TA VỀ TẮM NƯỚC ĐỒNG NAI

           Tôi không nghĩ có ngày mình lại được ở Đồng Nai với thời gian được coi là dài đến thế. Lịch sử có những vùng đất rất lạ, đầy hấp dẫn, đầy mời gọi, đầy dấu ấn... nhưng lại ít có điều kiện ở lại với nó lâu dài. Bởi nó không đủ xa để người ta phải ở lại, và cũng không đủ gần để có thể nhoáng cái có mặt kéo ghế ngồi nhậu với nhau rồi lại về. Đồng Nai là như thế. Biên Hòa cách Sài Gòn chưa đầy 2 tiếng đồng hồ, có việc gì là hú nhau về Sài Gòn chứ ít khi ngược lại.

NHỮNG LÀNG MA NHIỀU NGƯỜI ĐÃ QUA

           Làng ma là một cách nói về sự sống. Người Tây Nguyên quan niệm rằng chết chưa phải là hết, mà là một sự thay đổi trạng thái tồn tại, họ chỉ không quây quần hàng ngày như hàng ngày bên mái nhà sàn, bên ngôi làng thân thuộc của họ nữa, họ an nghỉ ở một nơi riêng, thường là đầu làng hoặc cuối làng, tức là rìa làng, vẫn gần gụi thân thuộc lắm. Hàng ngày người sống vẫn ra đấy, mang thức ăn cho họ, người trong nhà ăn sao ở đây ăn thế. Họ trò chuyện với nhau, tâm sự với nhau, kể với nhau chuyện xảy ra ngày hôm nay trong làng, trong nhà, những câu chuyện lẽ ra họ đã làm trong nhà, trong làng nhưng giờ làm ở đây. Chỉ khác tí tẹo thế thôi, còn thì, mọi người vẫn đầy đủ, vẫn như chưa hề chia xa.

DU LỊCH ‘NHÀ TÔI’

           Có một nhóm bạn du lịch theo tour, hôm ấy gọi điện hẹn tôi gặp nhau ở “Nhà tôi”, tôi phải hỏi đi hỏi lại mới biết đấy là nhà hàng “Nhà tôi” của ông bạn Quỳnh Hội tít ngoài tận... Trà Đa.

           Quả là, cũng là dân... nhậu nhưng tôi lại ít ra “Nhà tôi” bởi thứ nhất, nó khá xa, thêm nữa, tôi hay ngồi ở mấy quán quen hợp với gu và cả... ví của mình. Hôm ấy phóng ra, tôi mới biết té ra lâu nay mình ít ra đấy là... sai lầm, là chỉ biết những gì trước mũi mình...

CHỬI (Bản FULL)

           1. Do hoàn cảnh lịch sử, tôi được sống ở nhiều nơi, nhiều vùng, cả nông thôn và thành thị, học được nhiều điều hay, và nghe cũng lắm những điều không hay.

           Một trong những món ấy là... chửi.

           Và, tôi thấy phụ nữ khu 3 cũ, chửi... hay nhất.

LÃNG TỬ PLEIKU

                             Tôi đã quen và làm việc với nhà thơ Văn Công Hùng không ít lần. Nhưng chúng tôi chỉ liên hệ với nhau trên thư từ điện tử, facebook, hoặc trao đổi sách báo qua bưu điện. Mãi gần đây, khi anh vừa cầm sổ hưu (6-2018), tôi mới có dịp lên Pleiku gặp mặt. Đúng như tôi hình dung, anh tươi tắn, hóm hỉnh; và hay có lối ví von bất ngờ trong câu chuyện làm ai cũng phải bật cười, thú vị…

THI VỊ ĐÈO TÔ NA

Tôi có cô em con dì sống ở Sơn La, hôm rồi hai vợ chồng từ Sơn La xuống Hà Nội bay vào Pleiku rồi xuống Krông Pa dự đám cưới đứa cháu ruột. Tính là thuê xe đi tiếp, nhưng chiều rồi nên tìm không ra xe. Nhẩm sáng mai có cuộc họp lúc 8 giờ, chịu khó dậy sớm chạy lên vẫn kịp nên tôi quyết, anh sẽ chở hai vợ chồng xuống, sáng mai anh lên sớm, vẫn kịp họp.

