CÀ KÊ DÊ NGỖNG 3- NHỮNG NHÀ RÔNG CHẾT YỂU

          Có một dạo người ta rất thích phóng đại từ văn hóa, cái gì cũng gắn cho văn hóa, làng văn hóa ấp văn hóa thôn văn hóa gia đình văn hóa công sở văn hóa trường học văn hóa vân vân. Rồi văn hóa rượu cần, văn hóa cồng chiêng, văn hóa tượng mồ... Tôi từng là thành viên trong ban chỉ đạo văn hóa cấp tỉnh, có lần họp tôi tẩn mẩn hỏi: thế có gia đình nào không văn hóa không? Và những cái giấy chúng ta cấp đây, họ để đâu cho hết?

QUÊ HƯƠNG ĐỂ TRỞ VỀ

          Những ngày này, rất nhiều hình ảnh làm chúng ta nhói lòng, trong đó không thể không nhắc tới những đoàn xe máy hàng trăm, vài trăm, thậm chí cả ngàn xe và người nối đuôi nhau trên các con đường từ TP HCM và Bình Dương, Đồng Nai tỏa về các tỉnh miền Trung, miền Tây.

          Trước đó một chút là đi... bộ, là xe đạp. Mà không phải đi gần, từ mấy trăm cây tới suýt soát cả ngàn cây số.

LẦN ĐẦU VỚI ĐĂK GLEI (Kỳ 3 và hết)

           Khi từ đồn trở ra, chúng tôi chợt nhớ, hôm nay đúng ngày 20/11.

          Vừa đi vừa bẻ hoa rừng, chúng tôi ôm một bó hoa tướng xuất hiện ở lớp lúc khoảng mười giờ rưỡi khiến 3 cô khóc ròng. Và cũng chỉ khi chúng tôi xuất hiện với bó hoa ấy các cô mới biết hôm nay là ngày "hiến chương các nhà giáo". Hình như ngày ấy gọi thế chứ chưa thành ngày nhà giáo Việt Nam như giờ.

          Và chúng tôi đã không thể ở lại với các cô đêm ấy, vì chúng tôi đã ở đồn lố một ngày. Mà xe từ Đăk Glei xuống Kon Tum rất khó, đã hẹn xe hôm sau về lại Pleiku thì không thể trù trừ nếu không muốn cả tháng sau còn vạ vật ở Đăk Glei kiếm xe.

CÀ KÊ DÊ NGỖNG kỳ 2 - SỰ TÍCH NHÀ RÔNG VĂN HÓA

 Chưa thấy ai giải thích rằng thì là tại sao những tộc người ở Trường Sơn Tây Nguyên lại làm cái nhà rông to và cao thế, trong khi cái đình người Việt lại bề thế chiều ngang chứ không chú trọng chiều cao. Không chỉ thế, những mái đao cong vút mềm mại còn làm cái cảm giác chiều cao, vốn dĩ đã không cao trong thực tế, trở nên gần gụi rất nhiều. Nhiều lúc tôi có so sánh, cái nhà rông nó như cái nhà thờ của Thiên chúa giáo còn cái đình nó như cái chùa của Phật giáo. Là nói về hình dáng chứ không dám đi sâu vào triết lý tôn giáo.

LẦN ĐẦU VỚI ĐĂK GLEI (Tiếp theo)

