NGHĨ VẶT LÚC CÀ PHÊ

          Sáng nay tôi uống cà phê với mấy cô giáo, có cô giáo dạy mỹ thuật ở một trường cấp 1. Cô này là thạc sĩ, và chúng tôi nói chuyện loanh quanh về nghệ thuật, dạy nghệ thuật, cảm thụ nghệ thuật và vài chuyện về nghệ thuật đang xảy ra...

          Tôi kể thời chúng tôi đi học hoàn toàn không được học về nghệ thuật. Thì hoàn cảnh nó thế, chiến tranh, đói kém, sơ tán, bom đạn... chỉ học kiến thức thông thường là đủ phi thường rồi, nhạc họa mù tịt. Ai có năng khiếu thì tự mày mò, tự chơi các loại nhạc cụ dân tộc như sáo, đàn bầu, nhị, mà cũng tự làm lấy chứ có ai bán đâu mà mua, mà có muốn mua cũng không có tiền. Tôi có mấy bạn cùng sơ tán rất khéo tay, làm sáo và thổi được, toàn nghe radio rồi bắt chước nghệ sĩ Đinh Thìn mà thổi. Sau này lớn lên, đi làm, môi trường bắt mình phải tự học, học để hiểu biết một cách phổ thông chứ không thể sử dụng và càng không thể chuyên sâu như các chuyên gia.

DÂN LÀNG RA PHỐ

 

(Bài này nhà cháu viết cho báo Nhân Dân cuối tuần theo lời mời của bạn vụ phó, nhưng rồi bạn ấy nhắn lại, báo sắp ra mục mới, nên giữ bài này lại để mở đầu cho mục mới ấy, hihi nên viết từ 20/4 mà giờ mới đăng, có chi mô nơ, vẫn đầy tính thời sự ạ).

--------         

NHỮNG NGÂN RUNG TỪ MỘT VÙNG ĐẤT

          Chín mươi năm thành lập Gia Lai, tôi có 41 năm ở đấy, gần nửa thế kỷ gắn với nơi này, chứng kiến những thăng trầm, những đổi thay, những mất những còn. Khi xung phong lên Gia Lai, tôi không nghĩ mình sẽ là nhà này nhà kia, nhưng nghĩ chắc chắn mình sẽ làm về văn hóa, sẽ viết, còn được gì không thì chưa biết. Và tới giờ, tôi thấy lựa chọn của mình là... không sai, dù hiện thực không phải lúc nào cũng như... thơ.

          Là người hoạt động Văn học Nghệ thuật và báo chí, tôi nghĩ nhiều về những “đóng góp” của nó cho mảnh đất này, dù tôi không thích cái từ đóng góp như cách lâu nay chúng ta hay nghĩ. Nhưng mà quả là, văn chương nghệ thuật, ngoài các chức năng như lâu nay chúng ta biết và nghĩ, nó còn một chức năng nữa là lưu giữ. Lưu giữ ký ức, lưu giữ tâm hồn, ký ức tâm hồn của từng người và từng thế hệ, từng thời đại nữa.

NHỮNG ẨN HIỆN PLEIKU

 

          Mãi cuối năm 1981, chính xác là ngày 26 tháng 11 năm 1981, tôi mới đặt chân lên Pleiku, với một cái ba lô, ba lô bộ đội thứ thiệt chứ không phải ba lô thời trang bây giờ. Trong ấy là 4 bộ quần áo, cái màn cá nhân, cái chiếu gấp đôi. Chục cuốn sách và giáo trình văn học cơ bản, bộ hồ sơ có lá đơn xung phong lên Gia Lai Kon Tum công tác, quyết định phân công công tác của hiệu trưởng trường Đại học Tổng hợp Huế về Ty Văn hóa Thông tin Gia Lai Kon Tum...

ĐỂ NGƯỜI DÂN KHÔNG NƠM NỚP VÌ THỦY ĐIỆN...

 Tôi viết bài này theo yêu cầu của nhà thơ Mai Nam Thắng cho mục "Tiếng nói nhà văn" của báo Văn Nghệ. Ngồi viết ở Cần Thơ, xong mail đi và... lo, vì "quy kết" cho thủy điện liên quan tới những vụ động đất liên tục vừa qua ở Kon Tum sớm quá. Về nhà ở Pleiku, bật TV, trời ạ, PTV đang đọc kết luận của viện vật lý địa cầu là nguyên nhân những vụ động đất liên tục vừa qua ở Kon Tum là do kích thích từ các hồ chứa? Thở phào.