ÔNG NÚP GIỮA ĐỜI THƯỜNG

           Năm 1981, tôi lên Pleiku nhận công tác ở Ty Văn hóa Gia Lai Kon Tum. Lạ nước lạ cái, tôi bỏ ra mấy ngày thám thính dọc ngang các con đường ở Pleiku. Một buổi chiều mùa khô, nắng âm âm trên con đường rất đẹp ở Pleiku là đường Hoàng Hoa Thám, tôi đang vừa đi bộ vừa ngó nghiêng thì suýt đâm vào một ông già cũng đang đứng vẩn vơ bên đường. Ngẩng lên, một ông già rất phúc hậu, đẹp lão, râu dài trắng xóa, áo vét nguyên cà vạt, bên trong áo sơ mi trắng, quần âu nhưng... đi dép. Trên cổ ông là một đứa trẻ con trai. Nó vừa tè một phát từ cổ ông xuống. Tôi thì, đã ở Pleiku mấy ngày rồi, biết rằng mùa này, khi ấy, mà mặc áo trắng thì phải là loại rất... xa xỉ. Bởi hồi ấy thành phố chưa nhựa hóa, bê tông hóa nhiều như bây giờ, đất đỏ là chủ yếu. Mà mùa khô, gió lồng lộng, nên đất đỏ bay tứ tung, nhiều khi có hẳn những cuộn gió toàn đất đỏ cuốn lên cao tít như vòi rồng. Nói tóm lại, mỗi ngày thay 2 bộ đồ mà vẫn bẩn, chưa kể nước rất hiếm, một tuần mới chảy một lần, hết sức nhớp nháp khó chịu. Thế mà có ông già chơi áo trắng thì rất nể. Mặc cái áo, đi một vòng về là đã đỏ kè, nhất là cổ và tay áo...

THỬ LÝ GIẢI VỀ ÔNG NÚP

           Những người am hiểu Tây Nguyên và lịch sử kháng chiến của nhân dân Tây Nguyên đều biết, từ thời chống Pháp, ở Tây Nguyên có nhiều người, với vai trò lãnh tụ, người đứng đầu cộng đồng, cùng đứng lên chỉ huy dân làng chống Pháp, như cụ Mết, như anh hùng Wừu, như ông Núp... họ cũng đều được tiếp xúc với “người Đảng, rồi giác ngộ, rồi lập làng chiến đấu. Thậm chí có người, chiến công còn vang dội hơn ông Núp. Ông Núp chỉ mới “bắn pháp chảy máu” chứ ông Mết bắt được Pháp rồi diệt được Pháp nữa kia.

LÀNG JRAI TRONG PHỐ

           Hôm rồi, gần 6 chục anh chị nguyên là học sinh trường Trỗi ngày xưa tổ chức họp lớp, nhờ tôi đặt bằng được một bữa ăn tối ở quán Ba Zan. Nghĩ, mấy ông này tài, tận Hà Nội, Sài Gòn mà biết tới cái quán có vẻ lặng lẽ này.

           Nó nguyên là một khu vườn trong một ngôi làng Jai ở ngoại ô thành phố Pleiku. Một thời ra đấy là khá xa, chả ai ra, giờ chỉ 10 phút phóng xe.

           Hôm ấy tôi đặt giúp cơm nướng ống nứa (kiểu cơm lam ngoài Bắc), gà nướng nguyên con chấm muối é, rau mì nấu cà đắng, thịt heo nướng cục...

CƠM BÚN PHỞ VÀ... CHỬI

           1. Kinh nghiệm của nhà cháu là, không bao giờ vào một quán ăn mà biển đề hoành tráng: “Cơm bún phở mì lẩu...” (các quán này thường ở phía Bắc) và “Bún phở mì Quảng” (thường ở phía Nam). Nếu tìm quán ăn, thì cơm ra cơm phở ra phở. Còn ăn sáng thì phở ra phở bún ra bún mì quảng ra mì quảng... thậm chí phở cũng chỉ một thứ thôi, chứ không thể vừa tái vừa bò kho vân vân. Tức là, chỉ chơi... độc món, nó chuyên sâu, nó kỹ lưỡng, nó tận cùng, nó chất lượng, nó bùng nổ, nó tinh tế, nó trách nhiệm, nó không lẫn, từ những phụ kiện đi kèm như rau sống, nước dùng cho tới nước chấm vân vân...

