HAI NGƯỜI ĐÀN BÀ Ở CHƯ PRÔNG

           Hết sức tình cờ, cuối năm, trong một chuyến vòng biên giới, đến cái xã xa nhất, sâu nhất của huyện Chư Prông, tôi gặp bà, người mà lâu nay tôi chỉ nghe tên với sự tò mò, hết sức lạ lẫm, thế mà giờ lại được gặp, hết sức bất ngờ.

           Ấy là chiều ấy, anh em chỉ huy trung đoàn kinh tế quốc phòng 710 thuộc binh đoàn 15 làm con heo tháu nuôi trong đơn vị, vừa là chiêu đãi tôi, vừa là... xem bóng đá, bán kết lượt về Việt Nam Philipin ấy. Giữa rừng biên giới, mấy bước chân nữa là sang Campuchia, ngồi vừa lai rai nhẹ vừa xem bóng đá, thú quá đi chứ. Khách mời ngoài tôi, có mấy cán bộ chiến sĩ đồn biên phòng 731 và bà Ksor H’lâm.

MỘT CHỦ TRƯƠNG CHO XÃ HỘI HÓA "TÙ MÙ"

           Tôi vừa có dịp ghé tỉnh Quảng Ngãi, thấy mọi người ở đây, nhất là giới trí thức, lão thành đang xôn xao về một quyết định xã hội hóa của lãnh đạo tỉnh này, ấy là quyết định xã hội hóa Trường Đại học Phạm Văn Đồng.

           Xin nói ngay, xã hội hóa là một chủ trương đúng, kể cả trong một lĩnh vực tưởng là khó xã hội hóa như Văn học Nghệ thuật. Hội đồng lý luận Văn học Nghệ thuật trung ương vừa có một hội thảo chuyên đề về vấn đề này, tôi có một bản tham luận hết sức ủng hộ chủ trương xã hội hóa các hoạt động Văn học Nghệ thuật dù nhiều người vẫn thiết tha muốn được bao cấp như cũ, dù càng bao cấp thì mục tiêu có “tác phẩm đỉnh cao” càng xa mù và ngân sách ngày càng phải bỏ ra nhiều cho hoạt động này trên cả nước.

NHỎ VÀ XINH VÀ... HUẾ

           Một anh bạn có lần nói với tôi: Huế cái chi cũng nhỏ, trừ cục thịt heo trong tô bún Huế thì... rất to. Tôi phải giải thích rằng, chả phải đâu, thời chúng tôi sinh viên, mơ ước lớn nhất là cái miếng thịt heo mỏng tang trong tô bún Kho Rèn, gắp giơ lên nhìn thấu mặt người đối diện kia, dày hơn chút nữa, dày hơn chút thôi, chứ không mong nó dày như... bây giờ, mà nào có được. Đưa miếng thịt vào mồm chưa kịp nhai nó đã... tan đâu mất. Quả là giờ vẫn có những quán bún Huế có miếng thịt heo rất dày to, nhưng nó đa phần là các quán bán cho khách du lịch. Và cũng thật, chả hiểu sao nó lại sinh ra những cái quán bún Huế mà... phi Huế như thế. Phải chăng là để... trả thù cái thời phải xắt những miếng thịt heo mỏng đến... méo cả dao lẫn miệng kia.

TƯỢNG MỒ ĐANG MẤT...

           Tượng mồ, từ lâu đã được coi như là một trong những “đặc sản” cả về vật chất và tinh thần của người Tây Nguyên.

           Nó là sản phẩm của một phong tục, tục bỏ mả. Người ta làm một lần rồi bỏ, mãi mãi. Nhưng mà người ngoài nhìn vào thì thấy, té ra nó là một tuyệt tác nghệ thuật.

           Bỏ mả, không thờ cúng nhiều đời như người Kinh, có nhiều lý do giải thích, nhưng tôi thiên về lý do: Nó phù hợp với đời sống du cư một thời.

NHỚ XỨ THANH QUÁ THỂ

Rau má đường tàu là ngon nhất, vì nó cằn nên bùi, bò dài như cỏ, nhưng lại rất tốt vì nhà tàu rất... thông minh, cho khách xả thẳng xuống đường chứ không hứng lại làm gì. Hàng chục tấn phân và hàng vạn khối nước đái mỗi ngày tưới tắm lại chả ngon. Nhà trung bình hàng chục người, dịp tháng ba ngày tám, có mỗi một bò gạo nấu cháo. Cái nồi rất to, cháo chín thì thả rau má vào, không quấy. Người lớn ăn rau phía trên, trẻ em và người già được múc cháo dưới đáy nồi...

