NGŨ ĐIỀN XANH

          Nhớ ngay những ngày của tháng 6 tháng 7 năm 1975, không biết bằng con đường nào đấy, nhà tôi nhận những bức thư đầu tiên từ quê gửi ra. Trong thư có kèm những bức ảnh đen trắng rất đẹp, đẹp hơn ảnh ở miền Bắc thời ấy rất nhiều. Trong ảnh, mấy đứa em con nhà cô, áo dài trắng, ngồi trên những độn cát dằng dặc, trắng lóa mắt, trắng miên man, lơ thơ những cây phi lao. Có ảnh các cô ấy ngồi vẽ những hình trái tim trên cát. Góc ảnh có chữ “Miền thùy dương”.

QUẢNG BÌNH HOÀI CHUYỆN...

 

          Trước năm 1975, tôi sống ở Thanh Hóa, chỉ biết nếu đi về phía Nam sẽ tới quê tôi, là Huế, muốn thế phải qua Nghệ An, qua đèo Ngang (có học trong sách giáo khoa bài thơ của Bà Huyện Thanh Quan), qua cầu Hiền Lương vân vân...

          Học cấp 3, hết ba tháng hè đi học lại thì nghe mấy đứa con trai lớn trong lớp kể chuyện Quảng Bình. Là chúng đi với bố hoặc anh làm thợ xẻ. Và chúng vào Quảng Bình.

          Chúng kể gái Quảng Bình xinh (hồi ấy cấp 3 nhưng tụi nó lớn lộc ngộc rồi, tôi con cán bộ đi học đúng tuổi nên bé tí), là chúng trọ trong nhà có mấy đứa con gái bằng tuổi, rồi kể cho bọn ấy nghe ngoài Thanh chúng làm nghề... bơm bánh tàu hỏa, và mấy đứa con gái kia tin sái cổ.

NING NƠNG MÙA QUỲ TÀN

          Thì nó đang là cuối mùa khô, cái mùa mà nắng như là thừa thãi nhưng lại cũng rất chi chút khi cứ phải tõe mình ra giữa những cơn gió, những cơn gió như đám ngựa hoang tràn trên thảo nguyên, mà phóng, mà phi, mà dập dênh khiến những đám dã quỳ sin sít nhau như thế cứ ràm rạp mà ngã, mà đổ xiêu, nhưng nhờ thế mà nó lại có cái dáng rất đặc trưng của cái xứ mà mỗi khắc cuối năm lại khiến ta day dứt...

          Vốn dĩ dân Tây Nguyên bản địa không nhiều như bây giờ. Thuở ấy đất với trời gần như nhập một. Ở giữa, cái khe hẹp ấy, cái khoảng trập trùng chênh vênh ấy, là cái màu đỏ bất tử của bazan và màu vàng lắt lay của dã quỳ. Những người Tây Nguyên ẩn hiện giữa cái màu vàng và đỏ phối sắc tự nhiên ấy. Họ thênh thênh trên thảo nguyên, họ tự tin và bất tử trên Tây Nguyên cho tới bây giờ.

GIA LAI CÓ MỘT SƯ ĐOÀN... BỌ.

 

          Tự nhiên tôi lại chơi với mấy ông bọ về hưu ở Pleiku. Chơi thân, là chiều chiều hú nhau ngồi lai rai rồi nói chuyện... bọ.

          Ngày xưa mà nói chuyện bọ kiểu... bọ là thế nào cũng xảy ra đánh nhau, nhưng giờ chúng tôi lôi bao nhiêu chuyện bọ ra kể rồi cười hề hề, kể cả có khi giữa mâm nhõn tôi không phải bọ.

          Chợt một hôm tôi cắc cớ, này ở Pleiku giờ có tới cả... sư đoàn bọ ấy chứ nhỉ? Ông kiến trúc sư, cựu giám đốc sở Xây dựng Gia Lai bấm bấm rồi bảo chưa tới. Ông khác, đại tá cựu quân nhân bảo, nếu tính quân thì chưa tới, nhưng tính khung thì thừa. Ơ thì có hẳn 2 tướng, vài chục tá chứ ít gì?

KHI TRE NỨA CẤT LỜI

 

          Sau khi về hưu, tôi có thời gian mấy năm làm cho một khu du lịch ở Củ Chi, phụ trách mảng văn hóa. Đấy là quãng thời gian rất thú vị, bởi mình được thi triển những gì mình thích, mình thấy có ích, thấy rất đáng được làm nhưng hồi đi làm không được làm, không làm được, vì nhiều lý do.