CỎ HOA BẤT CHỢT

           Tháng 11 này, tỉnh Gia Lai có một cái lễ hội rất là... bất chợt, lễ hội hoa dã quỳ và núi lửa Chư Đăng Ya.

           Cả ngàn năm rồi, dã quỳ vẫn thế, bình yên thế, vô tư thế. Núi Chư Đăng Ya cũng thế. Nó là một cái miệng núi lửa trong trập trùng hàng ngàn núi lửa ngủ yên triệu năm làm nên Cao nguyên Pleiku. Nó mê mải ngủ, mê mải tồn tại, mê mải thắt ruột thắt gan làm nên cái màu vàng đặc trưng bất tử của hoa tiệp với màu xanh của núi, như một thứ song trùng với trời với đất, với mây trời với gió núi... để rồi có ngày nó được bừng tỉnh. Chính xác là được con người đánh thức, để thành lễ hội.

DU LỊCH MỆNH LỆNH

           Sau năm 75, tôi về Huế lần đầu tiên, và đã hết sức ngạc nhiên khi thấy ở Huế có những cái thùng rác mà bên ngoài có dòng chữ rất... hạ cố: “xin cho tôi rác”. Trước đấy, ở các nơi khác, tôi toàn thấy mệnh lệnh: Hãy bỏ rác vào đây.

           Năm 1981, lên Pleiku nhận công tác, thấy rất nhiều bức tường có các câu khẩu hiệu “Sức khỏe quý hơn vàng- sạch làng tốt ruộng”. Là cử nhân văn chương, dù mới tốt nghiệp, nhưng tôi cũng cứ băn khoăn mãi với 2 mệnh đề có liên quan gì với nhau mà lại đồng hành trong một câu khẩu hiệu trống không như thế. Chưa biết hỏi ai thì tôi nhận công việc đầu tiên trong đời công chức do phó phòng giao: Đi in khẩu hiệu, in 30 ngàn bản, chữ đỏ trên giấy nâu, loại giấy thịnh hành thời ấy. Nội dung “Cơ quan tôi không tiếp người quần loe tóc dài”. Tôi tưởng ông này giễu tôi vì tôi lúc ấy cũng... quần loe tóc dài nên không dám hỏi lại câu gì, len lén đi lùi rồi sang nhà in đặt in. In xong mang đi phát cho tất cả các cơ quan trong tỉnh. Các cơ quan đều rất hồ hởi phấn khởi đi khuấy hồ rồi dán la liệt từ cổng cho tới các phòng. Có lần trưởng ty của tôi, người cao nhất của cái cơ quan phát ra câu khẩu hiệu cả tỉnh treo ấy nheo mắt nhìn tôi rồi cười: quần loe tóc dài nó là mốt, mấy hôm nó lại thay ấy mà, có phải đạo đức đâu. Tôi bảo thưa chú, có người còn quy chính trị nữa ạ, bảo nó là tàn dư chế độ cũ. Ông lại cười, thế mới to chuyện, mới phải... khẩu hiệu dù tôi cũng thấy nó... chả phải.

BÍ ẨN CHÉ CỔ

           Tây Nguyên có nhiều bí ẩn, có những bí ẩn đã có thể giải mã, nhưng có những bí ẩn vẫn đang là... bí ẩn. Mà, cuộc sống, có khi có những điều, cứ để nó bí ẩn thế nó lại thú vị, lại hấp dẫn, lại vi diệu, lại sinh động, chứ cứ chẻ hoe ra, bạch hóa ra, trắng phớ hết ra, có khi lại chả còn gì để hấp dẫn.

