NHỮNG CON ĐƯỜNG TÂY NGUYÊN, NHÀ VĂN VÀ KÝ ỨC

              Tôi ở Tây Nguyên tới nay cũng được 39 năm, một năm nữa là tròn 40 năm, nếu theo nhẽ thì là sẽ... tổ chức kỷ niệm vì nó là năm chẵn. Nhớ cái ngày cuối năm 1981 ấy, với một ba lô, ba lô đúng nghĩa, có cái chiếu đơn gập phía trên nữa, trong túi ngực là cái quyết định phân công công tác của trường Đại học Tổng hợp Huế, và đi, chưa có cả bằng tốt nghiệp nữa, vì hồi ấy, phải 2 năm sau khi ra trường, mang giấy chứng nhận của cơ quan công tác về mới được nhận bằng.

TẢN MẠN MÙA DỊCH

          Bài báo này viết ngày 19/3, đăng trên Reatimes. Hôm nay đã có vài thông tin mới. Mới nhất là hôm qua thủ tướng ra lệnh cách ly toàn xã hội, trưa nay là công bố dịch trên toàn quốc.

          Một cuộc chiến đấu mới đang diễn ra, âm thầm, lặng lẽ và hết sức lạ lẫm. Chiến đấu mà không thấy kẻ thù, chiến đấu mà không tiêu diệt đối thủ, mà phải tránh và tự cách ly mình.

           Chiến đấu mà các chiến đấu viên lại được lệnh là... ở đâu ở yên đấy, ngồi đâu ngồi yên đấy. Và càng ngồi một chỗ lại càng yêu nước...

ANH HAI ANH BA ANH TƯ ANH NĂM... HAY LÀ CHUYỆNNHẬP GIA TÙY TỤC

          Một số địa phương phía Bắc không gọi người theo thứ, mà khi có con thì hay gọi bố mẹ theo tên con đầu. Ví dụ ông An đẻ ra cu Ân thì ông này sẽ được gọi là ông/ bác/ anh Ân. Ba mẹ tôi khi ở Thanh Hóa thì được gọi là bác Hùng, vì tôi là con trai cả. Cũng không nhớ là nếu không có con trai thì gọi thế nào. Người ta tránh tên thật vì sợ húy. Vùng Huế thì gọi trật đi một tí, cũng bởi cái quy định của triều Nguyễn thời nào, là phải tránh tên húy của các vị vua, và ngay bản thân trong nhà cũng tránh đi để khỏi xui, khỏi ma nghe tên mà bắt, nên mới có chuyện chợ Đông Hoa thành chợ Đông Ba, Thanh Hoa thành Thanh Hóa. Trong nhà tôi, ba tôi tên Lai thì gọi thành Lơi, chú tôi tên Dũng thì gọi thành Doạn (Doãn nhưng tiếng Huế thành Doạn), dượng tôi tên Bảng thì thành Bởng vân vân... Có những vùng nông thôn, họ quan niệm tên càng xấu thì càng dễ nuôi, nên những là moi, móc, gái, bẹp, thậm chí là tên các bộ phận sinh dục được đặt búa xua những là thằng Cặc con Lồn, lại còn Lồn nậy Lồn dỏ (Lồn lớn Lồn nhỏ, tức 2 đứa tên Lồn luôn)...

CHUYỆN NHÀ BÁO GEORGES BOUDAREL

          Tôi vừa được dự một cuộc rải tro cốt hết sức cảm động. Cảm động ở người thực hiện, cảm động ở di nguyện của người mất, và cảm động từ cả những người không liên quan.

          Và mới thấy cuộc kháng chiến của chúng ta nó bi tráng đến như thế nào. Mỗi con người, mỗi số phận, mỗi nóc nhà, mỗi gia đình... khi bị xô vào cuộc chiến, nó đều đầy bi kịch nhưng lại cũng hết sức lạ lùng. Nó gần như không thể cắt nghĩa được nếu như không sống trong lòng nó.