--------------------

ÔI LÒ ẤP (BẢN FULL)

 

Nước ta lâu nay tự hào là nước khoa bảng, làm gì làm, cố có tí học vị, nên ngày xưa từ chuyện cổ tích tới truyện nôm khuyết danh hay ca ngợi những anh chàng sĩ tử, quanh năm đèn sách, vợ tảo tần chăm bố mẹ chồng, nuôi con để chồng “toàn tâm toàn ý” học hành lai kinh ứng thí. Rồi khi đậu, hạnh phúc nhất là được ngồi võng điều, võng anh đi trước võng nàng theo sau...

          Sau này, tiếp nối truyền thống ấy, lại thêm cái cơ chế cổ vũ “học học nữa học mãi” nên cái sự học nữa học mãi nhiều khi nó trở nên vừa trịnh trọng vừa hài hước.

VẪN MONG MỘT TÂY NGUYÊN HỒN NHIÊN

 

          Tôi vừa có một bài báo nhỏ nhắc về cái cây sung cổ thụ hơn trăm năm từng nằm ở một con đường rất đẹp ở thành phố Pleiku khi Pleiku đang còn là thị xã. Cách đây khoảng trên dưới ba chục năm nó bị chặt đi để... mở đường. Liên hệ với một vài cây cổ thụ trên đường Hồ Chí Minh sau này, khi mở đường người ta đã lượn qua để tránh nó, như cái cây đa khổng lồ ở xã Diên Bình, Đắc Tô, Kon Tum, con đường Hồ Chí Minh khi qua đấy đã lượn để tránh cây đa, giữ cho vùng ấy một ký ức cây và một hiện tại xanh. Báo ra có vài ý kiến rằng, không thể áp đặt tư duy hôm nay vào thời ấy, và muốn phát triển thì phải... hy sinh.

          Thì quả có thế, có điều, những cái gọi là “hy sinh” của chúng ta hôm nay nhiều quá.

TRƯỜNG SƠN ĐÔNG NẮNG TÂY MƯA...

 Tạp chí Du Lịch HCM ra số tháng 4/2022 với chủ đề "Trường Sơn đông nắng tây mưa" "sai" nhà cháu viết bài theo đúng chủ đề ấy. Khi số này ra, đúng lúc tỉnh Kon Tum tổ chức mấy cuộc thu hút du lịch: Khinh khí cầu, hội thảo "Du lịch Kon Tum - Tiềm năng và triển vọng" và famtrip khảo sát lên tận rừng Ngọc Linh với hàng ngàn ngàn người trên cả nước về dự chưa kể khách du lịch vân vân. Ban tổ chức các cuộc ấy đặt mua 2 ngàn số, hihi, cứ gọi là tràn ngập Kon Tum... 

 

Bài nhà cháu đây.

--------

CHUYỆN ẢNH MỘT THỜI...

 

          Pleiku đang có hoạt động của Ngày hội văn hóa các dân tộc thiểu số lần thứ nhất của tỉnh. Khoảng 800 nghệ nhân là người các dân tộc Jrai, Bahnar, Tày, Nùng từ các huyện thị xã lên tham gia. Điều đáng nói là, bên cạnh việc họ trở thành mẫu ảnh cho rất nhiều nghệ sĩ nhiếp ảnh thì bản thân họ cũng có Smartphone để tự chụp mình và chụp cho bạn bè.

          Lại vụ nhớ chuyện chụp ảnh một thời.

CÂY SUNG AM BÀ MỘT THỜI

 

          Bài này viết cho báo Gialai nên viết... nhẹ, chứ nhà cháu thấy, hành vi phá tan hàng cây cổ thụ trên đường Trần Hưng Đạo là phá hoại. Thay vì chặt cây mở đường ra cả 2 phía thì người ta có thể giữ nguyên con đường và 2 hàng cây, mở hẳn 1 con đường phía bên kia, toàn công sở, chả phải đền bù gì, sẽ được một con đường đôi rất đẹp. Và việc chặt hạ cây sung cổ thụ, phá cái am Bà cũng tương tự. Nghe nói những người tham gia chặt, phá... sau này cũng vất vả... Nhớ hồi ấy nhà cháu có bài thơ “Gửi những cây thông thời quá khứ” hihi, lừa mãi rồi cũng in được, sau nhân một bài báo nữa cũng đụng chạm tới Biển Hồ, được đc chủ tịch tỉnh cho triệu lên phòng làm việc chất vấn “Cậu học lớp mấy?”...

