THÔNG CỦA MỘT THỜI

           Một thời, Pleiku được mệnh danh là thành phố thông. Tập thơ đầu tay của nhà thơ Phạm Đức Long  là tập “Khoảng trời lá thông”, lấy tên bài thơ hay nhất tập, và có thể hay nhất của Phạm Đức Long cho đến nay, làm tên cả tập thơ để sau này cái hình tượng ấy trở nên ám ảnh nhiều người.

           Thời ấy, đúng là thông rợp trời Pleiku, toàn thông cổ thụ. Giờ muốn biết nó từng như thế nào, có thể ngắm mấy cây còn sót lại trong khuôn viên ủy ban tỉnh, và Hội đồng nhân dân tỉnh. Có mấy cây ở quảng trường, phía bây giờ đang trồng thông non, thì cách đây mấy năm bị chết thêm mấy cây. Chết tự nhiên, có nhiều cách giải thích. Một là nó đã già, đã đến tuổi... chết. Hai là bị đắp ụ lên gốc. Chả biết thông tin nào đúng, chỉ biết là nó đã chết.

VỀ PLEI ƠI

           Plei là làng, Ơi là tên riêng, Plei Ơi là làng Ơi.

           Nó là cái gì mà lại được nhắc một cách trang trọng thế.

           Xin thưa nó là cái làng đã từng có một ông vua “trị vì”, ông vua này nói lên thì ai cũng biết, dẫu có thể nói cái tên làng thì có người biết người không, vua lửa.

MÀU DÃ QUỲ

           Dã quỳ màu gì nhỉ? Đứa trẻ con cũng biết, vàng, vàng mê mải, vàng bất tận, vàng đến vô ngôn, bởi nó cứ thế... vàng, những cơn vàng cứ thế giãy tới tận chân trời, hun hút bạt ngàn xiêu giạt và rờm rợp, như không còn gì ngoài quỳ, không còn  gì ngoài vàng, và không còn gì ngoài những buổi chiều tưởng như trái đất không còn việc gì ngoài... vàng.

TÁT, ĐÁ VÀ... TREO

           Ông Trần Bắc Hà bị bắt, thấy rất nhiều người hả hê. Sự hả hê bị kìm nén. Thói đời, người ta có thể tay bo với người tương đương mình, chứ gặp... Chí Phèo thì thường né, giữ sạch cho mình. Cái thói ấy khiến cho nhiều khi, cái xấu, cái ác cứ tiếp tục hoành hành. Và cái người dạng Chí Phèo ấy càng dương dương tự đắc, thấy mình chỉ dưới một người còn trên muôn người, coi muôn người như cỏ rác. Nhưng té ra, đời vốn dĩ vẫn công bằng, hay vẫn còn chút công bằng cho con người còn chỗ bấu víu...

           “Đứa bé bị treo” té ra nó không phải bị treo. Khen ai chụp cái ảnh tài, quá tài. Nhà cháu cũng nhìn mãi, cũng phẫn nộ, cũng sùng sục căm thù. Nhưng té ra “nhìn vậy mà không phải vậy”. Tất nhiên cái hành động cột áo cháu như thế là không nên, là phản sư phạm. Nhưng hãy tưởng tượng, cháu bị bệnh thế, tăng động, và câm điếc, đang chữa trị, ở với bà, bà trông không nổi. Trường và các cô là chỗ quen thân, bèn mang sang gửi. Cháu lên cơn oánh bạn và tự hủy hoại mình. Mà cô có phải mình cháu đâu, thế là... cột cháu lại. Và lãnh đòn, bởi chính bà cháu cũng quay lại... tố cáo. Thế thì xong rồi. Nhưng bình tĩnh, hết sức bình tĩnh, đừng bị cuốn vào cơn bão, thấy thương 2 cô giáo. Trong trường hợp này có thể gọi là làm ơn mắc oán...

HỌA SĨ XU MAN LÀM... QUAN

           Tôi vừa có chuyển trở lại làng ông Xu Man, rồi lại được biết ở Festival Cồng chiêng Tây Nguyên 2018 sắp tới đây sẽ có một cái triển lãm về ông “Xu Man, những gì còn lại”. Không được hiểu, biết và thân quen ông bằng một số đồng nghiệp khác, nhưng cũng được sống chung với ông một thời gian mấy năm ở khu tập thể Ty Văn hóa Thông tin Gia Lai Kon Tum, rồi khi ông về hưu thì là cầu nối giữa Pleiku với Plei Bông nên tôi ghi lại vài câu chuyện về ông.