                 Sáng tưng tửng, chim kêu vượn hót đúng nghĩa, thời ấy rừng âm u dày đặc xung quanh, mây vờn xuống tận cửa, tưởng như giơ tay bốc được. Chúng tôi dậy thì đã thấy một nồi cơm và rổ rau cải luộc. Nói thêm một tí về cơm gạo đỏ, mà một số người đã qua chiến tranh thời ấy gọi là gạo bọc thép, giờ hình như nó tiệt nọc ở đâu rồi ấy. Là loại gạo rẫy, mà khi nấu xong nó vẫn... như chưa nấu, lổn nhổn, cứng hơn gạo. Hình như nước sôi làm nó cứng hơn. Mới ăn rất khó, nhưng người có kinh nghiệm thì cứ nhẩn nha nhai, ít một, thật lâu, thật chậm, thì nó cũng... là cơm. Nhai kỹ xong chiêu ngụm nước, vào bụng nó tiếp tục chín. Chúng tôi mỗi người nhai một bát cơm ấy, rau cải chấm nước muối, húp nước rau mỗi khi nhai kỹ một miếng. Ăn sáng với các cô giáo xong chúng tôi từ biệt, tất nhiên là rưng rưng, là bịn rịn. Tôi hứa khi quay lại sẽ ở nhiều hơn với các cô, và phải thú thực trong lòng cũng nhói lên chút cảm giác mơ hồ rạo rực của ngày gặp lại khi chúng tôi sẽ từ đồn quay lại...

SỰ NHẠY CẢM CHỮ NGHĨA

           Tôi ngồi xem đi xem lại cái clip một nhóm bạn trẻ ở Sài Gòn, đi xe máy, trên xe chất đầy các thùng, trong các thùng là những phần cơm. Họ đi khắp các con hẻm, trong đêm. Và những cảnh đời hiện ra. Chị nhặt rác, anh shipper, ông ăn xin, bé vé số, người lang thang... tới đâu họ đều xuống xe với giọng hết sức yêu thương: Ông bà cô bác ơi, mời ông bà cô bác dùng cơm... có cả những người ngái ngủ, chả hiểu gì, dụi mắt ngơ ngác. Là họ ngủ ngay trên vỉa hè ấy. Có người nở nụ cười rất tươi: Ngoại ăn rồi, cám ơn con, mang cho người khác nhé...

          Mà đấy chỉ là một đốm rất nhỏ trong rất nhiều bếp lửa yêu thương của người Việt giữa cơn dịch.

BÁNH MÌ, MÀ KHÔNG PHẢI BÁNH MÌ, LẠI VẪN LÀ BÁNH MÌ, RẤT LÀ KỲ...

           Chiều muộn ngày 19/7, thủ tướng chính phủ Phạm Minh Chính lại chủ trì họp chính phủ về vấn đề Covid. Nói "lại" là bởi hầu như liên tục từ khi nhậm chức tới nay, thủ tướng liên tục phải chủ trì các cuộc họp như thế, không chỉ ở văn phòng chính phủ, ở Hà Nội, mà còn ở TP HCM, ở một số tỉnh phía Nam.

          2 ý chính thủ tướng nêu ra tại cuộc họp chiều 19/7 là "Các địa phương không được tạo giấy phép con trong phòng chống dịch"- tít của một tờ báo, và "Lãnh đạo, chỉ đạo chống dịch cần tập trung, thống nhất, chuyên sâu" cũng tít phụ một tờ báo khác.

NHÀ RÔNG TÂY NGUYÊN- CÀ KÊ DÊ NGỖNG

 Tôi nhớ hồi nhỏ có đọc đâu đấy một cái truyện rằng, xưa kia Việt Nam chỉ có một dân tộc. Nó là một nhà gồm bố mẹ và những đứa con, ở trong một ngôi nhà thuần Việt. Nhà thuần Việt là nhà gỗ mít 3 gian 2 chái, cửa tuồng, nền đất thịt, lợp tranh. Xung quanh có ao có vườn có sân. Cái nền nhà ấy lũ trẻ con ăn trám xong, lấy cái hạt chặt đôi ra khều lấy nhân ăn, ngon vô cùng, còn 2 nửa hạt quả trám thì đóng xuống nền nhà. Vừa đẹp vừa chắc chắn. Lâu dần, sinh con đẻ cái, lứa này tiếp lứa kia, nhà chật, phải nới ra. Nới chiều rộng rồi nới chiều cao. Cứ mỗi lứa con lại nối cái nhà cao thêm một ít, lâu dần cái nhà cao mãi, cao mãi, người ở dưới nói người ở trên nóc không nghe được nữa. Cái nhà ấy gọi là nhà rông, và những người ở phía trên ấy là những tộc người Trường Sơn Tây Nguyên bây giờ, còn người ở dưới đất là người Việt mà lâu nay ta hay gọi sai là người Kinh.

