BÁO VÀ THƠ VÀ SÁCH...

Nó là thế này. Lâu nay thiên hạ nói thơ rẻ rúng quá, nào là thơ bán mớ, nào là mấy ông làm thơ là vì... không biết làm gì, nào là thơ như ngáo, hết "ngạo nghễ" lại "ngủ đi" vân vân. Thế nên tôi đã hết sức ngạc nhiên và hồi hộp theo dõi quá trình làm tập thơ "Biển bắt đầu từ sóng" của nhà thơ Nguyễn Ngọc Hạnh.

          Ông Hạnh ở Đà Nẵng. Dân Đà Nẵng đã không nghiện thơ thì thôi, chứ đã bập vào là chết bỏ. Trước khi gặp ông Hạnh, tôi luôn đoan chắc rằng, về yêu thơ thì Quảng Bình là số một, Huế là số hai. Gặp ông Hạnh rồi, tôi lung lay.

          Bởi người Quảng Bình, Huế, hay các nơi khác nghiện thơ yêu thơ đa phần là... thơ mình. Gặp nhau sau vài câu chào hỏi bắt tay, vài ly rượu khởi chuyện là... đọc thơ. Ông Hạnh này, thơ mình thì tôi chưa tường, vì tiếp xúc ít, nhưng thơ người thì tôi nể. Tôi cũng có mấy chục năm làm việc với các bản thảo văn chương, trong đấy hai phần ba là thơ, nhưng nhìn thấy ông Hạnh xử lý thơ thiên hạ thì tôi nể, hết sức nể.

CHUYỆN LONG LON - KỲ II.

Kỳ 1 ở đây

Tôi sẽ không tả kỹ món tiết canh mà chúng tôi (ông Nguyễn Thành Phong chính, tôi phụ) làm sáng ấy, vì nó sẽ gây một cơn ngáo tiết canh tập thể, mà cái món ấy thì, về nguyên tắc, các bác sĩ khuyên không nên dùng, và sự thực thì từ hồi H5N1 rồi lở mồm long móng vân vân các loại xuất hiện, nó đã giảm rất nhiều. Cái sự buổi hôm ấy chúng tôi làm món này là bởi, con lợn này, như đã kể, nó gần như... vô trùng. Giám đốc khu du lịch "Một thoáng Việt Nam", người phụ nữ hơn 70 tuổi, hết sức kỹ lưỡng trong việc ăn uống, tất cả đều tuân thủ Organnic, đều phải tuân thủ nguyên tắc... nhân đạo nhân văn và nhân quyền, mà hôm ấy cũng kệ chúng tôi làm món này thì biết rồi.

CHIỀU NHƯ LỬA ĐỐT LÒNG NHAU

          Năm 1985, trong một chuyến đi với mấy anh em văn nghệ vào một ngôi làng thuộc xã Chư Drăng, khi ấy thuộc huyện Ayun Pa, giờ nó là của huyện Ia Pa để Ayun Pa lên thị xã, tôi lọt vào một khu nhà mồ.

          Chiều thì râm ran nắng, gió thì xào xạc, rừng thì cứ càng vào càng tõe ra, chim kêu vượn hót. Tôi cứ vừa đi vừa ngó nghiêng, đến lúc trước mặt mình, hàng hàng lớp lớp tượng mồ thì tôi... giật mình. Nhìn xung quanh, nhõn mình. Nói thật là sợ... sun tóc, nhưng lại như bị hớp hồn. Hàng trăm pho tượng xếp lớp trong chiều, lóng lánh nắng, như đang nhất loạt... phì phò thở. Lại như có cả những cú nheo mắt, những phát chạm tay, như mời gọi, như muốn giao lưu.

CHUYỆN... LONG LON

Năm ngoái, chỗ tôi đang làm việc, khu du lịch "Một thoáng Việt Nam" ở Củ Chi ấy, ủy quyền cho tôi mời một số nhà văn nhà báo... sành ăn ghé xuống chơi. Bà chủ giao cho tôi chủ trì một cuộc ăn đúng cỗ Việt, là mổ lợn, nong nia lá chuối, cháo lòng tiết canh...

