KHI ĐƯỜNG SỢ... XE HE HE

           Cái việc cuối tuần trước, bộ trưởng Nguyễn Văn Thể phải quyết định dừng thu phí ở đường cao tốc Đà Nẵng Quảng Ngãi như là giọt nước tràn ly, như là không thể khác, dù nhẽ ra nó phải được thực hiện một cách cương quyết hơn, sớm hơn, không chỉ ở đoạn đường cao tốc này.

HỌA SĨ NHIỀU CÁI... LẠ.

Nói gì thì nói, làm nghệ thuật là phải tụ bạ. Ngoài chuyện để nuôi dưỡng, kích thích cảm xúc thì đấy là dịp trao đổi nghề nghiệp. Các họa sĩ hay mời nhau đến nhà xem tranh khi vừa vẽ xong là thế. Cánh nhà thơ, nhạc sĩ cũng vậy. Đây mình anh trơ trọi tít tận Krông Pa, mà nhớ là từ cái hồi vừa thống nhất nhé. Và làm cái việc chả liên quan là dạy học, rồi cán bộ tuyên giáo, giờ là phó ban dân vận huyện. Ở cái thời đói kém nhất, chúng tôi xuống thăm, thì vợ bán gà ở chợ, chồng đắp mấy con hươu cao cổ, mấy con ngỗng mà trông như... vịt, rồi chụp ảnh lấy tiền. Con mấy đứa lít nhít, vào nhà, mười người thì 8 người bảo ông này người Jrai, 2 người bảo người Chăm, còn chủ nhà thì cứ lỏn lẻn cười.

-------------

ƯỚT MÙA THU EM BUỒN...

Đến khi lớn chút, tôi đã sững sờ khi nghe rồi thuộc câu này: “ Trời mưa ướt lá cao su, ướt em em chịu ướt mùa thu em buồn”. Những câu trên là sự oán thán của công nhân cao su với nghề của mình, câu dưới, bật lên sự trong trẻo, lạc quan, sự yêu đời, yêu thiên nhiên, và tất nhiên yêu công việc của cô công nhân.

--------------

GIỌT NƯỚC TÂY NGUYÊN

           Làng Tây Nguyên bao giờ cũng gắn với giọt nước. Nó là một phần của làng, như nhà rông (thậm chí có làng không có nhà rông nhưng giọt nước chắc chắn phải có), khu nhà mồ. Giọt nước không chỉ là nơi sinh hoạt vật chất của làng, nó còn như một khu văn hóa, nơi nuôi dưỡng tinh thần, tâm hồn của làng.

CÀ, KHÔNG CHỈ CÀ

           Món cà pháo, nhất là cà pháo muối, nổi tiếng đến mức, dân Việt ta được gọi là dân... cà muối. Có những vùng, quả cà pháo trở thành thương hiệu, trở thành niềm tự hào của vùng đất ấy, như cà Nghệ chẳng hạn. Dân phía Bắc, chả cần canh cua, bất cứ canh gì, có rau, là đều phải có đĩa cà muối, trắng phau (hoặc xanh, có loại cà màu xanh, nén bẹp), giòn tan, đi kèm canh, nó đưa cơm một cách... nền nã khoan thai và kịch liệt. Tôi từng được một ông bạn nhà báo gửi máy bay từ Hà Nội cho 2 cân cà nghệ, để rồi phải đi mua từ vại đến cối đá mà nén. Và hàng năm, hàng tấn cà cũng cưỡi máy bay đến khắp thế giới, nơi nào có người Việt sinh sống, chỉ để chứng minh mình là... cà, là thứ quốc hồn quốc túy của người Việt.

NGƯỜI LẤY ĐAM MÊ LÀM... ĐAM MÊ

           Bây giờ thì Phạm Đức Long đã về hưu được hơn tháng, thỏa cái “ý chí vĩ đại” là được về viết văn và làm vườn. Là anh xin về hưu trước tuổi, trước đến mấy năm, khi đang đương một cái chức không nhỏ: chi cục trưởng chi cục phát triển nông thôn Gia Lai.

TRỞ LẠI PLEI BÔNG (kỳ 2)

           Viết xong cái Plei Bông thì tôi mới biết, té ra, Trái không phải là con trai ông Xu Man, và cũng không phải con bà vợ ông Xu Man mà chúng tôi cứ đinh ninh đấy là vợ ông từ xưa đến nay.

