Văn Công Hùng: NHỮNG MÙA HOA MÊ MẢI

Bài trên báo Gia Lai số tết Giáp Thìn 2024

Mà hình như cũng chưa ai cắt nghĩa xem tại sao cái núi này lại có tên như một loại gừng của người Jrai. Cũng lang thang nhiều, tôi chưa thấy người Jrai dùng gừng vào việc gì, và nó có hiện diện trong đời sống của họ không? Người Kinh, gừng làm vài việc chính: mứt gừng, nước mắm gừng (chấm thịt vịt và bò luộc), ngâm rượu cho bà đẻ...

Thế rồi giờ, như bừng tỉnh, Chư Đang Ya thành “rốn” dã quỳ, là nơi tổ chức lễ hội dã quỳ hàng năm.

* Năm nào đó, tỉnh Lâm Đồng tổ chức Festival hoa Đà Lạt, khỏi phải nói, nó gây tiếng vang đến như thế nào, dù ai cũng biết, từ lâu, Đà Lạt đã được mệnh danh là xứ hoa, thành phố hoa bốn mùa. Có hẳn biệt danh “Thành phố ngàn hoa” để chỉ thành phố này từ xửa xưa.

Gia Lai, từ sự tự phát của dân du lịch phượt, cứ mùa khô bắt đầu là nhộn nhịp kéo về đây để săn ảnh dã quỳ.

Cũng không dễ, không hanh thông ngay từ đầu. Tôi nhớ nhà thơ Đào Phong Lan hồi ấy muốn dẫn mấy ông bạn “tây ba lô” về đây chơi và ngắm hoa, nhờ tôi liên hệ. Hỏi mấy công ty du lịch thì đều... từ chối, chưa có chính sách cho khách tây lên, dù Đà Lạt, Buôn Ma Thuột và cả Kon Tum đã có. Họ bày cho tôi là, cứ lẳng lặng mà lên. Trót lọt thì không sao, nhưng nếu... lộ thì ráng chịu. Tôi báo lại cho Phong Lan, cô này lắc ngay, dù là tác giả phần lời ca khúc nổi tiếng “Đêm xoang Tây nguyên”, tức rất yêu vùng đất này, nhưng đành đưa khách đi nơi khác. Du lịch là vui chơi, là thoải mái, vừa đi vừa nơm nớp như thế thì đi... phí tiền. Câu nhắn lại cứ lơ lửng thế...

Giờ thì tưng bừng rồi. Cũng đã mấy năm, lễ hội hoa dã quỳ núi lửa Chư Đang Ya đã được tổ chức, rộn rã, công khai và... rất dã quỳ.

Không chỉ thế, năm này còn nâng cấp lên thành “tuần văn hóa du lịch” của tỉnh, có lễ hội dã quỳ, có Festival cồng chiêng, có hội chợ thương mại, có giải chạy trail, có đua thuyền độc mộc trên sông Pô Cô vân vân...

Tất nhiên nó vẫn trên cái nền chung là dã quỳ, là mùa hoa nở.

Thực ra nữa, dã quỳ không phải là “đặc ân” trời cho mỗi Gia Lai, mỗi Tây Nguyên, mà có khắp nơi ở đất nước Việt Nam. Ngay Hà Nội ấy, mạn Ba Vì, giờ dã quỳ cũng vàng khắp nơi, mỗi cuối tuần dân tình cũng nườm nượp kéo về... chụp ảnh. Từ khi facebook xuất hiện, mà nhiều người gọi đùa là ông phây ấy, ổng ăn ảnh kinh khủng. Nên các địa chỉ du lịch, những chỗ độc, lạ, ngộ nghĩnh, các nơi có phong cảnh đẹp, đặc biệt là hoa, thành nơi cung cấp ảnh cho ông phây. Đà Lạt, ngay kỳ Festival đầu tiên đã kịp lấy dã quỳ là loài hoa đặc trưng của mình.

Thế nên, lại cũng mới thấy may mắn, khi thiên nhiên vĩ đại đã ban cho Gia Lai cái núi lửa Chư Đang Ya.

Đỉnh điểm của dã quỳ ở đấy.