Trong đoàn có nhà văn Nguyễn Thành Phong, một trong vài ông nhà văn Việt có tài làm cỗ tài như... nông dân, hơn đứt mấy anh đầu bếp chuyên nghiệp hàng phố. Tất nhiên không phải ông nông dân nào cũng nấu ăn giỏi, nhưng đa phần thì ở mỗi làng Việt thường có vài ông, rất giỏi, rất thạo. Tôi hay nghiên cứu về văn hóa, về nghệ nhân, thấy điều lạ lạ, các nghệ nhân ấy, nhẽ phải "trăm hay không bằng tay quen" nhưng có những ông, rất ít được làm nhưng khi đụng việc, vẫn rất tuyệt vời. Như các nghệ nhân làm nhà rông, trong đời giỏi lắm được làm đến cái thứ 3 là hết, thế mà gọn gàng đâu vào đấy. Cái nhà cao lừng lững bằng mấy cái nhà lầu, nặng mấy trăm tấn, tất cả chỉ làm bằng cây và dây rừng, không có gì hiện đại can thiệp vào, thế mà cứ lừng lững như núi, mà bền vững trước gió trước nắng và trước thời gian. Các ông làm lợn giỏi ở làng cũng thế. Thời bao cấp, may lắm vài năm dao thớt mới được hân hoan lên một lần, nhưng vào tay các bác ấy, lòng lợn là lòng lợn, tiết canh là tiết canh. Đầu mình tứ chi phân miêng đâu vào đấy.

CÓ MỘT QUÁN VĂN

          Tôi chơi facebook nhưng ghét nhất cái trò cứ bị mời vào nhóm này nhóm kia. Có lần đã phải nổi nóng, chặn hết những ai hay mời vào nhóm. Bởi dưới mắt tôi, và đa phần là thế, toàn là những nhóm vớ vẩn, thậm chí là rất buồn cười. Trước đó chỉ tham gia mấy nhóm, có 2 nhóm về ô tô, rất hay, từ hồi mới lái xe tới giờ lái 5 vạn rồi, vào đấy đọc và xem vẫn thấy rất thú vị. Các nhóm văn chương hầu như tôi không tham gia dù liên tục bị mời, vì đa phần nó rất... tự phụ, nó không cho mình học hỏi được gì thêm. Thời gian giờ không cho phép mình nhung nhoăng nữa, đọc cái gì là phải chọn lọc. Vả lại, cái cảnh văn chương hạ giá như giờ, thơ bán mớ, văn đại hạ giá, lăn lóc vỉa hè khiến mình cũng thấy bị tổn thương, chui vào đấy nữa, dễ mất máu luôn.

PHÍA SAU LÒNG TỐT

             Hôm qua một anh bạn điện: Anh có rỗi không, em nhờ tí. Tưởng nó có gì khúc mắc hay đại loại thế, nên nhờ. Chú nói đi, qua điện thoại hay gặp nhau. Dạ em trình bày qua điện thoại trước, rồi gặp anh sau.

             Là ở Chư Sê, có ông kia, không vợ con gì, nuôi 105 đứa trẻ con mồ côi, lít nhít. Nuôi lâu rồi, nhưng mới đây ông ấy bị u não, giờ sợ nhất là có bề gì thì ai nuôi lũ nhỏ. Ôi chỗ này anh biết rồi, hôm nọ vừa "hoa tiêu" cho ông bạn gửi xuống 5 triệu. Dạ, nhưng giờ nhờ anh, trang của anh nhiều người đọc và rất nhiều người tốt, tử tế và thương người, hãy thương 105 đứa trẻ ấy. Em xuống thăm rồi cứ bứt rứt không yên.

             Hôm qua ngồi uống cà phê với mấy cựu quan chức tỉnh GL, nhắc chuyện "trại điên" Phước Hạt, nhưng đúng là quên không nhắc vụ này. Vụ này khó khăn hơn nhiều, rất nhiều. Khổ lắm, toàn trẻ con mồ côi, một người đàn ông độc thân mang về nuôi, đa phần là cứu chúng (phong tục Tây Nguyên là mẹ chết thì chôn theo con, nhà cháu đã viết về phong tục này, gúc phát ra ngay). Hứa với tay kia là sẽ xuống, thứ 4 đi rồi, sẽ xuống trước đấy. Nhưng vẫn trừ hao, lỡ không xuống được, thì cái sapo này như lời kêu gọi của nhà cháu tới những người bạn hết sức tử tế của nhà cháu, hãy cứu giúp những đứa trẻ hết sức đáng thương kia, dẫu biết sức người là có hạn, mà các cháu thì...