CHUYỆN CHIÊNG VÀ LÀNG TÂY NGUYÊN

Số trước (Ở ĐÂY) chúng tôi đã trình bày về sự xuất hiện của chiêng ở Tây Nguyên, rằng là người Tây Nguyên không làm ra chiêng, mà phải đi mua/ đổi từ người Việt, từ Lào, Mã Lai về, và nhờ mấy yếu tố quan trọng là không gian, con người, đặc biệt là người chỉnh chiêng, mà nó trở thành đặc sản Tây Nguyên...

          Làng Tây Nguyên vốn dĩ ở rất sâu trong rừng. Nếu từ dưới nhìn lên thì ta hầu như không thấy (Là đang nói cái thời làng vẫn là làng ấy ạ), chỉ thấy xanh um rừng. Nhưng khắc đi khắc tới. Tới thì thấy có một bãi đất trống, đa phần là cheo leo đồi, có suối cặp sát, và trên ấy là một cái làng.

THỬ BÀN VỀ HẠNH PHÚC NHÂN NGÀY QUỐC TẾ HẠNH PHÚC

          Thời chúng tôi đi học, cái câu nói của Mác "Hạnh phúc là đấu tranh" hay được mang ra làm đề thi. Muôn hình vạn trạng kiểu làm, ai cũng bảo là câu của Mác đúng, và cặm cụi chứng minh là nó đúng. Thời ấy nước ta đang có chiến tranh, rồi nữa là cuộc đấu tranh "ai thắng ai" giữa hai con đường, nên câu ấy được học và đưa vào đề thi cũng là điều dễ hiểu.

          Thời gian sau này, câu ấy ít được nhắc. Người ta cũng nhắc tới hạnh phúc, nhưng nó đơn giản, dễ hiểu hơn. Hạnh phúc là đấu tranh có lẽ nó không chỉ nói về đấu tranh nghĩa đen, mà nó nói về sự thống nhất của các mặt đối lập, nói về sự triệt tiêu của mâu thuẫn xã hội để thúc đẩy xã hội phát triển theo cách lý giải của Mác và những người theo ông.

NHƯ THẾ LÀ TỘI ÁC (BẢN FULL)

          Chuyện doanh nhân Bình Thuận khai báo nhỏ giọt đã khiến chính quyền tỉnh này, mà không chỉ tỉnh này, cả nước, phải... lên máu. Cộng đồng mạng thì sôi sục, yêu cầu phải khởi tố điều tra, mà trước hết là điều tra xem chính xác là bà đã đi những đâu, tiếp xúc với ai, chứ cái kiểu chính quyền phải tự đi điều tra, rồi về... báo cáo lại với bà, chính quyền biết tới đâu bà Ok tới đấy là một việc làm không thể chấp nhận được. Bởi nó không chỉ liên quan tới mình bà, gia đình bà, mà là cả xã hội. Mà nhỡn tiền, bao nhiêu người vì bà không trung thực mà đã liên lụy rồi.

BẮT TAY THỜI COVY

          Tôi đã cười như thằng rồ khi thấy một bạn đăng lên phây ảnh mấy ông chào nhau bằng... chân. He he, vào hỏi thì bảo nó tràn trên mạng ấy. Vào tìm thì thấy hay thật, bèn áp dụng ngay. Hôm vào báo SGGP, gặp ông bạn, 2 đứa khuỳnh khuỷu tay ra đụng nhau, rất Cu Te đèo Le. Sau đấy ra sân bay Tân Sơn Nhất bay về Quy Nhơn, thấy mấy mụ sồn sồn rửng mỡ bịt kín từ đầu tới chân, tay đi găng nữa, gặp nhau cũng... chào bằng chân...

CHUYỆN VỀ LỮ HỒNG

I.              TỪ LÁ THƯ NỬA ĐÊM.

Hồi ấy tôi là Tổng biên tập Tạp chí Văn nghệ Gia Lai. Cái tạp chí cấp tỉnh, nếu nói nó oai thì cũng oai, còn nếu coi nó là gì đấy thì cũng chả oan. Vấn đề là anh có muốn làm nó tới cùng không? Nó vừa là tờ tạp chí văn nghệ, tức một tờ báo ra thể tạp chí, tất nhiên rồi, nhưng nó còn phải làm thêm mấy việc nữa, ấy là phát hiện và bồi dưỡng đội ngũ tác giả trẻ cho tỉnh. Thực ra đây mới là việc khó, bởi nếu anh "phát hiện, bồi dưỡng" nhầm thì rất tai hại. Sẽ đẻ ra một tác giả hoang tưởng, hoắng huýt, coi Nguyễn Du như... bạn đọc. Còn nếu bỏ sót thì cũng rất đau đớn, bởi sẽ làm thui chột một tài năng. Tất nhiên, nếu là tài năng thực sự thì không xuất hiện chỗ này sẽ xuất hiện chỗ khác. Nhưng với những tài năng le lói, thì cái sự "ban đầu" ấy hết sức quan trọng.