------------------

TẾT VÀ... RƯỢU

           Dân Việt, mỗi khi tết về, một trong những thứ được nhiều nhà trữ là... rượu (gồm cả bia và các loại tương đương).

           Nó như là một thứ bắt buộc phải có trong “kho” thực phẩm dự trữ cho tết.

           Và, dự trữ là thói quen từ thời bao cấp, thời khốn khó, nhưng giờ, dẫu hàng hóa ê hề, dẫu chợ và siêu thị chỉ nghỉ mỗi chiều 30 tết, rồi lại sẽ mở cửa buôn bán như thường, thì người ta vẫn thích tích trữ, tạo nên những cơn sốt cả ảo và thật, khiến cho chợ tết, siêu thị tết, lúc nào cũng đông nghìn nghịt, người lúc nào cũng hớt hơ hớt hải chuẩn bị tết, khiến cho tết lúc nào cũng mang dáng dấp hớt hải, tất bật...

MỘT THỜI MỰC TÍM HE HE

Ngày xưa viết thư thường là trên giấy kẻ ô li, mực tím rịm, nhà có điều kiện thì mua mực về pha, có cả bột hoặc viên, còn không thì... hạt mùng tơi bóp ra thay mực. Thư viết xong lại còn nghĩ ra cách gấp sao cho... nghệ thuật, nhiều khi gấp xong không biết cách mở nữa. Ngoài bì (đa phần là tự gấp lấy) phía trên ghi họ tên địa chỉ người gửi, phía dưới họ tên địa chỉ người nhận như thông thường thì hay có thêm 2 câu "lạc khoản" bên trái bì thư "Xa xôi tình cảm dạt dào/ Nhờ anh bưu điện gửi vào tận tay". Tôi nhớ và bảo đảm có đến 70% bì thư có dòng chữ này. Có mấy ông bưu điện rỗi, và nghịch nữa, lấy bút đề phía dưới "Thư này ông đếch chuyển ngay? Để xem tình cảm chúng mày ra sao?"

KHÁCH MỘT THỜI...

Tôi vừa lái xe chở vợ con và các cháu lang thang mấy hôm rày ở miền Trung. Trên xe nói chuyện linh tinh, có chuyện... khách. Vợ ngồi băng sau bảo với con gái: ừ nhỉ, sao mẹ lại có thời đảm đang thế nhỉ, khách của ba đầy nhà và liên tục, mà ngày nào cũng vui như tết...

CÂY, VÀ KHÔNG CHỈ CÂY...

           Bây giờ thì, cái địa danh gốc Vông vẫn còn, nhưng không nổi tiếng như xưa, cũng ít người biết. Thế hệ các con tôi, toàn đi xe xịn, vào tận bến, vé mua trước, xe trung chuyển rước tận nhà, nên không biết cũng đành. Thế hệ tôi, một thời quen với nó như thuốc lá với... khói, cũng nhiều người phải nhắc mới nhớ.

LUỘC RAU RANG LẠC

Tôi nấu ăn cũng được, ấy là khiêm tốn tự nhận, còn thiên hạ thì bảo là nấu... ngon, nhất là nấu mấy món quê quê ngày xưa các cụ hay làm nhưng giờ thành đặc sản như ốc ếch lươn trạch, như tép mắm cà tương... nhưng vẫn cho rằng hai món khó nhất trong thế giới ẩm thực mà các cụ xưa hay làm là... luộc rau muống và rang lạc. Hồi đi thỉnh giảng cho cái trường văn hóa nghệ thuật, tôi bảo học trò, các bà mẹ chồng xưa khó tính, con dâu về buổi đầu, chả nhờ việc gì, chỉ cần bảo con giúp mẹ rang cho bố đĩa lạc đưa rượu trước khi ăn cơm, luộc cho bà ngoại đĩa rau muống lấy nước bà uống thay... sâm, sẽ có khối cô bối rối và khối bà mẹ hiểu con dâu khéo tay tới đâu. Rau muống luộc sao mà cọng rau xanh mướt, mềm mà không nhũn, giòn mà không cứng, còn bát nước thì leo lẻo trong và cũng xanh như tháng 8 mùa thu, vắt chút chanh, cho chút bột ngọt, bát nước rau nó không còn là nước rau mà nó là sâm là thuốc, là quốc hồn quốc túy, là sự thức tỉnh con tì con vị như đánh thức cả ngàn vạn năm bản sắc Việt, mà xoa xuýt, mà rưng rưng, mà sột soạt. Người vụng nhìn họ luộc rau muống biết liền. Ngọn rau thâm đen nhai nghe sồn sột hoặc nhũn như mùng tơi quá lửa, còn bát nước rau nó là hiện thân của... nước bùn mùa cạn.

