Nhà thơ Nguyễn Duy quê ở Thanh Hóa, giờ sống ở Sài Gòn, nhưng té ra ông rất thuộc Huế.
Nhớ lần gặp ông ở Huế, tôi cậy mình là dân sở tại, nhờ một nữ đồng nghiệp người Huế sống ở Huế chở đi ăn sáng. Trên xe ông là người hướng dẫn, nói quán này như này quán kia như kia, nên ăn quán này chất Huế đậm hơn, rồi sang cà phê này uống để nó “rất Huế”, rồi ông giới thiệu chỗ này chỗ kia ngõ này ngõ kia vân vân. Tóm lại là tôi và bạn đồng nghiệp cứ là nghe ông răm rắp.
Tối hôm qua, về cơ bản vòng loại Euro năm nay đã gần như phân định được các đội vào vòng 16. Khi tôi viết bài này thì chỉ còn 4 cặp đấu cuối cùng, và theo con mắt thông thường thì người hâm mộ đã có thể gọi tên đủ các đội còn lại. Tuy thế, ngay lúc này, nhà thơ Hương Đình nhắn cho tôi: “Áo không làm nên... thầy tu, nhưng Áo đã thắng Hà Lan”, tức ông nói về sự bất ngờ. À đấy, thấy tin nhắn của ông tiến sĩ toán kiêm nhà thơ này mới nhớ, một thời chúng tôi ăn bóng đá ngủ bóng đá.
Đang là mùa thi.
Từ thi vào lớp 10 (trường công), tới thi tốt nghiệp phổ thông trung học, rồi thi đại học.
Bao nhiêu năm rồi vẫn thế, mấy đời rồi vẫn thế.
Thời cụ Tú đã nổi tiếng vì thi tới 3 lần không đậu, rồi đậu, rồi thêm mấy lần nữa vẫn không đậu, thống kê cụ thi tới tất cả... 8 lần. Nhưng dẫu thi tới 8 lần chỉ đậu một lần thì cụ vẫn là... cụ Tú Xương, một người cực kỳ nổi tiếng về văn chương, về cuộc đời, và cái sự thi 8 lần kia nó chỉ là gia vị thêm cho sự nổi tiếng. Câu thơ của cụ: “Vẳng nghe tiếng ếch bên tai/ Giật mình còn tưởng tiếng ai gọi đò” chẳng đã từng làm hàng triệu người thảng thốt.
Thời gian gần đây cái từ “cơm treo” dày đặc trên các báo. Nó là một mô hình tự phát đầy tính nhân văn, đậm nghĩa đồng bào và hết sức cảm động của việc trao gửi yêu thương giữa thời buổi sôi đặc sự kiện và người người nhà nhà tấp nập bận rộn này.
Tôi nhớ, cái hồi Huế bị lụt, cái cơn lụt rất nặng tầm hai chục năm trước ấy, giữa chợ Bến Thành xuất hiện một cái thùng với mấy chữ viết vội: Chia sẻ với bà con bị lụt ở Huế. Và không ai bảo ai các chị tiểu thương ở chợ tự giác bỏ tiền vào đấy để gửi về Huế. Tôi xem tivi và đã khóc ròng, vì phía Huế ấy có nhà tôi cũng đang lút bum.
Tôi vừa có chuyến phượt miền Tây khá dày ngày, lộn đi lộn lại mấy tỉnh Long An, Tiền Giang, Đồng Tháp, Cần Thơ, Bến Tre... đi giữa những ngày nắng nóng nhất, không chỉ ở thành phố, mà về các miệt vườn, về vùng sâu vùng xa, vùng Đồng Tháp Mười và các cù lao, cồn, cả đi xe và đi thuyền... và chứng kiến cái hạn, cái thiếu nước ngọt vùng này.
Rồi về nhà, đọc báo, liên tục trên các báo trong nước đưa tin cơ quan này đoàn thể kia tặng nước ngọt cho dân. Hôm qua một tờ báo đưa tin một đơn vị công an tặng hàng ngàn bình nước ngọt cho dân vùng khát. Nó chỉ là những bình nước 2 đến 5 lít chứ không nhiều nhặn gì, hình dung mỗi nhà tằn tiện với những bình nước như thế để qua ngày dưới cái nắng nóng đổ lửa miền Tây những ngày này.