CHUYỆN CHIÊNG CHUYỆN CHÉ VÀ CHUYỆN BUÔN LÀNG

          Ngày xưa buôn làng Tây Nguyên, thứ quý nhất được bà con giữ gìn, mẹ truyền cho con, như một thứ của cải để... bắt chồng, để làm "của hồi môn", "của để dành", tương đương với vàng, ruộng của người Kinh cùng thời, là chiêng, ché. Một số vùng xịn hơn thì là voi, nhưng nó là khu biệt, vì không phải vùng nào người Tây Nguyên cũng biết bắt voi, thuần dưỡng voi và coi voi như tài sản. Nổi tiếng nhất về voi ở Tây Nguyên là buôn Đôn. Đây là nơi bà con biết bắt voi rừng về thuần dưỡng thành voi nhà. Quý nhất là voi trắng, tù trưởng Khun Xu Nốp từng bắt voi trắng về tặng vua Thái Lan và vua Bảo Đại. Một vùng nữa bà con Tây Nguyên cũng có voi, nuôi voi, nhưng là mua hoặc đổi về nuôi chứ không biết bắt voi, và vì thế quy mô cũng nhỏ hơn, tiếng tăm ít lừng lẫy hơn, là làng voi Nhơn Hòa, thuộc huyện Chư Pưh, Gia Lai. Bên Đắk Lăk còn một địa danh nữa cũng có voi là huyện Lăk, nơi có hồ Lăk, voi ở đây nổi tiếng nhờ năm nào đấy, một ông voi điên lên quật chết một ông người đang cưỡi nó... 

NHỮNG THÓI QUEN MỚI TỪ CÔ VÍT

          Tầm 3 giờ chiều, đứng trước cửa nhà một cô bạn ở khu Phú Mỹ Hưng Sài Gòn, gọi điện thoại định nhờ tí việc liên quan đến chữ nghĩa. Một giọng ngái ngủ ề à: Em vừa ngủ, có việc gì quan trọng không anh? Thồi, không nên kinh động đến giấc ngủ thần thánh này bèn rất nhanh: Không, là anh đang ngồi cà phê, nhớ em gọi chơi...

          Sau mới biết, nó là thế này.

NHỮNG NGƯỜI ĐIÊN CHƯA CHẮC ĐÃ... ĐIÊN (BẢN FULL)

1.    DUNG.

Đấy là một cô gái trẻ, rất xinh, dáng hoa hậu, chân dài lưng thon, rất hay đăng ảnh lên phây búc. Nhìn qua tưởng là giống các cô gái sống ảo khác. Một lần tôi làm đầu mối xin tiền và sách, dép... cho một trường học ở vùng sâu vùng xa của tỉnh Gia Lai, cần một cái xe tải chở hàng xuống. Đang loay hoay thì một bạn bảo: để em. Và rút điện thoại gọi. Một lát sau một cái xe tải ầm ầm lao đến. Trên ca bin bước xuống là một cô gái. Chính là Dung, Đào Thị Phương Dung tôi vừa nhắc trên kia.

"ÔI TIẾNG VIỆT NHƯ BÙN VÀ NHƯ LỤA"

          Câu thơ trên của nhà thơ tài hoa Lưu Quang Vũ mấy năm trước được đưa vào đề thi và xảy ra... cãi nhau.

          Người ta khẳng định không có từ bùn, mà thay vào đó là đất cày. "Ôi tiếng Việt như đất cày như lụa". Đất cày nó thanh cao, nó hơi thở, nó mặn nồng, nó công nông vân vân, còn bùn nó dơ, nó cặn bã vân vân nữa.