          Tôi không nhớ đấy là truyện sáng tác hay là chuyện cổ tích, trẻ con đâu phân biệt được loại gì ra loại gì, nhưng nhớ đã đọc nó. Và rồi nhớ.

LẦN ĐẦU VỚI ĐĂK GLEI (1)

           Bây giờ tôi một năm vài ba lần lái xe trên đường Hồ Chí Minh, qua Đăk Glei về Đà Nẵng rồi xuống đường 1. Từ Pleiku chạy tới Đăk Glei chừng 3 tiếng. Lần nào qua tôi cũng bồi hồi nhớ cái hồi đầu những năm 80 thế kỷ trước, lên đây lần đầu.

Hồi ấy tôi chỉ biết Đăk Glei qua... thơ Tố Hữu, và có 1 anh làm cùng cơ quan, người Giẻ, rất ít khi thấy anh về nhà vì từ Pleiku lên đến Đăk Glei phải... 3 ngày ngồi thùng xe Zin 3 cầu chứ xe khách không thể lên được. Có lần lên đến Kon Tum, nhìn mây bay ngơ ngẩn trên một đỉnh núi vời vợi, mọi người bảo: Đỉnh Ngọc Linh đấy, trên ấy còn có người rừng, và nhiều khu rừng nguyên sinh, có nhiều thứ bí ẩn mà chưa ai biết được. Vậy nên lại càng tò mò.

ÔNG ĐỖ CHU

 Rất nhiều người viết và nói và kể về ông rồi, kể thêm viết thêm về ông cũng chả khiến ông vinh quang vinh dự thêm gì, có khi lại làm ông cáu, nhưng tự nhiên hôm qua đọc trên phây nhà thơ Hữu Việt kể chuyện ông đi ăn bún chả, mà là ông chiêu đãi mấy ông trẻ kia, thấy có cái chắn giữa bàn để ngừa cô vid, ông ngơ ngác hỏi, để làm gì thế này, à tao biết, để lúc ngồi ăn, lỡ có cãi lộn thì không nhổ được vào mặt nhau chứ gì? Đúng là Đỗ Chu, lúc nào cũng khẩu khí ấy, cứ như ngây thơ, như không biết gì, như lãng đãng... mà chả cái gì thoát cặp mắt ông.

GIA LAI CHỖ NÀO CHẲNG... ĐÁ

             

Mấy hôm nay dân mạng và cả một số tờ báo đang rầm rộ chia sẻ ảnh mấy bãi đá cổ mới phát hiện ở Gia Lai. Chưa có những điều tra, khảo sát chính thức từ các cơ quan chuyên môn, nhưng người ta áng chừng nó có niên đại từ khoảng triệu năm về trước.

          Phóng viên tạp chí Du lịch TPHCM cũng đã lên tận bãi đá làng Vân và sẽ có bài trên tạp chí in số 3, bài này là... dạo đầu.

"VẼ" MÌNH

 Tờ Tạp chí Du Lịch HCM mần bài này về nhà cháu, có khi họ coi nhà cháu cũng như một sản phẩm du lịch, như... tượng mồ, như ghè rượu như chuột như sóc he he. Đăng lại ở đây ạ.

-------

Cú đi công tác xuống làng Tây Nguyên đầu tiên của tôi là đầu năm 1982.

