ĐỂ TÂY NGUYÊN CÒN... NGUYÊN

          Tôi rất thú vị với câu hỏi của một anh bạn đồng nghiệp: Theo anh, giờ làm sao để Tây Nguyên còn... nguyên.

          Tôi vừa về thăm lại làng S'tơ, K'bang, Gia Lai, nó chính là cái làng Kông Hoa trong tiểu thuyết "Đất nước đứng lên" ấy. Trời ạ, cứ miên man đi giữa trưa nắng giữa cái cánh đồng chang chang thế, đi miết đi miết đến lúc có người reo lên: Chỗ ngày xưa ông Núp đặt bẫy đá đây. Thì nó cũng chỉ là một... bãi đất trống. Ngọn Konkaking đã kịp trọc gần tới đỉnh, nhìn như một cái đầu cắt vụng, dẫu tít trên cao, gần trưa mà sương mù vẫn như một vành khăn e ấp trên cái cổ ngấn cao thiếu nữ. Quả là, dẫu ở đất này khá lâu rồi, từ hồi làng S'tơ được chọn là làng điểm, người ta điều máy cày, kéo điện về cho dân làm lúa nước tôi đã đến đây, hồi ấy phía sau làng vẫn um tùm rừng, chiều thơ thẩn buồn, tôi cũng chỉ dám mon men ra cái con suối, hình như tên nó là Chơ Pâu, nơi nghe nói ngày xưa ông Núp nhận cái cong tỏ tình của Liêu, chứ qua bên kia suối là điều tôi chưa bao giờ dám nghĩ tới, bởi nó là một thế giới khác, thế giới rừng.

CHUYỆN TỰ DIỄN BIẾN

Giờ chúng ta đang có cụm từ khá thú vị, là tự diễn biến. Quả là tôi không nghĩ sâu xa xem bản thân cụm từ ấy nó nội hàm như thế nào, định chỉ điều gì, nhưng xin kể chuyện tự mình từ nghề của mình, bởi nhiều lúc tôi tự nghĩ, có khi mình cũng... tự diễn biến.

"THỜI TRÂN" LÁ SẮN

          Cơ quan tôi mời hai ông nghệ nhân người Jrai từ Gia Lai xuống Củ Chi làm cây nêu trước cái nhà rông có sẵn. Cơm bưng nước rót ngày... 4 bữa. Hôm qua hỏi các ông ăn ngon miệng không, bảo rất ngon nhưng vẫn thèm... lá mì.

NƯỚC ĐÁI VE SẦU

          Mùa này, nhẽ, ve sầu đang dai.

          Tuổi thơ một thời, chả ai không gắn với ve sầu. Ấy là những cái que dài ngất nghểu, đầu được vo một cục nhựa mít. Thế là xuyên trưa đi dính ve sầu. Mà cũng chả có loại nào ngốc đến thế, cứ ra rả kêu dù màu thân đã gần trùng với màu cái cây nó đang bám. Thế là cái que nhựa mít vươn lên, xòe một phát, một tia nước đái mát lạnh phọt vào ha hả tiếng cười khoái trá. Chú ve sầu tiếp tục kêu khi cánh dính cứng vào que nhựa mít.

ANH CÓ VỀ XỨ NGHỆ VỚI EM KHÔNG?

          Cách đây mấy năm, tôi làm một cuốc xe chở 2 ông bạn, một nhà văn, một kiến trúc sư. Ông nhà văn thì quê Quỳnh Lưu, ông kiến trúc sư quê Quảng Bình, phi từ Pleiku ra Hoàng Mai viếng mộ tổ họ Văn của tôi, rồi từ đấy, chú em, một doanh nhân nhưng cũng như một thủ từ của họ, dẫn đường chúng tôi lên làng Nồi.

          Trưa, ghé vào một làng dọc đường, thấy một cái quán lụp xụp, ghé vào hỏi có gì ăn không? Một giọng Nghệ rất trẻ, rất đặc trưng: Dạ có xáo me, xáo gà, canh cua cà muối. Thôi không kể thêm nữa, từng ấy là đủ rồi, dọn lên cho 4 người ăn nhé.

          Có hai thứ mà tôi phải kể kỹ chút. Một là xáo và hai là cà.

“TÂY NGUYÊN TRÔI” - DÒNG SÔNG NGÔN TỪ LẤP LÁNH

Viết về Tây Nguyên đến nay đã khá nhiều sách báo, cả về lịch sử, văn hóa, văn học; Tuy vậy đọc “Tây Nguyên trôi” của nhà thơ Văn Công Hùng vẫn mới mẻ và rất thú vị. Là cử nhân văn khoa, lên Tây Nguyên khá sớm vào đầu những năm tám mươi thế kỷ trước theo sự thôi thúc khám phá vùng đất mới, Văn Công Hùng vừa có đam mê cháy bỏng khát khao, vừa may mắn được tiếp cận một Tây Nguyên còn khá nguyên sơ. Những chuyến điền dã, khảo cứu, thực tế sáng tác ở các buôn làng Tây Nguyên cơ bản còn nguyên trạng đã tích tụ, kết tinh trong anh như những kho kiến thức về một vùng văn hóa đầy bản sắc riêng. Với Tây Nguyên trôi, vì vậy anh có một lối đi riêng khá độc đáo.