Đời viết của tôi, cũng vài chục bài cả thơ và báo về dã quỳ, từng cho rằng dã quỳ Hàm Rồng và Biển Hồ là đẹp nhất, bởi nơi ấy là hai cái “nguyên” núi lửa khổng lồ, rằng nham thạch triệu năm vương lại hun đúc nên cái màu vàng mê hoặc của dã quỳ. Nó thắc thỏm vàng, mê muội vàng, say đắm vàng, điên dại vàng, mà cánh dầy và to, mà cứ vô hồi vô ngôn vô tăm tích trong ta cái cảm giác bồng bềnh trên thảm vàng không tưởng ấy.

Cho tới khi tôi biết có một Chư Đang Ya.

Thì nó cũng là núi thôi, một cái miệng núi lửa, tất nhiên là lớn. Một cái miệng núi lửa lam lũ với những người nông dân hàng ngày sấp mặt vào trồng dong giềng, tất nhiên hoa dong giềng cũng rất đẹp. Bạn tôi, nhà thơ Phạm Đức Long, từng có bài thơ “hoa dong giềng” rất xôn xao: “Đã qua lứa tuổi hai mươi/ bỗng gặp hoa dong giềng nở/ mùa thu tưng bừng thắp lửa/ giữa ngày mưa bụi trắng trời”. Nhưng cũng chỉ đến thế, thơ thì gieo vào ta nỗi xốn xang, còn những người nông dân hàng ngày leo lên núi trồng dong giềng, họ chả thời gian đâu mà ngắm hoa. Họ đợi củ lớn, đào lên, vận chuyển xuống núi, bán lấy tiền sống.

Mà cái giống dã quỳ ấy, nó ăn đất kinh khủng, nhất là đất bazan. Tôi hình dung những người nông dân một nắng hai sương lam lũ ấy phải “vật nhau” với dã quỳ thế nào để giành đất trồng dong giềng.

Thế rồi giờ, như bừng tỉnh, Chư Đang Ya thành “rốn” dã quỳ, là nơi tổ chức lễ hội dã quỳ hàng năm.

Thì đã nói, Gia Lai nói riêng, Tây Nguyên nói chung, nhiều nơi có dã quỳ. Ngay Gia Lai, bên đường mười bốn, mười chín, các con đường xương cá của hai con đường này, những con đường xuống các huyện, ngay ở các con hẻm ngoại ô Pleiku, cũng ngan ngát quỳ, cơ man quỳ. Đứng ở đấy mà chụp ảnh cũng đủ nuôi ông phây cả năm.

Nhưng không phải thế. Cứ phải là Chư Đang Ya.

Những con đường dã quỳ miên man. Các họa sĩ khi vẽ hay dùng các màu đối lập để tôn nhau lên. Nhưng lại, thiên nhiên nó khác. Con đường đất đỏ, quỳ vàng có vẻ như rất hợp nhau. À không, giữa hai màu ấy còn một màu đệm, là màu xanh của lá quỳ.

Không biết bao nhiêu lần tôi chạy xe vào đấy, kiếm một điểm cao chụp ảnh, rồi về mê mải ngắm ảnh quỳ. Nhưng quả là, phải xem ảnh của các nghệ sĩ nhiếp ảnh chuyên nghiệp mới đã, mới thật dã quỳ.

Thì ta như lạc vào một miền khác, một miền đầy ảo giác, ảo giác vàng.

Vàng bồng bềnh, vàng miên dại, vàng vô hồi, vàng lớp lớp, vàng tề chỉnh, vàng xốn xang... tất cả các sắc thái vàng, ngữ điệu vàng, trạng huống vàng... như xếp lớp ra trước mắt ta.

Chợt như cô đơn. Một gánh nặng cô đơn. Ăm ắp cô đơn, và, cô độc mà cô đơn.

Phải thế chăng mà hầu như vào đây mùa dã quỳ, hầu như chả ai đi một mình, trừ gã dở hơi là... tôi.

Phải thế chăng mà cái lễ hội dã quỳ vừa qua nghìn nghịt là người, nườm nượp người đã vào đây...