            Các sở LĐTHXH đều có khoản tiền khá lớn để chăm lo cho những mảnh đời bất hạnh, ví dụ như những tai nạn, những hoàn cảnh khó khăn... cựu giám đốc sở tài chính GL hôm qua nói, và nói với vị cán bộ sở LĐTBXH, rằng tại sao không san chỗ tiền này cho những chỗ như trại điên, như chỗ 150 cháu mồ côi này...

            Là sapo để post một bài đã đăng trên Retimes.

VỀ PHÚ BỔN

          Nhớ một lần nào đấy, cách đây vài năm, tôi về thị xã Ayun Pa. Tới cái xã giáp đầu thị xã thì gặp một cái xe Kia tã tã đang lùi ra đường. Dừng để nhường đường thì phát hiện người đang ôm vô lăng là Thái Thanh Bình, người quen cũ. Nhảy xuống hỏi: Sao bí thư lại tự lái xe cá nhân đi thế này, vi phạm nhé. Cười bảo: Em vào xem cái chỗ đang tranh chấp đất đai cái để chiều họp xử lý. Có những việc cứ phải "lủi thủi" đi thế nó mới được việc, chứ lúc nào cũng bệ vệ chưa chắc đã nắm được vấn đề.

          Lần ấy về tôi viết vào sổ tay dù rất ít khi dùng sổ tay: Có một thế hệ lãnh đạo mới.

TỪ CHUYỆN VUA LỬA CẦU MƯA...

          Mấy hôm nay, liên tục trên các phương tiện truyền thông, là tin hạn hán.

          Tất nhiên nơi hạn nhất vẫn là Ninh Thuận. Bài trước, tôi kể chuyện đứa bé chăn cừu, gặp một đám xương rồng đã vun cỏ lại đốt, để cho cừu ăn. Cả người đi chăn và đàn cừu đều mệt lả, đều khô khát. Báo in xong, có bạn nhắn tin: Xương rồng ấy, khi bí, người cũng ăn chứ nói gì cừu.

          Mấy số liên tục, báo Gia Lai đều có những bài về hạn. Những là "Kbang, nguy cơ hạn nặng", "Chư Sê: Gần 500 héc ta lúa đông xuân bị thiệt hại do nắng hạn"- cùng số báo ngày 8 tháng 4/ 2020. Báo Gia Lai cuối tuần ngày 17/4 còn căng nguyên trang bìa tít và ảnh: "Hạn hán trên diện rộng, cây khô, người khát" vân vân...

CÀ PHÊ CHỒN

          Tôi nghiện cà phê cũng đã mấy chục năm rồi. Ly cà phê đầu tiên trong đời là cà phê đen, uống ở bến xe An Hòa, Huế năm 1975, nó khiến tôi suốt đêm chong chong ở cái nhà trọ tồi tàn thời ấy. Nếu tính cái thứ nước vừa đen vừa đắng ấy đổ vào người tới giờ dễ cũng phải mấy phuy, dù cà phê nó khác hẳn bia với rượu là không thể uống nhiều được. Một ly cà phê chưa đủ để người ta ực một ngụm, nếu uống theo phong cách trăm phần trăm của bia rượu thì chỉ tích tắc là xong. Thế mà, chỉ với mấy xê xê cà phê ấy, người ta có thể ngồi nhâm nhi cả buổi, nhanh cũng phải nửa tiếng, còn nhẩn nha có khi cả ngày.

PƠ LANG (BLAN) THÁNG TƯ

          Thế hệ tôi ở miền Bắc những năm chiến tranh phá hoại, tức là trước năm 1975 ấy, hầu như không ai không biết bài hát "Em là hoa Pơ Lang". Mà hồi ấy làm gì đã có tivi hay là sân khấu sẵn như bây giờ, toàn nghe hát qua đài. Cái đài là vật dụng rất sang trọng trong nhà. Tối thứ 7 là nhà vui như hội, gia chủ phải chuẩn bị nước, ghế, chiếu... để hàng xóm sang nghe chương trình "kể chuyện cảnh giác" và ngay sau đấy là "Sân khấu truyền thanh".