Sự tăng trưởng kinh tế ở nước ta trong thời gian vừa qua là điều không thể phủ nhận, tuy thế, đấy là sự tăng trưởng kinh tế nóng. Nó khiến cho khoảng cách giàu nghèo ngày càng doãng rộng, rất rộng. Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một mô hình mới, nên khi áp dụng vào thực tiễn đã bộc lộ nhiều khiếm khuyết, mà chủ trương phải tái cơ cấu các tập đoàn và tổng công ty nhà nước trước đây dẫn tới hệ quả tận bây giờ là một ví dụ...
Lại vừa có thêm một vụ học sinh đánh bạn rất dã man xảy ra ở huyện Ninh Hòa, Khánh Hòa. Cháu bé lớp 7 bị đánh tơi tả, sau đó còn bị lột quần áo rồi quay clip tung lên mạng. Và nhờ clip này, và những clip như này mà gia đình, nhà trường, các cơ quan chức năng và xã hội mới biết có những vụ như thế.
Thôi cái chuyện các cháu đánh nhau, có thể coi là như cơm bữa thì ai cũng biết rồi, ai cũng lên án rồi, nhà trường và các cơ quan chức năng vào cuộc rồi, và, điều này ai cũng thấy, những việc như thế nó không những không giảm mà có vẻ như vụ sau hung hăng hơn, dã man hơn vụ trước.
Bài này tôi viết cách đây hơn 10 ngày, lúc mà câu chuyện về sư Minh Tuệ chưa cao trào như những ngày sau đấy. Trực tiếp TBT Tạp chí Sông Lam đặt, mà tạp chí thì không nhanh như báo mạng, tháng ra 1 số. Nhưng hôm nay đọc lại, thấy vẫn mới và thời sự, có chi mô nơ?
------------
Bài trên báo Ninh Bình quê ngoại, hình như trong số đặc biệt kỷ niệm 10 năm Quần thể danh thắng Tràng An được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới, bèn sướng mà đăng lại ở đây.
Trong lý lịch cá nhân, mẹ tôi khai: “Năm 1945 tham gia cướp chính quyền ở xã Ninh Mỹ, Gia Khánh, Ninh Bình, sau đó đi thoát ly, làm ở công binh xưởng”. Còn trong câu chuyện, thời cả nhà tôi đang sống ở Thanh Hóa, mẹ tôi hay kể: bà làm việc trong một xưởng quân giới, nhiệm vụ là... hàng ngày đi quét phân dơi về chế tạo thuốc súng. Bà tả cái xưởng quân giới ấy ở trong hang, chế tạo thuốc súng rất đơn sơ, và thử thuốc súng còn đơn sơ hơn nữa, thương vong rất nhiều.
Tôi luôn muốn thốt lên câu ấy thay cho cách gọi của chúng ta lâu nay.
Hòa bình nó mới là khát vọng muôn thuở, khát vọng ngàn đời của con người.
Nó là mục tiêu, là ý chí, là giá trị vĩnh hằng, mà con người hướng tới, mơ tới, nghĩ về và luôn luôn muốn nó là hiện thực.
Chỉ tiếc, để tới hiện thực ấy, biết bao máu xương đã đổ.
Chả cứ mình dân tộc ta đâu, nhiều dân tộc cũng bị thế.
Đang có chủ trương lớn sáp nhập các địa phương. Nước ta chỉ nguyên chuyện loay hoay nhập tách là đã đủ mệt rồi, nhưng thôi, nhiều người bàn chuyện này rồi, có người còn bảo giờ 4.0, sắp tới là... 1000.0, thì điều hành có phải theo diện tích theo dân số đâu, mà theo cái click chuột. Nhà cháu cũng... không quan tâm dù thấy rất có lý. Nhà cháu băn khoăn và bàn về những cái tên làng, những địa danh có từ hàng trăm, thậm chí ngàn năm đang bị cơ học hóa, bị vô nghĩa, bị ghép rất lý tính...