* Nhưng Gia Lai nói riêng, Tây Nguyên nói chung, không chỉ có dã quỳ.

Trước cửa nhà tôi có một ô đất trống, người ta chưa kịp làm nhà. Và trên ấy, luôn rờn rờn trắng xuyến chi.

Cũng chả hiểu nó từ đâu tới, ai trồng, ai ươm giống, mà giờ nó cứ hồn nhiên lan tỏa sắc trắng cánh hoa đến tinh khiết, đến mong manh, điểm cái nhụy vàng li ti ở giữa, tất cả cộng lại như cái cúc áo sáng lên trên ngực áo thiếu nữ, và hàng triệu cái cúc áo như thế, mênh mông cao nguyên.

Nó rất hợp với gốm. Lạ thế. Nhà tôi có nhiều loại gốm. Từ gốm Phước Tích của Huế quê tôi tới gốm Chăm Mỹ Nghiệp. Từ gốm Bát Tràng tới gốm... không biết tên. Thì nó là các vò rượu cần của quán “Nhà tôi” ấy, cái thứ rượu cần mà trong “Tuần văn hóa du lịch Gia Lai 2023” vừa rồi được giới thiệu bởi một Bartender pha chế món cocktail rượu cần và được đựng vào loại vò này, tôi gọi vò mà không gọi ghè bởi vò nó... lên hương hơn. Thì những loại gốm ấy, kỳ lạ thay, nó rất hợp với xuyến chi. Mỗi sáng, tôi ra ô đất ấy, cắt lấy những cành còn tinh sương, nhưng là những cành sẽ không làm suy suyển, làm mất, làm lõm đi cái thảm xuyến chi tự nhiên kia, mang về, cắm, thả, buông... vào các loại bình gốm tôi có. Trời ơi là nó lung linh lên, nó rực rỡ lên, nó tôn nhau lên. Khác với dã quỳ, cắt ra là hỏng, ngắt cắm vào bình vào lọ là hỏng, xuyến chi vò gốm đẹp đến miên di.

Nên tôi cứ tiếc, cái cuộc thời trang thổ cẩm ấy, rồi những ngày của tuần văn hóa ấy, cái chỗ nhà rông ở cụm đá ấy, thay vì những chậu hoa sặc sỡ các kiểu, hôm thổ cẩm thì toàn hoa tím, loại hoa như là cúc tím hay thạch thảo gì ấy, dù nó đẹp, nó xao xuyến bởi “ta ngắt đi một chùm hoa thạch thảo”, rồi tuần văn hóa thì hoa đa dạng hơn, như là thập cẩm ấy, mà là những bình hoa xuyến chi, thả, buông, lơ đễnh cắm... vào những vò gốm, không hẳn là ghè rượu dù ghè rượu cũng là gốm, trời ơi, tôi hình dung nó đẹp biết bao, bản sắc biết bao, Tây Nguyên biết bao.

Tất nhiên là tôi cứ thả lỏng mình ra mà tưởng tượng thế. Chứ hôm nọ tôi đăng một bài báo về dã quỳ, rằng mong ở một bờ rào nhà nào đó, một con dốc nào đó, một khúc quanh nào đó, đột ngột hiện ra một rặng dã quỳ, một khóm xuyến chi. Một bạn đọc xưng là người Pleiku kịch liệt phản đối ý tưởng của tôi, cho nó là rồ dại, là kéo lùi lịch sử, bởi người ta đang diệt dã quỳ, xuyến chi để giành đất không xong, ước như thế thì phải... chia lại đất à? Giờ mỗi nhà thành phố bề ngang không quá năm mét, lấy chỗ đâu cho dã quỳ với xuyến chi mà mong mà ước. Tôi phải trả lời, bạn ơi bạn đọc văn tôi như đọc... quyết định cấp đất là chết tôi rồi? Ngay trong một tờ báo, nó có trang xã luận, trang tin, trang an ninh, trang xã hội, trang văn hóa nghệ thuật, trang thơ mà...

Thì biết làm sao, với hoa, có phải ai cũng như ai?

Nhưng mà, dã quỳ với xuyến chi ấy, nó làm cho Tây Nguyên hồn cốt lắm...