           Ví như cồng chiêng giờ là đặc sản của Tây Nguyên, như là độc quyền của người Tây Nguyên, nhưng té ra, người Tây Nguyên lại không làm ra chiêng. Họ trao đổi với người Kinh, làng đúc đồng Phước Kiều (Quảng Nam), hoặc An Nhơn, hoặc người Lào, thậm chí là người Mã Lai. Vì thế trong hệ thống chiêng có chiêng Joăn, chiêng Lao là thế. Vấn đề là, họ sinh ra một loại người kỳ tài, những nghệ nhân siêu đẳng, để làm một việc siêu đẳng, chỉnh chiêng. Phải chỉnh chiêng thì những bộ chiêng của người Việt, người Lào, người Mã Lai mà họ mua về ấy, mới trở thành chiêng Tây Nguyên bây giờ. Đơn giản, rất đơn giản, nhưng... hết sức kỳ vĩ, hết sức đặc trưng, hết sức... xứng danh tài năng, tài hoa và tài mọi nhẽ, làm nên một Tây Nguyên vĩ đại...

LẠI NHẨN NHA VỀ... CHIÊNG...

      

           Năm 2005, Unesco trao danh hiệu “Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại” cho không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, và thời ấy, một liên hoan (Festival) cồng chiêng quốc tế đã diễn ra ở Pleiku.

           Nhiều người nhầm là Unesco trao cho cồng chiêng Tây Nguyên danh hiệu này. Thực ra nó là toàn bộ không gian để chiêng tồn tại. Và “tiêu chuẩn” để trao là cái món di sản ấy phải đang trên bờ vực xóa sổ. Cồng chiêng Tây Nguyên thời ấy trong tình trạng ấy và được trao. Trao để mà giữ, mà bảo vệ, chứ không phải để vinh dự tạ hào, để mang ra... khoe.

           Và, không gian chiêng cồng ấy quyết không phải là... phố, mà nó phải là làng. Làng Tây Nguyên với những yếu tố đặc trưng bền vững từ ngàn đời. Thế hệ này tiếp nối thế hệ khác giữ gìn và nó tồn tại, một cách hết sức tự nhiên, nhuần nhị chứ không phải hô hào, quyết tâm, cố gắng.

CHIỀU MƯA ĐỌC “MỘT NGÀY KHÁC TA”

           Một ngày mưa Pleiku. Mưa cả tháng rồi. Chiều lơ đễnh lôi một cuốn sách ra đọc để... giết mưa. Thế mà rồi bị ám ảnh, mà cứ trôi theo những câu thơ của Đào An Duyên trong tập thơ nhỏ tôi vô tình cầm trên tay lúc này: Một ngày khác ta.

           Là bởi thế này, tôi quen cô bé này đã lâu, thấy cô ấy chập chững viết, có đọc và rồi... quên. Có hồi Gia Lai có rất nhiều cây bút trẻ xuất hiện, ồn ào có, lặng lẽ có, văn đàn tưng bừng như đây đang chuẩn bị là... trung tâm văn chương. Mà có thế thật, kỳ nào đại biểu được chọn đi dự hội nghị văn trẻ toàn quốc thì Gia Lai cũng chiếm số lượng đông nhất. Nhưng văn chương có những quy luật khắc nghiệt của nó, để những gì còn lại nó là những thứ tinh túy thứ thiệt, còn phù du, còn ảo ảnh, còn bong bóng xà phòng... thì sẽ tan đi dưới mặt trời thôi. Và trong cái náo nhiệt phù du một thuở ấy, Đào An Duyên lặng lẽ đứng bên, an phận một cô giáo dạy văn cấp 2, thi thoảng viết chút, như là một cách nhắc mình có biết... văn chương.

ĐẦU RA HÍ... HỌA

           Chả biết do trình phân biệt của tôi kém hay mắt mũi kèm nhèm mà mỗi lần vào nơi công cộng, nhất là các nhà hàng, sau khi đã có mấy ly sương sương rồi, rất hay nhìn nhầm cái váy thành cái... quần, cái mái tóc nữ với mái tóc nam. Ấy là mấy cái ký hiệu ở các phòng vệ sinh ấy ạ. Nên luôn bụng bảo dạ, dạ bảo lòng là phải đứng ngắm cho kỹ, định thần rất rõ rồi hẵng bước vào, không thì có ngày mang nợ.