MẢNH VỤN GIÁO DỤC...

          Mấy hôm trước, cái tin khét lèn lẹt trên báo: Lộ đề thi, làm nhiều người vừa hoang mang vừa... không hiểu nổi, bởi nó chỉ là cuộc kiểm tra học kỳ, có gì căng thẳng đâu mà phải lộ đề. Và, tấm gương tày liếp của các hội đồng thi Sơn La, Hòa Bình, Hà Giang... vẫn còn hôi hổi đó.

CHỊ KHÔNG ĐƠN ĐỘC

          Tôi mới quen chị tầm 3 năm nay. Tôi quen em gái chị trước, rồi biết chị. Và càng biết thì càng... tò mò. Mẹ chị, người phụ nữ có tên đường và tên trường ở TP HCM, 2 em gái của chị đều là những tên tuổi nhiều người biết, nhưng mỗi người chọn một cách để giúp đời. Em gái chị, giờ là thủ trưởng của tôi, thì bỏ toàn bộ vốn liếng, cuộc đời ra để cải tạo một khu đầm lầy ở bưng biền Củ Chi, biến nó thành khu du lịch Một thoáng Việt Nam, một địa chỉ cho những ai quan tâm đến văn hóa, lịch sử, khoa học thứ thiệt. Làm vì một nền văn hóa bản sắc Việt, vì sự hiểu biết của con người chứ không kinh doanh bằng mọi giá, vì những gì tốt đẹp nhất, tử tế nhất...

TÒ MÒ DẪN DỤ DU LỊCH TÂY NGUYÊN

          Trong phong trào nhà nhà làm du lịch, người người làm du lịch như hiện nay, nhất là khi bộ trưởng Văn Thể Du lên tiếng kêu gọi người Việt đi du lịch trong nước để kích cầu du lịch (như lời kêu gọi giải cứu các thứ một dạo, từ trái cây tới thịt lợn), thì Tây Nguyên nổi lên như một mỏ tiềm năng lớn.

HƠI ẤM TRUYỀN ĐỜI- BẢN FULL KHÔNG CHE

            Hôm nọ tôi đăng bức ảnh cái bếp trên nhà rông của người Tây Nguyên. Nó trên sàn gỗ và nghi ngút khói suốt ngày suốt đêm. Nhiều bạn vào hỏi sao phải đốt như thế, và sao sàn gỗ mà nó không cháy.

          Lại vụt nhớ về một tuổi thơ bếp Việt.

NIỀM TIN VÀ CHÂN LÝ- bản full

          Tòa án tỉnh Bình Dương đang xử vụ án "giết người đổ xi măng" rất man rợ. Ai nghe cũng rất rùng mình và đều hết sức căm phẫn, hết sức ngạc nhiên, rằng tại sao những người phụ nữ chân yếu tay mềm ấy lại có thể tàn ác đến thế, man rợ đến thế, khi lần lượt giết hai người đàn ông, xong để đấy tiếp tục sống chung với xác chết, đợi cho bốc mùi mới cho vào thùng phuy, đổ xi măng lên, và... thản nhiên sống tiếp?

CHÙM 14 BÀI THƠ

Tại sao lại 14 bài. Là nó thế này ạ. Lâu nay giới mần thơ á, tịnh tiến từ lẻ lên chùm, từ 1 lên 5, nhiều là 5. Tức là in báo á, được in 1 bài mừng húm. Tiến lên được in chùm 3 bài, 5 bài. Mới đây có báo mần nguyên trang, có báo thì làm tới 2 trang 1 tác giả, rất sang. Những báo in thơ sang lại thường là không phải báo chuyên văn chương. báo Nhân Dân giờ in thơ cũng rất sang, rất mới, không phải ca ngợi cái này quang vinh cái kia vĩ đại nữa. Các báo đảng các tỉnh cũng có nhiều kiểu in thơ sang trọng và tinh tế, mà báo Đà Nẵng là một ví dụ, đến mức ông nhà thơ Nguyễn Ngọc Hạnh tập hợp lại 108 ông bà Lương Sơn Bạc trên báo ấy mần một tập thơ đương đình đám. Thế nên, có hẳn một tờ báo riêng mình vừa làm phóng viên, vừa biên tập, vừa TBT, mà mình lại là... nhà thơ nữa, tội gì không mần một chùm cho nó oai nhở. Hồi còn làm TBT, nhà cháu có một nguyên tắc là không đăng thơ mình và những bài viết về thơ mình trên ấy, nhưng giờ là TBT nhân dân, mình thích đăng gì mình đăng thôi. Lâu nay mục thơ VCH bên này bị bỏ bẵng vì ông fb nó tiện hơn nhiều. Thồi giờ chơi luôn một chùm 14 bài cho nó máo, phỏng ạ?
----------------

SẾP NGƯỜI TA

Cơ quan con gái tôi (một ngân hàng của nước ngoài chi nhánh Sài Gòn) năm nào cũng có mấy cuộc, như du lịch nước ngoài, như family'day... anh chị em được cơ quan đài thọ, khuyến khích mời thêm người nhà, ai mời thêm thì đóng tiền thêm suất người nhà.