Bài đã đăng ở mục Đa chiều báo Người đưa tin
Bao giờ và ở đâu cũng thế, thách thức giữa văn hóa và phát triển kinh tế luôn là những vấn đề nóng để xã hội phát triển cân bằng. Trong đó, bản sắc văn hóa, cái làm nên hồn cốt dân tộc, làm nên thương hiệu và cũng là niềm tự hào dân tộc, cái làm nên sự khác biệt giữa dân tộc này và dân tộc khác, nhất là trong thế giới không biên giới trên không gian mạng hiện nay, luôn là điểm nóng, là sự quan tâm rất lớn của các nhà quản lý. Hòa nhập vào thế giới rất dễ, nhưng để giữ những gì là mình, tất nhiên cái “là mình” tinh túy nhất, tiến bộ nhất, nhân văn và bản sắc... thì là vấn đề hoàn toàn không dễ dàng.
Tôi vừa có chuyến đi chơi, nói chữ là “về nguồn” hết sức thú vị.
Ấy là một cú bay Pleiku- Hà Nội giữa những ngày miền Bắc lạnh nhất, thứ mà tôi rất thèm kể từ năm 1975 về quê, rồi định cư ở Tây Nguyên, hàng năm đều cố gắng trước hoặc sau tết làm một cú ngược Bắc để hưởng rét. Rồi từ Hà Nội, cùng mấy văn nhân hợp cạ xuôi Thanh Hóa bằng ô tô, dự đám cưới con anh bạn nhà thơ. Thanh Hóa chính là nơi ba tôi từ Huế ra, mẹ tôi Ninh Bình vào, gặp nhau ở đấy, lập gia đình rồi sinh ra anh em tôi. Nhẽ sẽ tuột về Hà Nội ngay sau đám cưới, nhưng chiều tôi, các bạn đã “lênh đênh” cùng tôi qua mấy nơi đầy ký ức tuổi thơ của tôi, là cái làng Phú Điền, ngay bên quốc lộ 1, nơi ngày xưa nhà máy Diêm của mẹ tôi sơ tán về đấy rồi gia đình tôi sinh sống cho tới năm 1975, rồi xuyên qua Nga Sơn, qua Ninh Sơn, thăm cồn Nổi, ghé Ninh Mỹ, Ninh Bình quê ngoại tôi cho tôi thắp hương ông bà và gặp gỡ bạn văn Ninh Bình.
Báo Gia Lai vừa đưa tin: "Dự án nâng cấp Quốc lộ 19 qua Tây Nguyên sẽ về đích vào tháng Sáu" không biết năm nào, thôi cứ hy vọng năm... sau.
Nhà cháu đưa lại bài viết trên báo "Người đưa tin" mấy hôm trước, về 2 con đèo nằm trên dự án này. Và mới thấy té ra, con đường nó không chỉ là con đường, nó còn là văn hóa, là nhiều thứ nữa liên quan đến đời sống, không chỉ để đi, mà còn vận hành đời sống và chiêm ngẫm đời sống, làm phong phú thêm đời sống, cái đời sống đáng sống không chỉ nhờ thẳng băng những con đường, mà còn cả những khúc quanh, những bí ẩn, những mịt mờ, nó thuộc một phạm trù khác, phạm trù tâm hồn, ký ức, lịch sử...
Chao ơi các nhà thiết kế giao thông của chúng ta, họ đã cố gắng ì ạch bạch hóa trắng phớ những con đèo...
----------
Đang có chiến dịch “Chấn hưng văn hóa” rất lớn được toàn Đảng toàn dân quan tâm. Và Bộ Văn hóa đã kịp “vật chất hóa” nó ra bằng số tiền ba trăm năm mươi ngàn tỉ xin được cấp để chấn hưng.
Vấn đề là, tiền nhiều liệu có chấn hưng được văn hóa.