           Mà quả là, chả biết sao các ông bà hay vẽ cái biểu tượng ấy lại vẽ khiến người ta, trong cái cơn cần... rất nhanh ấy lại cứ phải tần ngần định thần phân biệt để rồi rất dễ... nhầm một cách oan uống thế.

CÀ XÓC JRAI

           Thực ra, tôi không biết là nó có đúng tiếng Jrai là như thế không, nhưng biết chắc chắn nó là một món ăn của người Jrai, xuất xứ của người Jrai, vùng Ayun Pa, Krông Pa, dù sau này nó có di chuyển đến đâu, được mô - li - phê thế nào đi nữa.

           Đời, tôi từng được ăn nhiều cái món lòng bò ấy, từ nhỏ kia. Vâng nó là lòng bò, nhiều nơi không ăn, hoặc là thứ rẻ nhất của con bò, người ta hay xào khế, luộc chấm mắm gừng vân vân, món này đưa rượu chứ không đưa... cơm, có lẽ vì thế mà các bà nội trợ ít thích làm, làm ra tốn rượu mà vẫn phải có thức để ăn cơm, trong khi nhà khó khăn ở cái thời khó khăn ấy.

THẮC THỎM NHỮNG CON ĐÈO

           Từ Pleiku muốn xuống đồng bằng phải qua hai con đèo. Ngày xưa chỉ có mỗi đường ấy chứ chưa có con đường Hồ Chí Minh chạy song song đường Một như bây giờ. Mà mỗi khi phải nhìn xuống thì nó cứ hun hút, là nhìn ý niệm ấy, nhìn tâm tưởng, nhìn mong ước ấy, chứ làm sao mà mắt trần thấy được. Ngay đứng đỉnh đèo nhìn xuống chân đèo đã thấy rợn ngợp, cách ngăn, đã thấy nghìn trùng thăm thẳm, thấy ly biệt miên man rồi.

BÁNH MÌ VÀ... ỚT

            Thuở ăn gạo phiếu, hôm nào mà mẹ có gì đấy vui, hoặc đến kỳ tăng lương, hoặc ba về đột xuất, bà cao giọng gọi: Hùng đâu, cầm tem đi đổi bánh mì về ăn cải thiện con.

           Thế tức là có tiệc.

           Đến giờ, qua khá nhiều cao lương mỹ vị, tôi vẫn nhớ như in cái cảm giác cầm trên tay ổ bánh mì thời ấy. Vỏ giòn tan, ruột trắng tinh, và đặc chứ không xốp như bây giờ. Nếu tôi nhớ không nhầm thì mỗi cái bánh mì sẽ bị cắt ô 2,25 gam phiếu gạo. Đơn giản nhất là ăn với đường. Đường cát mẹ giấu kỹ trong cái gạc măng giê, giờ mang ra, trịnh trọng cho ra đĩa, rồi chấm ăn. Ông em tôi thì thích được mẹ rạch ổ mì rồi cho đường vào. Nó sẽ cầm ra sân khu nhà tập thể, vừa ăn vừa nhem thèm lũ trẻ con hàng xóm. Hoành hơn chút nữa, mẹ tráng mấy quả trứng, mỏng dẹt ra, kẹp vào bánh mì. Thì chủ nghĩa xã hội cũng chỉ đến thế là cùng chứ gì, thời ấy tôi nghĩ thế vì thấy mẹ luôn mồm động viên cố gắng chịu khổ đợi đến thành công chủ nghĩa xã hội sẽ sung sướng.

THƯ KIẾN NGHỊ

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM

Độc lập – Tự do – Hạnh phúc

-------

THƯ KIẾN NGHỊ

KÍNH GỬI HỘI ĐỒNG (VÀ CÁC ĐẠI BIỂU HỘI ĐỒNG) NHÂN DÂN TỈNH GIA LAI

           Kính thưa quý vị, tôi tên là VĂN CÔNG HÙNG, hiện đang ở tại 154/7 Lê Lợi, Pleiku, Gia Lai, điện thoại 0903508358, Email vanconghungbvh@gmail.com, là nhà thơ, nhà báo, đã sống ở Pleiku từ năm 1981.

           Tôi xin gửi đến quý vị bức thư này trình bày 3 vấn đề sau: