LÀM VĂN Ở GIA LAI

           Nhà văn Chử Anh Đào lại vừa ra một cuốn sách mới, “Những làng ma tôi đã đi qua”, ghi rõ là “những ghi chép về Gia Lai”. Đáng chú ý, đây là cuốn sách bạn bè ở Hà Nội in tặng anh khi anh đang điều trị bệnh, và sách được gửi về nhà khi anh đang ở một bệnh viện ở Sài Gòn, phải mấy ngày sau anh mới thấy nó. Mừng cho bạn và lại lan man nghĩ về nghề...

VẠC MẢNH BỜ CON CUA MẤT QUÊ (2)

           Hôm nọ, kết thúc bài “Vạc mảnh bờ con cua mất quê” tôi... dọa, sẽ viết tiếp phần 2, hay chính xác là món ăn thứ 2, từ cua, ngon không kém canh cua rau đay, nhưng có vẻ quý phái hơn, “cấp tiến” hơn: riêu cua.

           Thì nó đây ạ.

CHO NGÀY MƯỜI SÁU THÁNG BẢY

           rất khó tìm một đường để quay lại

           thì cứ thế mà nhẫn nại thôi

MỚI HAY HỒN HOA TRẮNG...

           Lâu nay, ai cũng biết, Tây Nguyên là thủ phủ cà phê, là nơi toàn dân xơi cà phê như người Bắc dùng trà buổi sáng, người Nam bộ dùng trà đá... cả ngày.

           Nhưng tường tận nó, cho nó ngọn ngành, không phải ai cũng tường.

           Tôi cũng là dân nghiện cà phê từ... thế kỷ trước. Và từng tuyên bố, cà phê Pleiku là ngon nhất, hơn cả Buôn Ma Thuột, vốn trước đấy vẫn nghe và luôn được chứng minh, Buôn Ma Thuột mới là cà phê, còn các nơi khác chỉ là cà... chưa phê hoặc sắp phê.

TRONG LÂM THÂM RỪNG TRÁM

           Giờ, ít người được thấy đom đóm chứ đừng nói tới ma trơi.

           Thế mà nó từng gắn và ám ảnh tôi suốt thời trẻ nít, thích thú có mà sợ hãi cũng có. Hồi ấy lại còn lan truyền câu chuyện thần đồng ham học bắt đom đóm cho vào vỏ trứng làm đèn để học bài.

XEM UẤT CẤP TRONG... TRẠI

           Tôi vừa trải qua đúng 15 ngày xem uất cấp (world cup) trong... trại.

           Chả biết ai đặt tên là trại sáng tác mà từ xưa giờ gọi riết thành quen, giờ nó vừa là danh từ lại cũng có thể là động từ. Nhiều bạn bè hỏi tôi sao văn nghệ sĩ các ông cắc cớ lại đặt tên là trại viết mà không là buồng là phòng là gì gì đấy, trại nghe như... trại tù, trại lính. Tôi bảo biết đâu đấy, khi trở thành nhà văn tôi đã thấy có... trại rồi, mà chả cứ tôi, bao nhiêu bậc đàn anh, bậc thầy của tôi vẫn cứ vào ra... trại như... con nghiện, có ai thành tù nhân đâu.

NHỮNG TRIỀN ĐÊ ĐẦY GIÓ

           Tròn 60 tuổi, được tặng một cái xe đạp khi mình đang... lái ô tô. Thế mà mừng rỡ, mà hân hoan, mà tràn trề cảm xúc.

           Là nhớ những con đường đê đến lạ.

           Thuở ấy, gia đình tôi sơ tán ở Thanh Hóa, ba một cơ quan, mẹ một cơ quan, và các cơ quan thì thường... di động. Không nhớ rõ là bao nhiêu lần một năm, hoặc mấy năm một lần, cả nhà tôi lại tề tựu trên 2 cái xe đạp, và cứ chạng vạng là lên đường. Và đường là đường đê.

NHỮNG VỈA HÈ BẮP NƯỚNG

           Thú thực, tôi chả cổ súy cho những thứ buôn bán rị mọ vỉa hè, nhếch nhác và mất vệ sinh, ảnh hưởng giao thông và cũng chả lấy gì làm văn minh cả. Tôi cũng biết, một thành phố văn minh hiện đại là thẳng băng sạch sẽ, là gọn gàng chỉn chu, là sáng choang bóng bẩy...

NHỎ NHOI HẾN...

           Sông Việt Nam chỗ nào cũng có hến.

           Tôi đã từng mò hến ở sông/ mương từ Thanh Hóa đến Ninh Bình. To có nhỏ có, to thì như cái móng tay cái, nhỏ thì như con dắt, bằng đầu tăm. Mà rồi cũng luộc cũng đãi được, cũng thành món thành đĩa được.