---------

LẠI TÁN VẶT CÀ PHÊ

          Hồi tôi mới lên Pleiku nhận việc, đầu những năm 80 của thế kỷ trước, tiệm vàng "Ngọc Diệp" là một "thế lực". Dẫu thời ấy "nhân tài như lá mùa thu" thì những kẻ sinh viên mới ra trường như chúng tôi, dẫu là sinh viên văn khoa, vẫn chỉ là những hạt cát trước "thế lực" ấy. Ngoài chuyện giàu, tất nhiên, nhất là cái thời bao cấp đói khổ ấy, sở hữu một tiệm vàng nổi tiếng thì chả khác gì trong nhà có một kho bạc, thì cái tiệm vàng ấy còn sở hữu một tiểu thư xinh đẹp. Chính là bà Lê Hoàng Diệp Thảo bây giờ.

CHUYỆN MỘT NGƯỜI TRONG CHUYỆN MỘT THỜI

 

Tôi đã gặp nhà thơ, nhà văn, nhà báo Văn Công Hùng trong đợt dự Hội nghị viết văn trẻ toàn quốc lần thứ 8. Hôm từ Hà Nội lên Tuyên Quang dự lễ khai mạc, tôi và nhiều anh em văn trẻ miền Trung ngồi cùng một xe do anh “quản lý”. Dư âm tiếng cười và tình nghĩa chuyến xe ngày đó vẫn thắm đượm trong tôi cho đến hôm nay. Duyên gặp gỡ độ chừng ấy nhưng đủ để tôi cảm nhận được con người đầy tình cảm, trách nhiệm và rất đắm đuối với cuộc đời với văn chương nơi anh. Sau này, những chuyện trò giữa tôi và anh qua điện thoại, messenger càng củng cố nhận định buổi ban đầu mà tôi đã từng nghĩ.

TỪ NHỮNG CON ĐƯỜNG MÒN XƯƠNG CÁ

 

          Tuần trước, tôi ngồi với mấy chuyên gia Chăm. Họ lên khảo sát cái bia đá ở An Phú, Pleiku. Hết sức ngạc nhiên, tôi hỏi chuyên gia Trần Kỳ Phương: Có thật đấy là di tích Chăm không? Ông bảo chắc chắn. Chính ông Trần Kỳ Phương này, trong lần gặp ở một hội thảo khoa học tại thị xã An Khê đã khai sáng cho tôi rằng, trước cả ông Nguyễn Nhạc mở đường từ Tây Sơn hạ đạo lên Tây Sơn thượng đạo, tức vùng thị xã An Khê và phụ cận bây giờ, thì người Chăm đã nối một con đường từ thành Đồ Bàn sang Campuchia với các Ăn Ko vĩ đại. Là qua cách nói chuyện của ông rồi tôi “tóm lại” như thế, chứ tôi một gã viết báo a ma tơ không thể sánh được với các chuyên gia sâu, nhất là về Chăm, nhiều người cho rằng nếu ông Trần Kỳ Phương là số hai thì rất khó tìm ra người số một.

THI SĨ LÊ VIẾT TƯỜNG ĐỨT NỐI NHỚ QUÊN

          Nhà thơ nhà báo Trần Tuấn đang có một nghĩa cử rất đẹp, đấy là đứng ra hô hào bạn bè tìm kiếm tư liệu về thi sĩ tài hoa Lê Viết Tường để anh in thành một cuốn sách tưởng nhớ thi sĩ vừa độc đáo vừa kỳ lạ này.

          Tôi ra trường trước, lên Pleiku nên không biết chuyện anh ở trường. Hồi ấy liên lạc thông tin các cái cũng khó khăn, nên cái bài thơ nổi tiếng của anh khi tôi được đọc thì nó xuất hiện cũng lâu rồi. Nhưng đọc vẫn sửng sốt. Tới khi sang Đăk Lăk và gặp anh trong bài kể dưới đây theo yêu cầu của Trần Tuấn thì tôi gặp thêm một “kỳ nhân” nữa cũng xuất thân lò ĐHTH Huế: cô Vũ Hải, hồi ấy có cái truyện ngắn in trên Sông Hương đang nổi như cồn. Ôi cái thời đọc nhau và phục nhau, và những tờ Tạp chí nó mới sang trọng hấp dẫn làm sao?...