K

           Chiều nay tôi mới nhận tin một người bạn thân học cùng lớp đại học với tôi bị K qua một bức ảnh một người bạn khác post lên tài khoản facebook của anh ta. Hai người cụng ly, một người đầu trọc lốc, miệng cười tươi như đang dự... đám cưới. Anh này là nhà văn, nhà thơ, nhà biên kịch có tiếng ở Sài Gòn. Tôi sững người, nhưng rồi thong thả comment: thường thôi.

TỪ CHUYỆN KHẮC TÊN Ở KHU DU LỊCH

           Dư luận Nhật Bản đang dậy sóng với việc một cái anh chàng tên Hào nào đấy đã cố hết sức kỳ công khắc tên mình lên một hòn đá ở khu du lịch nào đấy bên Nhật. Và không chỉ bên Nhật, ở Việt Nam, tất cả các anh tên Hào cũng đã và đang được... đưa vào tầm ngắm. Gì chứ truy tìm thì cư dân mạng ở đâu cũng giống nhau, họ sẽ tìm ra cái anh chàng vô ý thức ấy, tôi tin là thế...

CÓ THÊM MỘT MÊ MẢI VÀNG

           Lâu nay nói tới Tây Nguyên, tới Gia Lai, nhắc tới sắc vàng, người ta nghĩ ngay tới rờm rợp miên man dã quỳ. Rồi cái màu vàng ám ảnh của cao su mùa rụng lá. Nó ám ảnh bởi triết lý của sự hy sinh, dù nó chỉ là thuần túy luân sinh, là sự tồn sinh theo quy luật. Và nắng vàng, tất nhiên. Nắng Tây Nguyên mùa khô vàng như mật rót vào mắt thiếu nữ, như cái nồng nàn của những bước chân học trò líu ríu trên đường lúc chiều đang vỡ.

CHIÊNG, VÀ KHÔNG CHỈ THẾ...

           Tỉnh Gia Lai vừa điều chỉnh lịch tổ chức Festiavl cồng chiêng từ đầu tháng 11 sang cuối tháng. Nó vừa là một cách chứng tỏ sự cầu thị, muốn chuẩn bị cho tốt, nhưng mặt nào đấy lại là sự... luộm thuộm, bởi kế hoạch này đã được thông qua và thông báo rộng rãi suốt cả năm nay. Hơn nữa tỉnh này muốn, chủ yếu, thông qua hoạt động này để kích cầu du lịch. Mà du lịch thì không thể hôm nay báo mai đi. Được biết, hàng loạt kế hoạch bị hoãn, nhiều người đặt tour đi lẻ, hoặc lên kế hoạch đặt trước khách sạn phải hủy.

VĂN HỌC NGHỆ THUẬT, XÃ HỘI HÓA VÀ HIỆU QUẢ

           Tôi xin mở đầu bài viết này bằng một câu chuyện nóng hổi. Tỉnh Gia Lai đang có kế hoạch sáp nhập đoàn Nghệ thuật Đam San vào trung tâm văn hóa thông tin du lịch và điện ảnh tỉnh. Cái trung tâm này là một đơn vị sự nghiệp của sở Văn hóa tỉnh Gia Lai. Còn đoàn Nghệ thuật Đam San là ai? Đấy là một quá khứ oai hùng,  tiền thân là đội văn nghệ tuyên truyền lực lượng vũ trang của các tỉnh Tây Nguyên. Năm 1954, một số nghệ sĩ tập kết ra Hà Nội hoạt động trong đội Văn công dân tộc thuộc Ban Dân tộc Trung ương. Cùng với nghệ sĩ các tỉnh Nam bộ tập kết đợt này, Bộ Văn hóa- Thể thao quyết định thành lập Đoàn Ca múa nhân dân các dân tộc miền Nam (năm 1961). Năm 1968, để đáp ứng nhu cầu thưởng thức văn hóa văn nghệ của nhân dân, đồng thời đáp ứng nhiệm vụ chính trị, đoàn tách thành hai với tên gọi Đoàn Ca múa nhân dân miền Nam (nay là Nhà hát Ca múa nhạc Bông Sen TP. Hồ Chí Minh) và Đoàn Ca múa nhân dân Tây Nguyên (nay là Nhà hát Ca múa nhạc tổng hợp Đam San). Từ đoàn này, nhiều nghệ sĩ nổi tiếng đã xuất hiện như Nhật Lai, Măng Thị Hội, Y Brơm, Xuân La, Y Dơn... (bài hơi chát, CCCM đọc tiếp đừng... nổi giận)