           Đã bảo, ông là người ít nói, và chúng tôi cũng... vô tâm. Người thân ông Xu Man nhất là họa sĩ Viết Huy, người Huế, lên nhận công tác ở Ty Văn hóa Gia Lai Kon Tum trước tôi mấy năm. Là họa sĩ với nhau nên họ thân nhau hơn. Tôi dân văn chương, vả còn trẻ, còn nhiều thú vui, nhiều quan hệ khác, mãi đến khi ông Huy chuyển lên Kon Tum, coi như là “bàn giao” ông Xu Man lại thì tôi mới gần gũi ông hơn, nhưng khi ấy thì ông đã già, chỉ còn quan hệ gần như một phía, chúng tôi trao đổi gì ông trả lời, yêu cầu gì ông thực hiện, thế thôi.

TRỞ LẠI PLEI BÔNG

Kỳ 1.

           Ngày xưa, là cách đây chừng... 2 chục năm về trước, quãng đường từ Pleiku xuống Plei Bông rất quen thuộc với chúng tôi. Ban đầu là xe đạp, sau đấy là xe máy, thi thoảng có nhát ô tô nếu là có lý do công vụ. Đấy là cái làng Bahnar rất đẹp, rất điển hình, dẫu nó không dựa vào núi, mà nó thoải giữa một triền sông, thế đất thì như là của nền văn minh lúa nước, nhưng nó thực sự là một vùng nương rẫy Tây Nguyên. Sâu phía trong một chút là dãy Kon Ka King, giờ là rừng đặc dụng quốc gia, quanh năm mây phủ.

TA VỀ TẮM NƯỚC ĐỒNG NAI

           Tôi không nghĩ có ngày mình lại được ở Đồng Nai với thời gian được coi là dài đến thế. Lịch sử có những vùng đất rất lạ, đầy hấp dẫn, đầy mời gọi, đầy dấu ấn... nhưng lại ít có điều kiện ở lại với nó lâu dài. Bởi nó không đủ xa để người ta phải ở lại, và cũng không đủ gần để có thể nhoáng cái có mặt kéo ghế ngồi nhậu với nhau rồi lại về. Đồng Nai là như thế. Biên Hòa cách Sài Gòn chưa đầy 2 tiếng đồng hồ, có việc gì là hú nhau về Sài Gòn chứ ít khi ngược lại.

NHỮNG LÀNG MA NHIỀU NGƯỜI ĐÃ QUA

           Làng ma là một cách nói về sự sống. Người Tây Nguyên quan niệm rằng chết chưa phải là hết, mà là một sự thay đổi trạng thái tồn tại, họ chỉ không quây quần hàng ngày như hàng ngày bên mái nhà sàn, bên ngôi làng thân thuộc của họ nữa, họ an nghỉ ở một nơi riêng, thường là đầu làng hoặc cuối làng, tức là rìa làng, vẫn gần gụi thân thuộc lắm. Hàng ngày người sống vẫn ra đấy, mang thức ăn cho họ, người trong nhà ăn sao ở đây ăn thế. Họ trò chuyện với nhau, tâm sự với nhau, kể với nhau chuyện xảy ra ngày hôm nay trong làng, trong nhà, những câu chuyện lẽ ra họ đã làm trong nhà, trong làng nhưng giờ làm ở đây. Chỉ khác tí tẹo thế thôi, còn thì, mọi người vẫn đầy đủ, vẫn như chưa hề chia xa.

DU LỊCH ‘NHÀ TÔI’

           Có một nhóm bạn du lịch theo tour, hôm ấy gọi điện hẹn tôi gặp nhau ở “Nhà tôi”, tôi phải hỏi đi hỏi lại mới biết đấy là nhà hàng “Nhà tôi” của ông bạn Quỳnh Hội tít ngoài tận... Trà Đa.

           Quả là, cũng là dân... nhậu nhưng tôi lại ít ra “Nhà tôi” bởi thứ nhất, nó khá xa, thêm nữa, tôi hay ngồi ở mấy quán quen hợp với gu và cả... ví của mình. Hôm ấy phóng ra, tôi mới biết té ra lâu nay mình ít ra đấy là... sai lầm, là chỉ biết những gì trước mũi mình...

CHỬI (Bản FULL)

           1. Do hoàn cảnh lịch sử, tôi được sống ở nhiều nơi, nhiều vùng, cả nông thôn và thành thị, học được nhiều điều hay, và nghe cũng lắm những điều không hay.

           Một trong những món ấy là... chửi.

           Và, tôi thấy phụ nữ khu 3 cũ, chửi... hay nhất.

LÃNG TỬ PLEIKU

                             Tôi đã quen và làm việc với nhà thơ Văn Công Hùng không ít lần. Nhưng chúng tôi chỉ liên hệ với nhau trên thư từ điện tử, facebook, hoặc trao đổi sách báo qua bưu điện. Mãi gần đây, khi anh vừa cầm sổ hưu (6-2018), tôi mới có dịp lên Pleiku gặp mặt. Đúng như tôi hình dung, anh tươi tắn, hóm hỉnh; và hay có lối ví von bất ngờ trong câu chuyện làm ai cũng phải bật cười, thú vị…

THI VỊ ĐÈO TÔ NA

Tôi có cô em con dì sống ở Sơn La, hôm rồi hai vợ chồng từ Sơn La xuống Hà Nội bay vào Pleiku rồi xuống Krông Pa dự đám cưới đứa cháu ruột. Tính là thuê xe đi tiếp, nhưng chiều rồi nên tìm không ra xe. Nhẩm sáng mai có cuộc họp lúc 8 giờ, chịu khó dậy sớm chạy lên vẫn kịp nên tôi quyết, anh sẽ chở hai vợ chồng xuống, sáng mai anh lên sớm, vẫn kịp họp.

ÔNG NÚP GIỮA ĐỜI THƯỜNG

           Năm 1981, tôi lên Pleiku nhận công tác ở Ty Văn hóa Gia Lai Kon Tum. Lạ nước lạ cái, tôi bỏ ra mấy ngày thám thính dọc ngang các con đường ở Pleiku. Một buổi chiều mùa khô, nắng âm âm trên con đường rất đẹp ở Pleiku là đường Hoàng Hoa Thám, tôi đang vừa đi bộ vừa ngó nghiêng thì suýt đâm vào một ông già cũng đang đứng vẩn vơ bên đường. Ngẩng lên, một ông già rất phúc hậu, đẹp lão, râu dài trắng xóa, áo vét nguyên cà vạt, bên trong áo sơ mi trắng, quần âu nhưng... đi dép. Trên cổ ông là một đứa trẻ con trai. Nó vừa tè một phát từ cổ ông xuống. Tôi thì, đã ở Pleiku mấy ngày rồi, biết rằng mùa này, khi ấy, mà mặc áo trắng thì phải là loại rất... xa xỉ. Bởi hồi ấy thành phố chưa nhựa hóa, bê tông hóa nhiều như bây giờ, đất đỏ là chủ yếu. Mà mùa khô, gió lồng lộng, nên đất đỏ bay tứ tung, nhiều khi có hẳn những cuộn gió toàn đất đỏ cuốn lên cao tít như vòi rồng. Nói tóm lại, mỗi ngày thay 2 bộ đồ mà vẫn bẩn, chưa kể nước rất hiếm, một tuần mới chảy một lần, hết sức nhớp nháp khó chịu. Thế mà có ông già chơi áo trắng thì rất nể. Mặc cái áo, đi một vòng về là đã đỏ kè, nhất là cổ và tay áo...

THỬ LÝ GIẢI VỀ ÔNG NÚP

           Những người am hiểu Tây Nguyên và lịch sử kháng chiến của nhân dân Tây Nguyên đều biết, từ thời chống Pháp, ở Tây Nguyên có nhiều người, với vai trò lãnh tụ, người đứng đầu cộng đồng, cùng đứng lên chỉ huy dân làng chống Pháp, như cụ Mết, như anh hùng Wừu, như ông Núp... họ cũng đều được tiếp xúc với “người Đảng, rồi giác ngộ, rồi lập làng chiến đấu. Thậm chí có người, chiến công còn vang dội hơn ông Núp. Ông Núp chỉ mới “bắn pháp chảy máu” chứ ông Mết bắt được Pháp rồi diệt được Pháp nữa kia.

LÀNG JRAI TRONG PHỐ

           Hôm rồi, gần 6 chục anh chị nguyên là học sinh trường Trỗi ngày xưa tổ chức họp lớp, nhờ tôi đặt bằng được một bữa ăn tối ở quán Ba Zan. Nghĩ, mấy ông này tài, tận Hà Nội, Sài Gòn mà biết tới cái quán có vẻ lặng lẽ này.