           Nhưng đến khi về quê, làng Thế Chí Tây, huyện Phong Điền, Thừa Thiên Huế ấy, mới biết thêm một loại hến nữa, lạ mà lại... không lạ.

NHỚ ĐÂU NHẶT ĐẤY...

          Hôm qua một ông em nhà báo nhắn: Ông post web ông vừa thôi, cho báo nó sống với, trang ông có người đọc hơn một vài tờ báo đấy. Mịa, nó khen mình thật hay đá đểu đây. Quả là lâu nay mình có con phây, ngày đến mấy lần đăng bên ấy, bên này mấy ngày mới một post, tất nhiên cái nào bên này cũng phải ra tấm ra món, ra thịt ra xương...

           Cái này là để kể về nghề của mình. Hôm nay thấy nhiều đồng nghiệp tự kể về mình, nhà cháu cũng thế, nhưng không... tung hoa, ke ke... Ke ke phát nữa khoe là bạn trưởng ban chuyên "chăn dắt" CTV là mình nhắn tin: Đây là 1 trong 3 bài hay nhất của số đặc biệt báo SKĐS.

HAI TAY HAI SÚNG HE HE

           Nhiều đồng nghiệp khởi nghiệp từ làm báo rồi... tiến lên làm thơ, viết văn. Tôi thì ngược lại, mần thơ từ thuở học sinh, tôn thờ thơ như tôn thờ... hoa hậu. Thời trẻ tôi cứ nghĩ hoa hậu nói riêng, các cô gái đẹp nói chung, là một giống khác, không phải người thường, mà phải tinh khiết văn vắt, không có các nhu cầu “phàm phu” ăn ngủ bài tiết... như người thường, mà nó phải cao sang, hương tỏa ngan ngát trong mọi hành vi...

SẢN VẬT GIA LAI...

           Mỗi vùng, mỗi địa phương, mỗi địa bàn cư trú đều có sản vật của riêng mình. Sản vật, hiểu theo cách đơn giản nhất, là thứ đặc sản mà chỉ vùng ấy có còn vùng khác không có, hoặc là nhiều nơi có nhưng chỉ ở đấy mới ngon, do thổ nhưỡng, khí hậu, địa lý... hoặc cả là nhờ con người. Tóm lại nó là món ngon, hơn người và khác người.

           Gia Lai ngoài người Jrai, Bahnar bản địa thì còn dân cư ở nhiều nơi khác đến sinh sống. Và mỗi cộng đồng dân cư lại có một món sản vật riêng để khoe, để thể hiện, để tự hào, để thỏa mãn hoài niệm ký ức hoặc là tôn vinh hiện tại.

CHI TIẾT PLEIKU, HAY LÀ GIA LAI CÀ KÊ TIẾP...

           Gặp nhau ở Sài Gòn, ông nhà văn đàn anh Hoàng Đình Quang kể:

           Pleiku nhà chú rất hay nhé. Hôm nọ tôi lên, chú đi vắng ấy, tôi ở khách sạn Đức Long. Sang quán cơm gà bên cạnh ăn. Tự nhiên thèm thuốc, hỏi cháu phục vụ: Quán có thuốc không. Nó bảo không. Thực ra thì tôi không có nhu cầu hút, nhưng nghĩ, giữa Pleiku mù mịt sương thế đốt một điếu cũng hay, nên hỏi thôi, không có chả sao. Nhưng một người đàn ông bước lại, mời tôi điếu thuốc. Hỏi thì biết đấy là chủ quán. Rồi chúng tôi nói chuyện với nhau. Tôi chỉ nói mình là khách phương xa đến chứ cũng chả giới thiệu mình là ai. Chủ quán bảo: Nếu anh đồng ý, tối tôi sẽ mời anh đi chơi một vòng cho biết Pleiku. Và tối ấy vợ chồng anh này lấy ô tô chở tôi đi chơi khắp Pleiku, rồi mời tôi cà phê. Chi tiết hay thế, người Pleiku hay thế mà tôi chưa viết được. Ông về cho tôi gửi lời cám ơn vợ chồng ông chủ quán cơm nhé.

“VẠC MẢNH BỜ CON CUA MẤT QUÊ”...

           Bây giờ ở các chợ thành phố, người ta bán cua xay sẵn, một xô nước đen sì, chả biết những gì trong ấy, mua về, cũng nổi váng tưng bừng, cũng xì xụp, thế là... canh cua.

           Có dạo, thấy đồn ầm lên là trong ấy, cái xô nước cua xay ấy, tuy gọi là cua, nhưng nó lại không phải cua, hoặc rất ít cua, nhưng lại vẫn phải là cua, mua về nấu vẫn là canh cua, thế nên, nó chả là cua thì là cái gì, cứ tít mù lên.

NHỊN THỞ MÀ SỐNG?