Cuối năm 1981, cách tết đâu chừng một tháng, tôi đeo ba lô lên Gia Lai - Kon Tum nhận công tác ở Ty Văn hóa Thông tin. Khi ấy chưa biết Tây Nguyên là gì, mở bản đồ thấy Pleiku gần Huế nhất, thế là chọn. Lý do chọn: 4 thằng chơi với nhau, muốn sẽ mãi mãi chơi với nhau, bèn chọn nơi mà chắc chắn sẽ nhận cả 4 đứa. Thứ 2 nữa, tôi thích bài hát của Phạm Duy và Vũ Hữu Định có câu "Em Pleiku má đỏ môi hồng". Kết quả, mỗi mình tôi đi, ba đứa kia ở lại.

Cú công tác ấy cũng vui.

NÚI, PHỐ VÀ... DÃ QUỲ

 

          Nước ta nếu cắt ngang thì nó có 3 vùng địa hình rõ rệt là Bắc, Trung và Nam với những đặc trưng rất đậm để người ta có thể chia thành 3 miền Bắc kỳ Trung Kỳ và Nam kỳ. Nếu bổ dọc thì lại có vùng đồng bằng ven biển và núi, mà rõ rệt nhất là vùng Miền Trung Tây Nguyên với dãy Trường Sơn soi bóng xuống duyên hải miền Trung.

AYUN PA CÁ CHỐT VÀ ĐÈO TÔ NA- HÀNH TRÌNH SÔNG TÂY NGUYÊN, tiếp theo và hết

            Sông Ba, như đã nói, nó vặn một cú ngoạn mục từ thị xã An Khê qua huyện Kong Chro, huyện Ia Pa rồi đổ vào thị xã Ayun Pa, rồi từ đó men theo con đường 7 nổi tiếng một thuở, giờ là đường 25, qua con đèo Tona nổi tiếng rồi đổ xuống Tuy Hòa.

          Tới thị xã Ayun Pa, con sông Ayun như từ đâu bất thình lình nhập vào sông Ba, có thể vì thế chăng mà thị xã này mang tên Ayun Pa, chứ ngày xưa tên nó là Phú Bổn, và nó từng là một tỉnh thời trước 1975.

BÁO VĂN NGHỆ THÁI NGUYÊN TRONG TÔI

Một trong những điều tôi cho là may mắn của đời mình, ấy là tôi đã từng tới Thái Nguyên. Rồi được tiếp xúc với những đồng nghiệp ở hội VHNT và báo Văn Nghệ Thái Nguyên, được họ coi là bạn bè, được quyền khen và chê một cách không cần nhìn trước ngó sau. Và cũng là người chứng kiến những thăng trầm của tờ báo này dù cách xa nhau cả ngàn cây số.

SÔNG BA, CÁ ĐÁ VÀ NGƯỜI TỐI CỔ

 Thị xã An Khê của tỉnh Gia Lai nằm giữa 2 con đèo trên con đường huyết mạch nối Quy Nhơn với Pleiku là đường 19. Có đi trên con đường ấy mới thấy những người phát hiện ra nó là tài. Đương đồng bằng, nhìn lên thăm thẳm và hun hút, thấy chập chờn mây trắng và trùng điệp núi rừng. Thế mà rồi xẻ một phát, một con đường ngoằn nghoèo cứ đâm vào núi rồi lại mở ra, hơn 100 cây số lên tới Pleiku. Người ta đồ rằng trên con đường ấy, những người Chăm đã dò dẫm những bước ban đầu, họ mở ra con đường Chăm từ thành Đồ Bàn (Bình Định) sang tận miền Ăn Ko. Sau này đến quan quân nhà Tây Sơn với anh cả Nguyễn Nhạc, kéo quân từ Tây Sơn lên An Khê lập "chiến khu", luyện quân và khởi nghĩa và sinh ra vị anh hùng mà người ta hay gọi là áo vải, nhưng có tài liệu nói là, họ không phải dân áo vải, là Nguyễn Huệ, tức vua Quang Trung oai hùng. Hai cái đèo ấy là đèo An Khê và Mang Yang, trong đó Mang Yang có nghĩa là "cổng trời" đủ biết nó hiểm trở thế nào?