          Một trong những việc ấy là làm cho tre nứa cất lời. Mà tre nứa Tây Nguyên lại còn vang lên giữa đô thị Sài Gòn.

RA GIÊNG LẠI... HÀNH.

            Tiêu đề bài báo khi nhà cháu viết ban đầu nó là "An cư thì lạc nghiệp", nhà thơ Mai Nam Thắng, con cháu mự Ngụ, người đặt bài nhà cháu cho báo Văn Nghệ số tết dương lịch, đã sửa lại như tít hiện tại, và nhà cháu thốt lên: Tài. Thì tài thế chứ tài thế nào nữa. Cái gì bạn tài mà mình khen bạn tài thì mình cũng... lây cái tài, có chi mô nơ?

-------------

          Trong lịch sử di dân Việt Nam có lẽ chưa bao giờ có những đợt dân tự di chuyển ồ ạt như 2 đợt lớn trong giãn cách vì Covid vừa qua, mà trong đó, đợt đầu tháng 10 vừa rồi là đợt để lại nhiều cảm xúc khác nhau, khác tới trái ngược nhất.

          Lịch sử mở đất của Việt Nam là lịch sử của hành phương Nam, đời này qua đời khác, những con dân Việt lầm lũi tiến, để lại sau lưng quê hương bản quán, mở ra cả một dải đồng bằng phương Nam rộng lớn.

CỤ TỪ CỤ TÔ

 

          Là tôi đang nhắc đến 2 ông giáo sư nổi tiếng Từ Chi và Tô Ngọc Thanh.

          Sau tết âm lịch 1981 (lần đầu tiên tôi ăn tết xa nhà) đang lơ vơ thì anh bạn cùng phòng Văn nghệ rủ: Có đoàn của viện văn hóa xuống làng Tơ Tung quay phim tư liệu cái lễ cơm mới. Cần người chạy máy nổ, tôi với ông “thầu” đi. Anh này là họa sĩ, tốt nghiệp cao đẳng Mỹ thuật Huế, ra trường và lên nhận công tác ở đây trước tôi vài năm. Tôi bật cười, 2 thằng có bằng cấp cao nhất cơ quan lại đi chạy máy nổ, hỏi lại anh ấy, nhưng ông biết sử dụng không? dễ ẹc, tôi làm được.

TỪ MỘT BÃI ĐÁ CỔ TRIỆU NĂM...

         

          Nhớ, một lần cách đây lâu lắm rồi, chúng tôi được đưa đến thăm một cái thác ở cái huyện mà đọc tên rất khó của tỉnh Gia Lai, huyện Kon Chro. Và đã sững sờ trước một cái thác đẹp đến mê hồn. Hồi cái thác Ia Ly còn nguyên sơ, chưa bị phá đi để làm thủy điện như bây giờ, có lẽ nó cũng chỉ hoành tráng đến như thế này. Là nói về độ cao, độ vĩ đại, còn cái mà nó hơn đứt thác Ia Ly là... đá. Cũng đá, nhưng thác Ia Ly là những vỉa đá ngang, còn ở đây là đá đứng, hình trụ, nó cứ lừng lững đứng, dựa vào nhau như có bàn tay người sắp xếp. Nhưng người thì không thể nào sắp được những tầng đá đều như thế, tăm tắp hàng lối thế được. Nên nó phải là tạo hóa. Và từng viên đá ấy cũng chằn chặn như nhau như từ một khuôn do... giời đúc.

DẤU VĂN NHÂN

 

          Lẩn mẩn tìm hiểu kỹ, té ra cái mảnh đất Gia Lai, hẹp hơn là Pleiku này, đã từng lưu dấu rất nhiều dấu chân văn nhân nổi tiếng.

          Thực ra thì, cùng là 2 tỉnh sát nhau, thậm chí có thời còn từng là một, nhưng có vẻ như đất Kon Tum từng là nơi có không khí văn nghệ nhộn nhịp hơn Pleiku. Đô thị Kon Tum được hình thành sớm hơn, có vẻ thơ mộng hơn đô thị Pleiku vốn dĩ là một đô thị phục vụ chiến tranh. Cứ nhìn kiến trúc 2 đô thị này thì biết.