           Tôi vừa chạy qua một con đường mới mở, nối xuyên 2 huyện của tỉnh Gia Lai để xuống Quy Nhơn, ngày xưa muốn đi phải vòng vèo từ Ayun Pa ra Pleiku rồi từ đấy xuống Quy Nhơn, rất xa, mất gần ngày trời, giờ xuyên một phát từ Ayun Pa tới An Khê, tầm hơn một tiếng, được nửa đường, đích đến đã ở trước mặt. Nhưng điều kinh hoàng nhất mà tôi nhận thấy, bên cạnh sự tiện lợi rút ngắn được mấy tiếng đồng hồ, ấy là, con đường ấy chạy trơ trọi giữa loi thoi những ngôi nhà sàn của người Jai và Bahnar. Xưa, đây là rừng mà?

NHỚ KON CHRO...

           Nguyên là một vùng rộng lớn của huyện An Khê cũ, là căn cứ cách mạng cũng có, mà là rừng sâu cũng có, tức là hồi ấy chỉ có mỗi người Bahnar sinh sống, hết sức khó khăn. Tôi nhớ lần đầu tiên xuống xã Ya Ma, giờ là một xã hết sức phát triển của huyện, chỉ từ An Khê vào thôi, 30 cây số mà mất hết hơn nửa ngày, và đến đấy thì thấy so với An Khê, nó như muối với bể.

           Và vì thế mà nó được suy tôn là huyện nghèo nhất tỉnh Gia Lai. Lâu nay tôi cứ đinh ninh huyện nghèo nhất Gia Lai phải là Krông Pa kia, cái huyện lọt thỏm như cái đít chảo, gió không bốc lên được nên cứ quẩn ở đít chảo, khiến cả huyện này lúc nào cũng như cái bễ lò rèn. Mà chả hiểu sao, ngay đến mùa mưa Tây Nguyên, vào chính mùa, các huyện khác mưa thối đất, thì ở đây vẫn nắng chang chang, vẫn gió quẩn rông rốc khiến mặt người cứ vêu vao hết lượt. Thế mà lại còn có chỗ nghèo hơn nữa, ấy là Kon Chro.

LỄ HỘI VÀ DU LỊCH

Có một sự quan hệ tương hỗ rất chặt chẽ giữa lễ hội và du lịch. Du lịch bám vào lễ hội và ngược lại lễ hội cũng cần có du lịch để có thêm điều kiện tương tác và phát triển.

           Hôm rồi, dân làng R’bai tổ chức lễ cúng cầu mưa, và huyện Phú Thiện, nhân đấy, làm một cuộc quảng bá về du lịch.

           Có mấy vấn đề cần phải đề cập về mối quan hệ tương hỗ này.

XE ĐẠP VÀ... ĐẠP XE

Ngày xưa, cái xe đạp là cả một gia tài.

Thuở nhỏ tôi sống ở xứ có nghề xe thồ nổi tiếng. Sau 75, về Huế, xe thồ tức là xe ôm bây giờ, nên muốn giải thích xe thồ xứ Thanh là rất công phu.

CHỈ LÀ ỐC MÀ THÔI...

           Lại vẫn là cái thời tuổi thơ lông lống của tôi ở Thanh Hóa.

           Chả hiểu sao cái hồi ấy ốc nhiều đến thế, đụng đâu cũng có, mà lại ít người ăn.

           Tôi nhớ, hôm cuối hè đạp xe xuống trường Cấp 3 Hậu Lộc về, thông báo với mẹ là con đã đậu kỳ thi tốt nghiệp cấp 3, giờ bắt tay ôn thi đại học, mẹ tôi cười bảo: Mình liên hoan tí nhỉ? Xong rồi đổ một rổ “ốc quắn” vào luộc với lá bưởi. Tôi liên hoan ăn mừng tốt nghiệp cấp 3 bằng rổ ốc luộc khêu gai bưởi như thế.

LÒ VẪN RẤT ĐƯỢM HE HE

           Hội nghị Trung ương 7 vừa bế mạc với bài phát biểu nhẹ nhàng và cũng nặng cân của TBT khiến nhiều người cảm thấy tin tưởng.

           Phong trào “đốt lò” do ông phát động và cầm trịch cũng đang càng ngày càng quyết liệt, càng được nhân dân ủng hộ, vừa vỗ tay vừa xắn tay cùng phát hiện và đưa củi vào lò.

           Nhưng trước đấy, vẫn có gì đấy ngập ngừng, dẫu cả ủy viên Bộ chính trị Đinh La Thăng đến ủy viên Trung ương Nguyễn Xuân Anh đều đã được điểm danh. Ngập ngừng là bởi, hình như có một thế lực nào đó, ẩn ẩn hiện hiện, mà có thể sai khiến, điều hành được cả lãnh đạo. Nhiều người ngờ ngợ, nhiều người “biết mà không dám nói ra”.