          Nhưng sau, chị Lưu Khánh Thơ, em ruột nhà thơ, lục trong di cảo thì là Lưu Quang Vũ viết là "như bùn", một nhà thơ khi biên tập bài này đăng báo Văn Nghệ, để cho an toàn, đã sửa lại là "đất cày". Đến khi gia đình in tuyển cho anh Vũ thì đã lấy lại là "bùn". Hết cãi nhau.

CÁI KHÓ LÓ CÁI... MAY THỜI DỊCH

          Hôm qua tôi chạy một vòng Sài Gòn. Và cái cảm giác đây đang là tết nó choán ngợp tâm trí. Tĩnh lại, mới nhớ là qua rằm rồi, hết tết lâu rồi.

          Sau đấy xuống Củ Chi, nơi tôi làm việc. Mọi khi đi nhanh thì hết 2 tiếng, chậm thì phải 3 tiếng. Hôm nay xe veo véo, tiếng rưỡi là đến, thậm chí chưa đến tiếng rưỡi.

LỄ HỘI THỜI... CÔ VY

          Nếu bình thường, thì thời gian này, ở Việt Nam đang là mùa lễ hội.

          Tháng giêng là tháng ăn chơi. Ngàn đời rồi vẫn thế, dân ta coi đấy như là sự đương nhiên.

          Rất nhiều lễ hội, từ Nam chí Bắc, nơi nào cũng nườm nượp lễ hội.

          Nó là sản phẩm của một đời sống nông nghiệp. Cả năm đầu tắt mặt tối kiếm miếng ăn thường nhật, còn đâu lo cho tết, dư ra một chút, lo cho tháng giêng, cho lễ hội. Gọi là ăn chơi nhưng thực chất là đi lễ, tiện thể chơi hội.

LỄ HỘI VÀ LỄ HỘI PHỤC DỰNG

Việt Nam có rất nhiều lễ hội. Sau tết là liên miên lễ hội. Năm nay, dịch cúm Corona thế mà những ngày đầu năm nay, người đi các lễ hội cũng chả giảm đi bao nhiêu.

TẾT THANH BÌNH

          Năm nay tất niên thanh bình hẳn.

          Ngõ phố nơi tôi ở mấy chục năm nay, năm nào cũng làm cái lễ tất niên tập thể, sau đấy thì các nhà mới tự làm ở nhà mình. Các gia đình đóng góp có, ai có điều kiện hơn bao thêm cũng có, là dịp để cư dân khu phố ngồi lại với nhau, chia sẻ chuyện trò... để hiểu nhau, để thông cảm. Tất nhiên cũng có cái lễ cúng nho nhỏ, xướng tên tất cả mọi nhà, rồi thắp hương, rồi vào mâm.

KHÔNG CHỈ CHUYỆN NƯỚC ÚC

Đang Corona Vũ Hán, đăng lại bài viết về nước... Úc. Bài đăng ở báo Khám phá từ hồi tháng... 1, hihi...
------------

LỄ HỘI VÀ DU LỊCH

          Năm nào đấy, cũng khá lâu rồi, đồng loạt một số báo lên án "lễ hội đâm trâu" của một tỉnh Tây Nguyên tổ chức trong một sự kiện du lịch. Đơn giản là, người tổ chức thì nghĩ thế là cách để... dụ khách du lịch tới, đặc biệt là khách tây, đối tượng chính chính của du lịch. Nhưng khách thì không nghĩ thế. Trước đấy cũng đã có nơi tổ chức rồi, nhưng hoặc là ít khách, hoặc là chưa đúng thời điểm, nên sự phản đối nó không dữ dội như lần này.

ĐỨT NỐI ĐÀ LẠT

Tôi là người hết sức may mắn khi được dự Festival hoa đầu tiên của tỉnh Lâm Đồng tổ chức, hình như là năm 2005.

          Hồi ấy, đang dự cái trại sáng tác tại nhà sáng tác Nha Trang, nghe 2 ông bạn đồng nghiệp Hoàng Ngọc Hận và Trần Ngọc Trác vừa thông báo vừa rủ rê, tôi... trốn trại mò lên.

          Và choáng ngợp.