ĐÔNG KI K'NIA

          Tôi có dăm bài viết về cây K'nia, cũng như viết về Xà nu, về B'lang... như những "đặc sản" Tây Nguyên. Nhiều người đọc và lan tỏa. Nhiều người ồ à, té ra giờ mình mới biết, nhất là cây xà nu. Dạy miết "Rừng xà nu" giờ mới biết nó là cây... thông. Các loại cây ấy đang ngày càng thưa vắng, có những loại cây gần như bị xóa sổ, muốn tìm phải vào tận rừng sâu. Mà rừng thì giờ cũng... hiếm như các loại cây ấy.

LẶNG LẼ TRONG NHỮNG NGÀY DỊCH

          Hôm trước tôi vừa ứa nước mắt trước hình ảnh cậu sinh viên người Mông Lầu Mí Xá ở tận Sùng Trái, Đồng Văn, điểm xa và... cao đến mức không có sóng 4G. Là sinh viên học viện hành chính quốc gia, về quê nghỉ tết rồi nghỉ... dịch luôn. Trường tổ chức dạy online nhưng cậu không biết nên cứ yên tâm đi... chăn bò giúp bố mẹ (khi học ở Hà Nội thì tranh thủ chạy Grab để có tiền nhà trọ). Đến lúc biết chương trình dạy online thì chỗ nhà cậu chưa có sóng 3, 4G. Chạy quanh tìm, đến lúc phát hiện ở cái rệ đường nào đấy có sóng, thế là ra đấy dựng cái lán, và hàng ngày ra đấy ngồi học online. Cu cậu bảo chưa biết học xong có xin việc được không, nhưng cứ học cái đã. Nhìn cái lán trơ trọi bên đường mà ứa nước mắt.

RỪNG, KHÔNG CHỈ TRÊN... RỪNG

          Năm nào đấy, tôi xuống Ninh Thuận, ghé thăm bạn học cũ, anh Đình Hy, khi ấy đương là phó chủ tịch hội VHNT Ninh Thuận.

          Tôi quyết khước từ cái món tắm biển mà Hy vạch ra, trong đó hấp dẫn nhất là xuống Ninh Chữ vừa... nhìn biển vừa nhậu. Nghe nói đây là bãi biển đẹp nhất nhì Việt Nam, khi ấy đang rất hoang sơ.

UNG THƯ VÀ... LÀM THƠ

          Tôi chơi với Tạ Chí Tào phải đến mấy chục năm nay, dù anh ở huyện, huyện Chư Sê, còn tôi ở thành phố. Cái thời anh học đại học tại chức ở Huế, hồi ấy xe còn khó khăn, đi xe sáng sớm từ Huế, nửa đêm tới Pleiku, anh hay ghé vào nhà tôi ngủ đợi sáng lại ra bến xe nội tỉnh về Chư Sê.

QUA THÁNG NGÀY HỎI SÔNG ƠI CÓ NHỚ...

          Không nhớ là năm nào nữa, lâu lắm rồi, cái thời còn bao cấp ấy, một lần ghé Nha Trang, hẹn mấy anh em ngồi với nhau. Hồi ấy ngồi vui lắm. Là cứ hẹn thế còn... tiền đâu mà ngồi thì không biết. Có lần hẹn rồi thấy ông họa sĩ Văn Vết xuất hiện, ông bảo cứ kêu đồ đi. Đồ tức là chai rượu nút lá chuối và ít khô cá biển. Rồi ông xách cái túi đi. Mấy người bảo, yên tâm rồi, thế là có tiền rồi. Một lúc ông về xòe ra nắm tiền thật. Thì ra là ông đi... đánh độ bóng bàn. Ông này đánh bóng bàn rất siêu. Siêu hơn là cái vợt của ông, mặt mút mặt gai. Cái mặt gai ông lại bóc xung quanh đi chỉ còn gỗ, phần gai để lại chỉ lớn hơn đồng xu một chút. Đang đánh bình thường, ông xoay mặt vợt, cóc một cái là bên kia mất phương hướng, hoặc đỡ vổng lên để ông tiu, hoặc đỡ bóng ra ngoài...

NHỮNG NƠI NGÀY XƯA LÀ RỪNG

          Tôi vừa về lại nơi mà cách đây chỉ hơn chục năm, từ Pleiku vào được đến đấy là một kỳ tích.

          Đấy là một trong vài xã rất xa, rất sâu của tỉnh Gia Lai. Thực ra xa thì chưa hẳn, vì té ra như vừa rồi vừa đi vừa đo thì nó chưa quá sáu mươi cây số. Nhưng sâu thì đúng, bởi chỉ tầm ấy cây số mà ngày xưa muốn vào, phải mất tới hai ngày.