--------------------

GIA LAI CÀ KÊ - PLEIKU... CHÁO

 

          Cháo là sản phẩm của gạo. Nhiều nước châu Á có món cháo này, tôi nghe nói người Trung Quốc có truyền thống ăn cháo giống Việt Nam. Đầu tiên là món cháo trắng, có nơi gọi là cháo hoa. Rồi sau đấy các loại cháo khác mới xuất hiện: Cháo đậu xanh đậu đen đậu ván đậu ngự..., cháo thịt gà vịt heo bò, cháo cá cháo chim cháo hải sản vân vân...

          Tuần trước, mấy anh bạn ở báo Nhân Dân vào Pleiku công tác, sau 2 cuộc chiêu đãi thì kéo vào nhà hàng Ý Thiếp ăn món cháo bò bằm và chim bồ câu bằm, và họ đều thốt lên: cháo ở đây ngon thế?

TÂY NGUYÊN TRONG THƠ VĂN CÔNG HÙNG

      Trong số những người viết sồn sồn (về độ tuổi) thì thi nhân Ngô Đức Hành thuộc loại... sồn sồn nhất (về tính cách, là dưới mắt nhà cháu). Y nhanh nhảu lập nhóm, tụ nhóm, gầy độ nhóm, chủ trì nhóm vân vân. Suốt ngày thấy cười như ông địa hết nâng ly chỗ này lại bắt tay chỗ kia. Nhưng có sự kiện văn chương nào xuất hiện là lại thấy y “có ý kiến” bằng văn bản hẳn hoi. Tức là viết báo. Đọc nhanh, viết nhanh, các cụ gọi nhanh như chảo chớp. Mà vẫn chỉn chu đâu vào đấy chứ không phải kiểu đoạn cuối cãi nhau với đoạn đầu. Tức là với các sự kiện văn chương y cũng rất... sồn sồn.

         Nhà cháu quen y lần đầu tiên là cái năm nào đấy, dự cái cuộc bộ GTVT mời các nhà văn đi thực tế sáng tác về ngành. Y hồi ấy đang mần ở NXB, thường trực lo lắng cái cuộc này.

Sau đấy ra HN biết y thành lập hội “Úp mặt sông quê” dù y dân Hà Tĩnh, đồng hương và bà con chi đó với cụ Xuân Diệu, có thời lấy nick “Dân Trảo nha”. Cái hội ni có hẳn một cái nhà hàng thường trực, chỉ tụ tập ở đấy, gọi món đơn giản, bia rượu có thể mang đến không bị mắng, và được quyền trổ hết bản sắc quê choa, là nói to, nói nhiều, cần thì nạt luôn chủ nhà hàng dù họ chả có lỗi chi. Và quan trọng nữa, ai cũng đúng he he. Hội ni quê choa nhưng kết nạp tứ tung chứ không chỉ choa, nhưng nói chi nói, choa vẫn nhất cấy đạ, he he...

Thì nhà cháu in bộ sách, nhưng thực ra là chỉ in tập thơ, 2 tập kia là nhà sách họ in, họ trả NB bằng tiền in tập thơ, bù qua bù lại nháo nhào nhào nhà cháu cũng nỏ biết mô mà lần, chỉ biết gửi tặng y một tập thơ, chứ không có 2 tập kia. Y đọc đâu 2 đêm rồi phóng bút. Và mới thấy cái tài báo của y: lẩy ra chi tiết Tây Nguyên trong thơ nhà cháu để gửi cho 1 tờ báo Tây nguyên, tờ Đăk Lăk he he. Ở Tây Nguyên nhưng cách đây gần 2 chục năm nhà cháu mới hay cộng tác vì có ông bạn nhà văn hay đặt bài, sau đấy thì không cộng tác nữa nên chả quen ai, có khi họ cũng chả biết nhà cháu là ai. Thế mà ông này gửi phát, đăng luôn. Thì tài thế chứ tài thế nào nữa, phỏng ạ?

Biết mần chi nựa, chiều ni nhắn y: chú cho anh xin bản word anh đăng lên con blog của anh để lưu. Hắn remail: Hẹp hòi chi mà không cho, hihi, có chi mô nơ?

Hắn còn chuyên nghiệp ở chỗ, cuối bài ghi: 898 chữ.

----------------

GIA LAI CÀ KÊ: TEM PHIẾU CHẤT ĐỐT..

          Hôm qua ngồi với mấy nhà khoa học từ Đà Nẵng với Hà Nội vào, nói chuyện văn hóa Tây Nguyên, nhắc tới “củi hứa hôn” của người Sê Đăng, tôi bật nhớ đến chuyện một thời cán bộ ở thành phố Pleiku được mua củi theo phiếu. Một ông tiến sĩ trợn mắt hỏi: Ở Pleiku thời ấy mà phải mua củi theo phiếu á? Hồi ấy từ Biển Hồ ra phía Bắc, núi Hàm Rồng vào phía Nam đã chạm rừng rồi mà củi lại phân phối ư?