CHUYỆN... BẠN ĐỌC BÁO

          Báo chí nó có mấy công đoạn, công đoạn nào cũng quan trọng. Ấy là viết báo, làm báo, xuất bản báo và... đọc báo. Không có người viết thì người làm báo ngồi ở tòa soạn chỉ... chơi. Anh viết là đi chợ mua đồ về, tươi hay ôi là anh ta. Nhưng bày lên mâm lại là anh làm báo. Không có anh này thì chả lẽ ăn sống ăn sít. Xong rồi, không thể đọc trên bản mi, mà phải có anh in để in ra thành tờ báo. Và cuối cùng, báo đến khâu quan trọng nhất: Bạn đọc. Không có bạn đọc, tất cả các khâu trên là... vất. Thế tức là anh nào cũng quan trọng, nhưng anh bạn đọc là quan trọng nhất. Tất nhiên tôi chưa kể đến một anh nữa, mà không có anh ấy thì cả người viết báo, làm báo và bạn đọc đều chỉ... nhìn nhau: Anh phát hành. Chả thế mà các tờ báo hàng năm đều có ngày tổ chức gặp mặt tôn vinh anh phát hành. Phát hành có nhiều cấp độ, từ anh tổng đại lý quyền nghiêng thiên hạ, đến cu con ôm chồng báo đi ngoài đường: Báo đây báo đây, hôm nay giám đốc thẩm vụ tử tù Hồ Duy Hải đê...

VÂN VI NGHỀ BÁO

Ngày báo chí thì khoe bài báo thôi, không khoe hoa khoe giải thưởng nữa, hihi. Bài này in báo Cảnh sát toàn cầu phát hành hôm nay. Phải đợi họ bán hết 5 chục ngàn tờ mới dám post lên không sụt tiara nó mắng chết, he he...

CAO HƠN NGHỆ SĨ

          Ở nước Việt ta đang tồn tại ít nhất 2 loại nêu. Nêu của người Kinh dựng vào ngày tết để đuổi quỷ. Hình như thế hệ chúng tôi hồi học cấp 1 có học về sự tích cây nêu, và hầu như ai cũng biết sự tích về cây nêu này. Giờ người ta ít dựng nêu, chứ ngày xưa ở nông thôn miền Bắc, cứ hai ba tháng chạp, một mặt lo cúng tiễn ông Táo, mặt nữa là lo dựng nêu để giữ đất. Đơn giản nhất là người ta giải thích với nhau, ông Táo lên chầu trời thì phải có cây nêu để thay Táo giữ nhà.

LOANH QUANH GHÈ RƯỢU CẦN

          Hôm kia tôi đăng cái ảnh đang uống rượu cần với một nữ sinh viên Cao đẳng Phát thanh Truyền hình người Jrai ở ngay khu du lịch "Một thoáng Việt Nam" ở Củ Chi, nhiều người vào comment bàn về rượu cần, đặc biệt là cái kan, mỗi người hiểu mỗi cách, có người còn dẫn rằng, nó được phiên âm từ... tiếng Pháp.

DƯ VỊ "LẶNG LẼ SA PA"

          Một hồi, lâu rồi, tự nhiên tôi nhận một cuộc điện thoại, giọng nữ trong và nhẹ, chuẩn Bắc, giới thiệu em là như thế như thế, sắp tới dẫn một đoàn học sinh và phụ huynh đi thực tế, sẽ ghé Gia Lai và Kon Tum, lâu nay đọc anh, biết anh có chút hiểu biết đường đi lối lại ở đấy, nhờ anh giúp.

          Gần như tôi chưa bao giờ từ chối giúp ai việc gì, huống gì là việc này.

CHUYỆN LƯỠI BÚA NGƯỢC

          NHÀ RÔNG MỘT THUỞ. 

          Loài người khi bắt đầu có ý thức xây dựng nhà ở, thì bắt đầu lập làng. Nhiều ngôi nhà của một cộng đồng trong một khu vực chung gọi là làng. Tất nhiên đấy mới là ý nghĩa cơ học. Để gắn kết với nhau còn rất nhiều yếu tố tinh thần, tâm linh để làng thành một khối thống nhất, đến mức mà người Việt có câu "Phép vua thua lệ làng". Một trong những yếu tố quan trọng của làng, cả về vật chất và tâm linh, là đình làng của người Kinh và nhà rông của người Tây Nguyên.

CÚ CHIÊNG ĐẦU ĐỜI

          Cú thưởng thức chiêng đầu tiên của tôi là khoảng cuối tháng 11 năm 1981, tại cái sân sau của Ty Văn hóa Thông tin Gia Lai Kon Tum ở đường Trần Hưng Đạo, Pleiku.

          Hôm ấy đội chiêng của một làng nào đấy được phòng văn hóa quần chúng của Ty rước lên để trình diễn đón khách, một bác lãnh đạo rất to từ Hà Nội vào.