CHUYỆN NHỮNG CÁI CÂY BỊ CHẶT

 

          Hôm rồi một cô học trò cũ của tôi nhắn trên facebook: Thầy ơi thầy quen nhiều, có thể giúp trường em một cái dù ở sân trường không, nắng quá, mỗi khi các em học sinh tập trung ở sân trường rất khổ?

          Là tôi có thời gian thỉnh giảng môn Mỹ học cho một trường nghệ thuật ở Gia Lai, học trò môn nhạc họa giờ làm giáo viên khá nhiều. Cô này là một trường hợp.

          Và tôi xúc động. Tôi biết có một số giáo viên giờ chỉ lo tròn vai của mình, rồi về, dạy thêm mới là chính. Nhưng cô này, sau rất nhiều đắn đo, biết chắc chắn là tôi không nhớ cô ấy là ai trong rất đông học trò, nhưng vẫn đã nhắn tin cho tôi, đủ biết cô ấy có trách nhiệm và thương học trò thế nào?

CHUYỆN NHỮNG DÒNG SÔNG TÂY NGUYÊN: PÔ KÔ VÀ A SANH

 

Được biết, tỉnh Kon Tum đang có dự án xây dựng kè sông Đăk Bla. Tôi hình dung nó sẽ là một cái công viên khổng lồ sát mép sông với nhiều tiện ích cho người dân ở cái thành phố nhỏ nhắn xinh xắn và đáng yêu này.

          Nhiều công trình đã kịp mọc lên đón đầu ở đây, trên con đường được đặt tên Bạch Đằng (Tên giống một con đường cũng chạy bên bờ sông Hàn ở Đà Nẵng) mới mở rộng chạy viền bờ sông, như cái khách sạn Indochine hình như đang là sang nhất Kon Tum, cái quán cà phê tre khổng lồ và đẹp do kiến trúc sư Võ Trọng Nghĩa thiết kế... cả một dãy sông ở đây đang được quây lại để xây dựng.

CHUYỆN NHỮNG DÒNG SÔNG TÂY NGUYÊN

            Cách đây cũng hai chục năm có lẻ, một hôm đang ngồi lai rai với mấy anh em văn nghệ sĩ Nha Trang ở một cái quán bên bờ biển, có một ông gầy gò hom hem áo trắng ngoài quần xuất hiện. Một lúc nữa thì ông đứng lên hát. Trời ạ, bài "Sông Đăk Rông mùa xuân về". Giọng ông khỏe, vang và ấm, khác hẳn với hình dáng bên ngoài của ông. Có cảm giác cả cái quán cũng rung lên: "Chim K'tia bay tới, nghiêng cánh chào Đăk Rông, Pơ lang khoe sắc thắm/ gió đưa hương đôi bờ... Tây Nguyên ta uống nước một nguồn nước cách mạng... Đăk Rông ơi, Tây Nguyên ơi/ Tôi hát cho dòng sông Đăk Rông mãi chảy xiết/ Tôi hát cho nhà rông đêm ngày luôn đỏ lửa, cho tiếng đàn ngân vang, vang điệu cùng dóng suối..."  cả bàn vỗ tay theo rầm rập.

SỐNG ĐẸP...

             Thực ra thì trong lịch sử loài người, cái sự các đại dịch khiến loài người lao đao, thậm chí đứng bên bờ diệt vong không phải chưa từng. Có những đại dịch trong truyền thuyết, đại dịch thực tế, và loài người đã vẫn chấp nhận rồi trải qua, rồi tồn tại đến ngày nay.

          Thế nên cái đại dịch Sars cov 2 đang diễn ra đây, nó khiến cả thế giới lao đao, nhưng rồi chắc chắn là, loài người cũng sẽ vượt qua, sẽ sống ôn hòa với nó, như đã từng với những là phong lao cổ lại, những là sởi ho gà uốn ván tới đậu mùa, HIV vân vân.