PHI LÝ RỒI... CÓ LÝ

           Vụ 2 ca sĩ hạng sao của Việt Nam ký tên vào bức tranh bán để gây quỹ giúp 2 nghệ sĩ bị bệnh đang nhận rất nhiều phản ứng của công chúng. Nói chung đây là hành vi không thể chấp nhận được dù có biện minh thế nào đi nữa. Tôi có nhiều bạn là họa sĩ, từng chứng kiến có người, có lúc loay hoay cả buổi, chỉ để làm mỗi việc là tìm chỗ đặt chữ ký tí hin của mình vào chính tác phẩm của mình mới hoàn thành. Chữ ký nó tham gia vào bức tranh không chỉ là... chữ ký xác nhận bản quyền, mà nó chính là một thành tố của bức tranh, trở thành một phần bố cục và cả màu sắc của tác phẩm ấy, nó hòa quyện để, có muốn xóa chữ ký đi cũng không được nữa.

SỰ VÔ CẢM VÀ TRỐN TRÁNH TRÁCH NHIỆM

           Ở Tây Ninh đang có một vụ án rất khủng khiếp từ 40 năm trước được lật lại. Cả gia đình dòng tộc 8 người, có cả một quân nhân tại ngũ bị bắt, đánh đập, nhục hình để buộc nhận tội ăn cướp. Trước đòn roi và nhục hình, họ đã phải nhận tội để rồi ra tòa kêu oan. Sau hơn 3 năm thụ án, có cả những đứa trẻ con phải theo mẹ vào tù, có cả thai phụ mang theo thai vào tù... họ được một ông viện viện phó kiểm sát tỉnh Tây Ninh hồi ấy “đèn giời soi xét”. Ông điều tra lại và ký quyết định hủy án, công nhận những nạn nhân này bị tra tấn, nhục hình và tất nhiên là họ vô tội. Oái oăm là, trong 8 người bị oan được thả hồi ấy, chỉ có một người nhận được quyết định này, còn lại 7 người được tha tù với tay trắng. Về quê, gặp lại những người từng tra tấn mình ngày trước, họ khiếp đảm đến mức lặng lẽ bỏ lại nhà cửa vườn tược trốn đi nơi khác làm ăn. Và suốt 40 năm qua, họ sống hết sức cơ cực với thân phận tù, chả có giấy tờ gì, sống dưới đáy xã hội, sống mà như đã chết...

CHUYỆN BIA RƯỢU VÀ... XE

           Cái tệ nhất của người Việt ta là hay... ép nhau uống rượu. Rất nhiều thảm cảnh đau lòng đã xảy ra từ hệ lụy ép rượu. Ở nông thôn thì đám hỉ đám hiếu, ở thành phố thì các “bãi nhậu” hoặc nhà hàng. Chiều chiều ta hay gặp những tiếng hô “Một hai ba zô, một hai ba zô”. Thú thật tôi không thể nào tiêu hóa nổi cái kiểu chụm vào nhau rồi hô như thế. Mà, cái kiểu hô ấy, nó không phải tự phát, nó được cả một số cuộc họp rồi tổ chức liên hoan của các tổ chức, nhất là các bạn trẻ, hưởng ứng. Rất nhiều lần tôi chứng kiến những bóng áo xanh chụm lại hô vang điều này. Mà không chỉ hô một lần, còn lặp lại nhiều lần cho nó... máu. Có thể đây là một cách tập hợp, một cách “truyền lửa” nhưng cách này có vẻ không hợp nữa rồi. Đi đám cưới cũng thế, sự nhất là một ông miệng cười cười, tay bưng ly bia hoặc rượu sang... mời cả bàn. Và kiên nhẫn đứng chờ cả bàn uống xong, bắt tay từng người rồi... lại sang bàn khác.

GIẢ CẦY

           Hà Nội đang vận động dân nghiện “Mộc tồn” bỏ món mà lâu nay được coi là “quốc hồn quốc túy” này. Và báo chí chính thống lẫn dân mạng đang... cãi nhau, rằng tại sao phải bỏ, thế con tôm con cá, con gà con vịt, đặc biệt con bò con lợn thì sao, nó không phải động vật à, không phải giết nó rồi mới thịt được à, con bò con lợn con gà con ngan không phải do người nuôi à, không thân thiết với con người à?

CHUYỆN THỦ THIÊM VÀ KHÔNG CHỈ THỦ THIÊM...