CÓ NGƯỜI LÍNH LẦN ĐẦU RA PHỐ

 

          Lục đống tài liệu cũ thấy rơi ra một bản thảo thơ chép tay, giấy đen nhưng phủ lem nhem màu đỏ bazan. Cái thời đầu những năm tám mươi của thế kỷ trước ấy, người ta gửi bản thảo cho các tòa soạn báo đều bằng bì thư theo đường bưu điện. Anh nào sang, số này rất ít, thì bản thảo được đánh máy trên giấy pơ luya, còn không thì viết tay. Mỗi tòa soạn báo lại có một hoặc vài nhân viên đánh máy. Số này rất giỏi. Thứ nhất là đánh mười ngón không cần nhìn bàn phím mà chỉ nhìn bản thảo thôi. Và thứ 2 mới giỏi hơn, họ đọc được tất cả các loại chữ viết tay, có những bản thảo mà nhìn vào không biết là chữ Cam Pu Chia hay chữ Ả Rập mà họ vẫn đọc ra.

MIỀN TRUNG MỎNG VÀ SẮC

          Trong đời, may mắn tôi đã có dịp đi gần hết đất nước, la cà, thăm thú và thưởng thức. Xa hoa thì chưa nhưng đặc sản thì có, những là châu chấu cào cào, nhộng tằm, niềng niễng, chuột đồng, cá trên cây (thòi lòi) vân vân... để rồi quay lại thương miền Trung đứt ruột.

          Miền Trung, tôi sinh ra và lớn lên ở đấy dẫu quê không phải đấy. Nơi tôi sinh là xứ Thanh, cũng thuộc miền Trung, chính xác là Bắc miền Trung, đầu của miền Trung, nơi mà từng có thơ đùa “Khu Bốn đẩy ra khu Ba đẩy vào”...

GÓP THÊM VỀ KHẨU HIỆU “TIÊN HỌC LỄ HẬU HỌC VĂN” (FULL)

            Đang có những cuộc tranh cãi, đến nặng lời, trên báo và nhất là mạng, về đề xuất của giáo sư tiến sĩ khoa học Trần Ngọc Thêm, bỏ câu “Tiên học Lễ hậu học Văn” trong trường học.

          Thực ra thì, các khẩu hiệu nói chung, và trong trường học nói riêng, vẫn thường xuyên thay đổi theo từng giai đoạn. Nếu ai theo dõi thì thấy nước ta đã qua khá nhiều khẩu hiệu, có “Tất cả vì học sinh thân yêu”, có “Thi đua dạy tốt học tốt” và giờ thì đang là “Tiên học lễ hậu học văn” vân vân...

CHÙM: THÁNG TƯ THÁNG TƯ ẤY, LẠI THÁNG GIÊNG, TIẾNG TUYẾT, THÁNG BA GẠC MA, HAI TÁM TẾT

THÁNG TƯ THÁNG TƯ ẤY

những đứa con lạc lối

quay đầu tìm cố hương

những chân trời sậm tối

mọc ra bao con đường

MẤY ĐẬN BÚT DANH LẠI VẪN HƯƠNG ĐÌNH

 

          Cái hồi đầu những năm tám mươi của thế kỷ trước đúng là thời kỳ hoàng kim của văn nghệ Gia Lai. Mọi người đến với văn chương là vì văn chương, không vụ lợi, hết sức trong sáng và tôn trọng nhau.

          Cứ lấy từ sự xuất hiện của nhà thơ Hương Đình thì biết.

MẢNH ĐẤT NUÔI LONG THÀNH THI SĨ

 

          Tôi xin mượn đầu đề một bài thơ nổi tiếng, sau là tên tập thơ luôn, của nhà thơ Dương Hương Ly “Mảnh đất nuôi ta thành dũng sĩ” để viết về bạn tôi, nhà thơ Phạm Đức Long những ngày đầu đến Gia Lai lập nghiệp và bước vào nghiệp viết.

MẶC KHẢI TƯỢNG MỒ- LÊ XUÂN LÂM VIẾT VỀ BÀI THƠ "TƯỢNG MỒ" CỦA VĂN CÔNG HÙNG

 Nhưng có lẽ, theo thiển nghĩ của tôi, không phải “rút từ trong tập thơ“bến đợi”, mà phải hiểu và nói rằng, “tượng mồ” là một bài thơ nhỏ, được rút ra từ bài thơ lớn:“bến đợi”, mới đúng. Ai quan tâm đến thẩm định ý kiến này của tôi, xin hãy tìm đọc “bến đợi”. Phần mình, tôi muốn để một dịp khác sẽ tiếp tục quay lại tập thơ đầu tiên này của Văn Công Hùng(1). Ở đây, chỉ xin lưu ý, rằng “tượng mồ” được tôi dẫn trích nguyên bản, từ chữ viết hoa, không viết hoa, cách dòng, viết nghiêng… như trong sách. Vì “trình bày và sửa bản in” sách này là chính tác giả. Và bởi vì hình thức trình bày tập thơ, chữ viết của thơ in trong sách… thảy đều mang thông điệp nội dung ngữ nghĩa của tập thơ...