          Vâng, hồi ấy củi được phân phối theo phiếu, như phiếu vải, phiếu thịt, đường sữa, phụ tùng xe đạp vân vân. Tên đúng của nó là phiếu chất đốt.

GIA LAI CÀ KÊ: “THỦ TRƯỞNG” LỢN

 

          Hôm rồi, tôi nhờ vợ nhà thơ Phạm Đức Long mua giúp cân mỡ lợn vì ở xóm ông ấy có một nhà làm nghề mổ lợn. Ngày mổ một hai con gì đấy, phục vụ bà con thích ăn lợn “sạch”. Ngày xưa toàn ăn mỡ lợn, tự nhiên đùng đùng bỏ đi ăn dầu thực vật. Giờ tôi phát hiện, ăn mỡ lợn vẫn ngon hơn.

          Vụt nhớ một thời, toàn dân nuôi lợn.

          Đấy là cái thời bao cấp, nhà nhà nuôi, người người nuôi, toàn dân nuôi lợn. Nông dân nuôi, đã đành, tất nhiên mà. Cán bộ công nhân viên nuôi, bộ đội công an cũng nuôi. Ai không nuôi bị đánh giá là... không chăm chỉ, không yêu lao động, không chí thú thi đua...

MỘT CÚ ĂN BA

 

Tên gốc của bài này là "Văn Công Hùng và cú “hat-trick”  văn chương" của cô giáo kiêm nhà thơ Đào An Duyên. Cô này là người làm luận văn thạc sĩ về thơ nhà cháu:"Thơ Văn Công Hùng nhìn từ phê bình sinh thái", nghe đâu được 9,5 điểm hihi, khuôn khổ báo có hạn nên chỉ tiết chế trong tròm trèm ngàn chữ. Thì đành hihi có chi mô nơ?

---------------------

“ĐÌNH LÀNG” CỦA VĂN CÔNG HÙNG

 

Nhà thơ Phan Thị Thanh Nhàn vừa viết trên fb sau khi đọc xong tập thơ "chợt" của nhà cháu: 

"GIỚI THIỆU THƠ CỦA..."NGƯỜI HÙNG" PLEIKU

Tôi vẫn gọi đùa nhà thơ Văn Công Hùng là "người hùng" của Tây Nguyên-Các bạn cứ mở fb của VCH sẽ thấy, anh rất có duyên- ví dụ anh chỉ nhắc đến cô bé cháu ngoại về thăm Ông Bà dịp đang Covid khắp nơi- hay việc có một bạn gái xinh đẹp đến tận Pleiku đòi gặp anh mua sách, không chỉ trả tờ mệnh giá to nhất mà còn... xin được chụp ảnh cùng tác giả- hay chuyện anh than giá xăng tăng khiến sáng đó anh không dùng xe máy... đi ăn phở mà đành ở nhà luộc khoai... Và bất cứ anh viết gì, cũng thường có hàng mấy trăm bạn like và commets...

 

Gần đây, VCH không chỉ ra mấy tập văn xuôi dày côp, mà còn gửi tặng tôi một tập thơ. Đó là tập CHỢT với gần 200 trang in với gần 100 bài thơ rât là... VCH- tức là rất hồn nhiên, duyên dáng mà nặng trĩu suy tư. Tôi dành để các bạn sẽ tìm đọc và nhận xét. Chỉ xin giới thiệu một bài thơ không tếu táo - không làm duyên mà sâu đậm một nỗi thương yêu nhẹ mà thực như hơi thở của mỗi chúng ta dành cho quê hương. Tôi chỉ xin trích một câu trong bài:

-đình làng phơi nắng ngậm sương

ướp hồn quê những vô thường nghìn năm...

Và chị đăng trọn vẹn bài thơ trên fb của mình. 

 

Cùng ngày, vô tình nhà cháu phát hiện ông bạn Phạm Đức Long cũng mang bài này của nhà cháu ra.... mần thịt kiếm tiền he he. Nói phát hiện là bởi ổng viết xong lẳng lặng gửi đăng báo. Hôm ấy ngồi dự 75 năm thành lập báo GL, lẩn mẩn dở tờ báo được biếu, mới thấy, hihi. Nhà cháu thì, để an toàn, viết xong thường mail cho tác giả "nhờ xem lại". Tay này bí mật đập chết ăn thịt cho tươi...

-------