ĐƯỜNG THÔNG BIỂN HỒ TRÀ KÊU CỨU

           Gia Lai có một địa chỉ luôn luôn được khách, không chỉ khách xa, mà ngay cả nội tỉnh, chọn làm nơi “check in” lý tưởng mỗi khi có điều kiện, và kể cả không có điều kiện thì người ta phải tạo ra “điều kiện” để đến, ấy là hàng thông cổ thụ cùng với cánh đồng trà bao la được trồng từ năm 1921 ( do tư bản Pháp trồng) tọa lạc tại Xã Nghĩa Hưng, huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai (trước đây là xã Biển Hồ, thị xã Pleiku, tỉnh Gia Lai).

KHI BÁO CHÍ ĐỒNG HÀNH

           Toàn án nhân dân tối cáo đã chính thức yêu cầu tòa án nhân dân tỉnh Thái Nguyên báo cáo việc xử vụ án xe Inova đi lùi trên cao tốc khiến một cái xe đầu kéo chạy phía sau đâm vào làm chết 4 người, cả 2 tài xế bị bắt giam từ năm ngoái. Vấn đề là, ngay sau khi tòa Thái Nguyên tuyên bản án với mức án dành cho cả nạn nhân và thủ phạm “gần như nhau”, hay nói chính xác, anh lái xe đầu kéo được tòa xác nhận cũng là thủ phạm trong khi các luật sư và dư luận cho rằng anh này là nạn nhân, bởi anh đi đúng đường, đúng tốc độ, không vi phạm gì, trong khi anh lá xe Inova thì uống rượu khi điều khiển phương tiện, chở quá người quy định và nguy hiểm nhất, đi lùi trên cao tốc, thì dư luận hết sức bất bình. Ngoài phản ứng tại chỗ của hàng trăm tài xế khắp cả nước và luật sư cùng với người nhà dự phiên tòa, thì hầu như tất cả các báo cũng đều lên tiếng, phân tích, đăng ý kiến luật sư, ý kiến chuyên gia, và cuối cùng thì, tòa án tối cao, một mặt yêu cầu báo cáo, mặt khác rút hồ sơ lên thụ lý và đã có những hành động xử lý ban đầu. Hành động rút hồ sơ lên tòa án cấp cao trực tiếp thụ lý và mời thêm các chuyên gia giao thông, pháp luật vào cuộc thể hiện sự cầu thị của tòa án nhân dân tối cao và cá nhân chánh án tòa án nhân dân Tối cao Nguyễn Hòa Bình để mục đích xử đúng người đúng tội và không để oan người vô tội là hiện thực, bởi đây là vụ án lớn, chết đến 4 người và nhiều người bị thương.

THÔNG CỦA MỘT THỜI

           Một thời, Pleiku được mệnh danh là thành phố thông. Tập thơ đầu tay của nhà thơ Phạm Đức Long  là tập “Khoảng trời lá thông”, lấy tên bài thơ hay nhất tập, và có thể hay nhất của Phạm Đức Long cho đến nay, làm tên cả tập thơ để sau này cái hình tượng ấy trở nên ám ảnh nhiều người.

           Thời ấy, đúng là thông rợp trời Pleiku, toàn thông cổ thụ. Giờ muốn biết nó từng như thế nào, có thể ngắm mấy cây còn sót lại trong khuôn viên ủy ban tỉnh, và Hội đồng nhân dân tỉnh. Có mấy cây ở quảng trường, phía bây giờ đang trồng thông non, thì cách đây mấy năm bị chết thêm mấy cây. Chết tự nhiên, có nhiều cách giải thích. Một là nó đã già, đã đến tuổi... chết. Hai là bị đắp ụ lên gốc. Chả biết thông tin nào đúng, chỉ biết là nó đã chết.

VỀ PLEI ƠI

           Plei là làng, Ơi là tên riêng, Plei Ơi là làng Ơi.

           Nó là cái gì mà lại được nhắc một cách trang trọng thế.

           Xin thưa nó là cái làng đã từng có một ông vua “trị vì”, ông vua này nói lên thì ai cũng biết, dẫu có thể nói cái tên làng thì có người biết người không, vua lửa.

MÀU DÃ QUỲ

           Dã quỳ màu gì nhỉ? Đứa trẻ con cũng biết, vàng, vàng mê mải, vàng bất tận, vàng đến vô ngôn, bởi nó cứ thế... vàng, những cơn vàng cứ thế giãy tới tận chân trời, hun hút bạt ngàn xiêu giạt và rờm rợp, như không còn gì ngoài quỳ, không còn  gì ngoài vàng, và không còn gì ngoài những buổi chiều tưởng như trái đất không còn việc gì ngoài... vàng.