          Là cái xã Hà Tây của huyện Chư Păh, tỉnh Gia Lai.

          Chả hiểu sao ở tỉnh Gia Lai lại có 2 xã rất sâu trong rừng nhưng lại mang tên rất... gần Hà Nội, là Hà Tây và Hà Đông. Hà Đông sau này được... chia cho huyện Đăk Đoa, cái huyện chỉ cách trung tâm Pleiku mười mấy cây số, nhưng vào tới xã này, ngày xưa cũng mất hai ngày.

VÂN VI GHI CÁCH LY

          Đã qua sáu ngày giãn cách rồi. Và té ra, cũng không có gì khủng khiếp như trước đấy người ta đã nghĩ ra.

          Cả xã hội sống chậm lại. Thay vì đi xe thì ta đi bộ. Thay vì ra quán cà phê pha máy thì ta quay lại với phin nhỏ giọt tại nhà. Thay vì ào phát ta có thể tiếp cận với thứ cần mua thì giờ xếp hàng cách nhau 2 mét. Thay vì tiêu tiền xoẹt xoẹt thì giờ cái ví cứ nằm mãi trong túi vì ít có điều kiện rút (là nói các quý ông chứ các bà vợ thì vẫn phải chợ búa chi tiêu hàng ngày). Thay vì suốt ngày chen nhau ngoài đường, giờ ta nhìn xã hội qua... cửa sổ, màn hình ti vi và điện thoại.

CHUYỆN RỪNG NGHÈO VÀ... KHÔNG NGHÈO

          Hồi mới lên Tây Nguyên làm việc, thú thật tôi đã hết sức ngạc nhiên khi thấy có những khu rừng miên man chạy cả ngày xe chưa hết, nhưng chả thấy lá gì, chỉ bụi đỏ mù mịt. Những thân cây khô khẳng chĩa lên trời như những bộ xương, dưới đất, lá khô và bui đỏ. Bụi dày cả nửa mét đến nỗi xe bị pan. Thường xe chỉ bị pan khi gặp mưa, đây giữa mùa khô không khốc mà vẫn bị pan, bánh xe quay tít mà xe vẫn đứng yên, người đỏ ngòm như cây bụi đỏ. Thì là bánh xe sa xuống cái rãnh mà xe lớn chạy, để lại sống trâu ấy. Cầu xe thì bị cái sống trâu ấy đỡ, bánh xe chỉ bơi trong bụi. Lần ấy, bác tài đầy kinh nghiệm của huyện biên giới Chư Prông đã đưa chúng tôi... lạc sang đất Campuchia mấy chục cây số bằng xe Uoat 2 cầu. Tức là tôi cũng chỉ nghĩ được tới là, thế cái rừng này có tác dụng gì nhỉ?

NHỮNG CON ĐƯỜNG TÂY NGUYÊN, NHÀ VĂN VÀ KÝ ỨC

              Tôi ở Tây Nguyên tới nay cũng được 39 năm, một năm nữa là tròn 40 năm, nếu theo nhẽ thì là sẽ... tổ chức kỷ niệm vì nó là năm chẵn. Nhớ cái ngày cuối năm 1981 ấy, với một ba lô, ba lô đúng nghĩa, có cái chiếu đơn gập phía trên nữa, trong túi ngực là cái quyết định phân công công tác của trường Đại học Tổng hợp Huế, và đi, chưa có cả bằng tốt nghiệp nữa, vì hồi ấy, phải 2 năm sau khi ra trường, mang giấy chứng nhận của cơ quan công tác về mới được nhận bằng.

TẢN MẠN MÙA DỊCH

          Bài báo này viết ngày 19/3, đăng trên Reatimes. Hôm nay đã có vài thông tin mới. Mới nhất là hôm qua thủ tướng ra lệnh cách ly toàn xã hội, trưa nay là công bố dịch trên toàn quốc.

          Một cuộc chiến đấu mới đang diễn ra, âm thầm, lặng lẽ và hết sức lạ lẫm. Chiến đấu mà không thấy kẻ thù, chiến đấu mà không tiêu diệt đối thủ, mà phải tránh và tự cách ly mình.

           Chiến đấu mà các chiến đấu viên lại được lệnh là... ở đâu ở yên đấy, ngồi đâu ngồi yên đấy. Và càng ngồi một chỗ lại càng yêu nước...