NÓI THẲNG, THẬT VỀ VĂN HỌC NGHỆ THUẬT VIỆT NAM HÔM NAY

               Bài này do một tạp chí văn học lớn đặt nhà cháu, cái mục rất hay là nói thẳng nói thật. Đâu vào đấy cả rồi, nhưng rồi “vì tình hình có biến chuyển nên bác thông cảm, sếp không OK”. Nhà cháu nhắn lại: “Không sao đâu em, anh là người viết chuyên nghiệp, cũng từng phải trong tư cách duyệt bài nên anh hiểu. Vả, anh còn trang web và fb của anh nữa, hihi...”. Tất nhiên thiệt thòi nhất là... cái thẻ ATM.

Một trong hiếm hoi bài bị đổ trong mấy chục năm cầm bút, nhưng không phải vì chất lượng. Thực ra bài này nhà cháu viết mới chỉ phản ánh được... 10% hiện thực.

-------

TIỂU SỬ NHÀ THƠ VĂN CÔNG HÙNG

 

LỜI THƯA TRƯỚC.

Gần đây nhiều bạn là giáo viên đang dạy môn ngữ văn bộ sách cánh diều có nhắn tin hỏi nhà cháu một số thông tin về tác giả xung quanh bài ký “Đồng Tháp Mười mùa nước nổi” của nhà cháu mà các thầy cô ấy đã/ sẽ dạy. Nhiều nhóm giáo viên cũng trao đổi về bài này.

 

Về chuyên môn dạy thì nhà cháu xin được nghe/ xem, và đã xem một buổi dạy mẫu của Hải Phòng và không có ý kiến, xin tôn trọng người dạy, nhưng về tác giả, tức bản thân nhà cháu, thì các thầy cô tra trên mạng và nó cứ... lộn tùng phèo, tựu trung có 2 nhóm câu hỏi: Vậy thì ông quê ở đâu, và tác phẩm của ông là những cuốn gì?

 

Nên theo đề nghị của một số bạn, nhà cháu viết bài này để “tự giới thiệu” cho nó thống nhất, đăng trên web vanconghung.com và facebook của nhà cháu. Và vì viết kiểu giới thiệu nên có thậm xưng chút, nhất là cái tít, để khi tra google dễ tìm chứ không phải khoe khoang gì ahuhu ạ.

NHỮNG CHUYỆN NHẶT TRÊN ĐƯỜNG

          Thực ra lâu nay tôi cũng hay lang thang về các vùng sâu và xa của tỉnh Gia Lai, chứng kiến nhiều cảnh rồi, nhưng lần này trong ba ngày tôi đi 3 huyện xuống các trường học, mới “nhặt” thêm nhiều chuyện.

          Kinh nghiệm xuống làng Tây Nguyên, làm gì làm, đi đâu đi, có 2 nơi nên ghé ban đêm để ngủ là trường học và nhà rông. Hồi đầu mới lên Tây Nguyên tôi cũng hay ngủ lại ở nhà bà con, thời ấy còn fulro, ngủ nhà dân là an toàn nhất. Đã từng ngủ ở chính nhà một ông... fulro, nhưng khi ổng biết mình làm văn hóa thì cả 2 phía cùng an tâm. Sau này thì thấy, nhà họ cũng như nhà mình, ngủ ở nhà họ sẽ xáo trộn sinh hoạt của họ, mà lại có cái nhà rông mát rượi thế kia, cái trường học  có các thầy các cô hiếu khách thế kia, vậy là ghé về đấy ngủ, có khi mua thêm ghè rượu con gà xì xụp suốt đêm...

CHÙM 5 BÀI THƠ: MỘC CẦM ĐÊM- HOA SỮA NỞ- CHIỀU CUỐI NĂM- VẨN VƠ CHIỀU- ĐÃ THẤY GIAO THỪA...

Lại một chùm 5 bài thơ kẻo mục thơ trên web nó buồn, nó bảo chỉ quan tâm... facebook. Ảnh nhà cháu, tất nhiên như vẫn.

Có chi mô nơ?