           Nó nguyên là một khu vườn trong một ngôi làng Jai ở ngoại ô thành phố Pleiku. Một thời ra đấy là khá xa, chả ai ra, giờ chỉ 10 phút phóng xe.

           Hôm ấy tôi đặt giúp cơm nướng ống nứa (kiểu cơm lam ngoài Bắc), gà nướng nguyên con chấm muối é, rau mì nấu cà đắng, thịt heo nướng cục...

CƠM BÚN PHỞ VÀ... CHỬI

           1. Kinh nghiệm của nhà cháu là, không bao giờ vào một quán ăn mà biển đề hoành tráng: “Cơm bún phở mì lẩu...” (các quán này thường ở phía Bắc) và “Bún phở mì Quảng” (thường ở phía Nam). Nếu tìm quán ăn, thì cơm ra cơm phở ra phở. Còn ăn sáng thì phở ra phở bún ra bún mì quảng ra mì quảng... thậm chí phở cũng chỉ một thứ thôi, chứ không thể vừa tái vừa bò kho vân vân. Tức là, chỉ chơi... độc món, nó chuyên sâu, nó kỹ lưỡng, nó tận cùng, nó chất lượng, nó bùng nổ, nó tinh tế, nó trách nhiệm, nó không lẫn, từ những phụ kiện đi kèm như rau sống, nước dùng cho tới nước chấm vân vân...

CỎ HOA BẤT CHỢT

           Tháng 11 này, tỉnh Gia Lai có một cái lễ hội rất là... bất chợt, lễ hội hoa dã quỳ và núi lửa Chư Đăng Ya.

           Cả ngàn năm rồi, dã quỳ vẫn thế, bình yên thế, vô tư thế. Núi Chư Đăng Ya cũng thế. Nó là một cái miệng núi lửa trong trập trùng hàng ngàn núi lửa ngủ yên triệu năm làm nên Cao nguyên Pleiku. Nó mê mải ngủ, mê mải tồn tại, mê mải thắt ruột thắt gan làm nên cái màu vàng đặc trưng bất tử của hoa tiệp với màu xanh của núi, như một thứ song trùng với trời với đất, với mây trời với gió núi... để rồi có ngày nó được bừng tỉnh. Chính xác là được con người đánh thức, để thành lễ hội.

DU LỊCH MỆNH LỆNH

           Sau năm 75, tôi về Huế lần đầu tiên, và đã hết sức ngạc nhiên khi thấy ở Huế có những cái thùng rác mà bên ngoài có dòng chữ rất... hạ cố: “xin cho tôi rác”. Trước đấy, ở các nơi khác, tôi toàn thấy mệnh lệnh: Hãy bỏ rác vào đây.

           Năm 1981, lên Pleiku nhận công tác, thấy rất nhiều bức tường có các câu khẩu hiệu “Sức khỏe quý hơn vàng- sạch làng tốt ruộng”. Là cử nhân văn chương, dù mới tốt nghiệp, nhưng tôi cũng cứ băn khoăn mãi với 2 mệnh đề có liên quan gì với nhau mà lại đồng hành trong một câu khẩu hiệu trống không như thế. Chưa biết hỏi ai thì tôi nhận công việc đầu tiên trong đời công chức do phó phòng giao: Đi in khẩu hiệu, in 30 ngàn bản, chữ đỏ trên giấy nâu, loại giấy thịnh hành thời ấy. Nội dung “Cơ quan tôi không tiếp người quần loe tóc dài”. Tôi tưởng ông này giễu tôi vì tôi lúc ấy cũng... quần loe tóc dài nên không dám hỏi lại câu gì, len lén đi lùi rồi sang nhà in đặt in. In xong mang đi phát cho tất cả các cơ quan trong tỉnh. Các cơ quan đều rất hồ hởi phấn khởi đi khuấy hồ rồi dán la liệt từ cổng cho tới các phòng. Có lần trưởng ty của tôi, người cao nhất của cái cơ quan phát ra câu khẩu hiệu cả tỉnh treo ấy nheo mắt nhìn tôi rồi cười: quần loe tóc dài nó là mốt, mấy hôm nó lại thay ấy mà, có phải đạo đức đâu. Tôi bảo thưa chú, có người còn quy chính trị nữa ạ, bảo nó là tàn dư chế độ cũ. Ông lại cười, thế mới to chuyện, mới phải... khẩu hiệu dù tôi cũng thấy nó... chả phải.