           Đến giờ thì những người lãnh đạo cao nhất của thành phố Hồ Chí Minh đều đã có lời xin lỗi nhân dân Thủ Thiêm, những người đã hết sức khốn khổ trong mấy chục năm qua vì bị thu hồi đất sai, bị đẩy ra khỏi chỗ mình đang yên ổn sống và làm ăn lương thiện, để rồi liên miên khiếu kiện, tạo nên những dòng người khiếu kiện ngày này sang ngày khác ở những nơi có thể tập trung khiếu kiện. Và rõ ràng, nhân dân đã đúng. Có những người đã mất trên hành trình khiếu kiện, không thấy được ngày những nỗi oan của mình, của gia đình mình được thấu tỏ, đã không còn nghe được lời xin lỗi.

LÁ MÌ/ SẮN, GIẢN DỊ THÔI...

           Hôm qua, vợ chồng một thầy giáo mời tôi đi ăn ở quán Ba Zan, tôi gọi món lá mì xào, hai vợ chồng nhà giáo gắp ăn liên tục rồi... kêu thêm, và thú thật rằng, lần đầu tiên chúng em được ăn.

           Ơ, thế mà món này tôi đã ăn từ cách đây... gần bốn mươi năm. Và giờ có khách đến nhà, bao giờ tôi cũng chọn món này làm đầu vị trong mâm cơm đãi khách.

TÔI VỪA LÁI XE QUA ĐOẠN ĐƯỜNG NGÀN TỈ

           Đối với người biết lái xe và... có xe thì việc được ôm vô lăng chạy trên đường dài là một cái thú. Sự thú ấy lại được nhân lên khi trên xe chở gia đình mình, tới đâu nghỉ đấy, thấy thích chỗ nào thì dừng, khoái đâu là ngủ, khi nào tới thì tới...

           Nhất là, nghe tin đường cao tốc Đà Nẵng Quảng Ngãi, sau rất nhiều tưng bừng, nhiều cờ hoa, nhiều thăm viếng, nhiều kiểm tra, nhiều... dọa nữa, thì đã được thông xe. Thì đi thôi. Cả nhà tôi trên cái Grand i10 5 chỗ thần thánh của tôi xuất phát từ Pleiku, thay vì đi đường Hồ Chí Minh như mọi khi (tôi cũng có ghi chép về con đường vừa thần thánh vừa địa ngục này rồi), xuống Quy Nhơn rồi ngược quốc lộ 1 ra Huế.

ĐÀN BÀ VÀ NGHỆ THUẬT

           Tôi chả nhớ có ai đó từng nói là, đàn bà mà làm văn chương nghệ thuật thì... khó gấp nhiều lần đàn ông. Chưa kiểm chứng, nhưng quả là, mấy chục năm làm nghề viết, tiếp xúc, cộng tác, thân lẫn sơ các kiểu, tôi luôn thấy khâm phục các chị, những người đàn bà làm văn chương nghệ thuật, đắm đuối với nó, si mê nó, tận tâm với nó, chỉ để mình là mình, để được nghiền ngẫm mình, nghiền ngẫm đời, và bộc lộ mình, như một cách tự thoát mà lại là tự giữ, bộc lộ mà lại gìn giữ... Nguyên cái việc vượt lên dị nghị mà sống và lao động nghệ thuật (sau khi đã hoàn thành việc nhà, việc xã hội) là đã đáng nể lắm rồi.

KHI ĐƯỜNG SỢ... XE HE HE

           Cái việc cuối tuần trước, bộ trưởng Nguyễn Văn Thể phải quyết định dừng thu phí ở đường cao tốc Đà Nẵng Quảng Ngãi như là giọt nước tràn ly, như là không thể khác, dù nhẽ ra nó phải được thực hiện một cách cương quyết hơn, sớm hơn, không chỉ ở đoạn đường cao tốc này.

HỌA SĨ NHIỀU CÁI... LẠ.

Nói gì thì nói, làm nghệ thuật là phải tụ bạ. Ngoài chuyện để nuôi dưỡng, kích thích cảm xúc thì đấy là dịp trao đổi nghề nghiệp. Các họa sĩ hay mời nhau đến nhà xem tranh khi vừa vẽ xong là thế. Cánh nhà thơ, nhạc sĩ cũng vậy. Đây mình anh trơ trọi tít tận Krông Pa, mà nhớ là từ cái hồi vừa thống nhất nhé. Và làm cái việc chả liên quan là dạy học, rồi cán bộ tuyên giáo, giờ là phó ban dân vận huyện. Ở cái thời đói kém nhất, chúng tôi xuống thăm, thì vợ bán gà ở chợ, chồng đắp mấy con hươu cao cổ, mấy con ngỗng mà trông như... vịt, rồi chụp ảnh lấy tiền. Con mấy đứa lít nhít, vào nhà, mười người thì 8 người bảo ông này người Jrai, 2 người bảo người Chăm, còn chủ nhà thì cứ lỏn lẻn cười.

-------------