TÁT, ĐÁ VÀ... TREO

           Ông Trần Bắc Hà bị bắt, thấy rất nhiều người hả hê. Sự hả hê bị kìm nén. Thói đời, người ta có thể tay bo với người tương đương mình, chứ gặp... Chí Phèo thì thường né, giữ sạch cho mình. Cái thói ấy khiến cho nhiều khi, cái xấu, cái ác cứ tiếp tục hoành hành. Và cái người dạng Chí Phèo ấy càng dương dương tự đắc, thấy mình chỉ dưới một người còn trên muôn người, coi muôn người như cỏ rác. Nhưng té ra, đời vốn dĩ vẫn công bằng, hay vẫn còn chút công bằng cho con người còn chỗ bấu víu...

           “Đứa bé bị treo” té ra nó không phải bị treo. Khen ai chụp cái ảnh tài, quá tài. Nhà cháu cũng nhìn mãi, cũng phẫn nộ, cũng sùng sục căm thù. Nhưng té ra “nhìn vậy mà không phải vậy”. Tất nhiên cái hành động cột áo cháu như thế là không nên, là phản sư phạm. Nhưng hãy tưởng tượng, cháu bị bệnh thế, tăng động, và câm điếc, đang chữa trị, ở với bà, bà trông không nổi. Trường và các cô là chỗ quen thân, bèn mang sang gửi. Cháu lên cơn oánh bạn và tự hủy hoại mình. Mà cô có phải mình cháu đâu, thế là... cột cháu lại. Và lãnh đòn, bởi chính bà cháu cũng quay lại... tố cáo. Thế thì xong rồi. Nhưng bình tĩnh, hết sức bình tĩnh, đừng bị cuốn vào cơn bão, thấy thương 2 cô giáo. Trong trường hợp này có thể gọi là làm ơn mắc oán...

HỌA SĨ XU MAN LÀM... QUAN

           Tôi vừa có chuyển trở lại làng ông Xu Man, rồi lại được biết ở Festival Cồng chiêng Tây Nguyên 2018 sắp tới đây sẽ có một cái triển lãm về ông “Xu Man, những gì còn lại”. Không được hiểu, biết và thân quen ông bằng một số đồng nghiệp khác, nhưng cũng được sống chung với ông một thời gian mấy năm ở khu tập thể Ty Văn hóa Thông tin Gia Lai Kon Tum, rồi khi ông về hưu thì là cầu nối giữa Pleiku với Plei Bông nên tôi ghi lại vài câu chuyện về ông.

K

           Chiều nay tôi mới nhận tin một người bạn thân học cùng lớp đại học với tôi bị K qua một bức ảnh một người bạn khác post lên tài khoản facebook của anh ta. Hai người cụng ly, một người đầu trọc lốc, miệng cười tươi như đang dự... đám cưới. Anh này là nhà văn, nhà thơ, nhà biên kịch có tiếng ở Sài Gòn. Tôi sững người, nhưng rồi thong thả comment: thường thôi.

TỪ CHUYỆN KHẮC TÊN Ở KHU DU LỊCH

           Dư luận Nhật Bản đang dậy sóng với việc một cái anh chàng tên Hào nào đấy đã cố hết sức kỳ công khắc tên mình lên một hòn đá ở khu du lịch nào đấy bên Nhật. Và không chỉ bên Nhật, ở Việt Nam, tất cả các anh tên Hào cũng đã và đang được... đưa vào tầm ngắm. Gì chứ truy tìm thì cư dân mạng ở đâu cũng giống nhau, họ sẽ tìm ra cái anh chàng vô ý thức ấy, tôi tin là thế...

CÓ THÊM MỘT MÊ MẢI VÀNG

           Lâu nay nói tới Tây Nguyên, tới Gia Lai, nhắc tới sắc vàng, người ta nghĩ ngay tới rờm rợp miên man dã quỳ. Rồi cái màu vàng ám ảnh của cao su mùa rụng lá. Nó ám ảnh bởi triết lý của sự hy sinh, dù nó chỉ là thuần túy luân sinh, là sự tồn sinh theo quy luật. Và nắng vàng, tất nhiên. Nắng Tây Nguyên mùa khô vàng như mật rót vào mắt thiếu nữ, như cái nồng nàn của những bước chân học trò líu ríu trên đường lúc chiều đang vỡ.