Thực ra thì đúng là rất khó, bởi nếu không có tiền thì sẽ không làm được gì, nhưng tiền nhiều chắc gì đã có văn hóa mà thực tiễn hàng ngày chúng ta đã chứng kiến. Mới nhất là ở một ngôi đình cổ ở ngay Hà Nội, người ta đã “chấn hưng” nó bằng cách vôi ve lòe loẹt lên, rất lòe loẹt, rất rẻ tiền, rất xanh đỏ tím vàng... và rồi lại phải bỏ công bỏ của ra biến nó thành... như cũ. Thiếu gì ông bà đi xe sang hạ kính xuống nhổ toẹt xuống đường, hoặc dắt chó đi dạo thực chất là cho nó ra phố đi... vệ sinh.
Phải thẳng thắn thành thật mà nhìn thẳng, mà nói thật với nhau rằng là, văn hóa của chúng ta đang có vấn đề, đang khủng hoảng rất nặng, ở cả văn hóa ứng xử và ứng xử văn hóa.
1. Năm nào đó, lâu lâu rồi, ba anh em chúng tôi, một từ Hà Nội là nhà văn Sương Nguyệt Minh, một từ Gia Lai xuống là tôi và người thứ ba là nhà thơ Lương Hữu Quang từ Sài Gòn, nghỉ đêm ở Cần Thơ. Ba đứa chọn một quán hải sản bên bờ sông và cùng mở điện thoại tìm bạn văn Cần Thơ. Cái thói dân văn chương là thế, tới đâu cũng tìm cách bắt sóng với nhau, dẫu trước đấy chưa hề quen. Nhưng hôm ấy, quái lạ, tìm mãi chả ra ai. Gọi ngược ra Hà Nội cho nhà văn Nguyễn Thế Hùng, khi ấy đang là thư ký toàn soạn Tạp chí Văn Nghệ Quân đội để hỏi. Sở dĩ gọi Nguyễn Thế Hùng bởi anh nguyên là lính ở đất này dẫu dân Hương Sơn, Hà Tĩnh. Anh là lính pháo chi đó, nhưng viết văn rồi được cử đi học viết văn Nguyễn Du rồi về Tạp chí Văn Nghệ quân đội. Anh cho mấy cái tên, nhưng rồi vì cũng muộn, chúng tôi quyết định chỉ ba đứa ngồi với đêm Cần Thơ.
Báo Lâm Đồng tết Giáp Thìn 2024.
Nói gì thì nói, tôi vẫn đánh giá rất cao Đà Lạt ở việc nó có bản sắc riêng và giữ được bản sắc ấy.
Hai bản sắc rõ nhất của Đà Lạt mà đã tới là phải nhớ và về thì rất lâu quên, là dốc, những con ngõ dốc, và hoa.
Bắt đầu là những ngoắt ngoéo phố và dốc.
Lũ bạn học cấp ba Hậu Lộc của tôi đang í ới nhắn ra họp lớp. Thời chúng tôi học, phải đội mũ rơm, có túi cứu thương đeo bên mình, có hồi học ở lớp đào chìm dưới đất, có tường đất như con đê bao quanh để tránh bom. Đèn dầu cho vào ống luồng khoét một phía để hạn chế ánh sáng.
Nhiều đứa đi bộ đội ngay khi đang học, có đứa đi từ hồi lớp bảy (hệ mười), đa phần là lên cấp ba, đi khá nhiều.
Giờ nghe chúng nhắn, chúng gọi, cả một trời ký ức xứ Thanh ùa về.
Nhưng những cái tết thời bao cấp khiến tôi nhớ nhất. Nó, dẫu giờ nghĩ lại, thấy sự khốn khổ, sự thiếu thốn, sự chắt chiu, nhưng vẫn trong veo kỷ niệm.
Tôi khi ấy học cấp một, nhà ở khu tập thể nhà máy Diêm 3-4 sơ tán trong khu rừng trám và sở của xã Châu Lộc, lên cấp hai và ba thì chuyển về xã Triệu Lộc, huyện Hậu Lộc, Thanh Hóa.
Báo Tết Nghệ An 2024.
Tôi có nhiều bạn bè văn chương nghệ sĩ là người Nghệ, được chơi với họ và được họ chơi, đã mấy lần viết trên báo Nghệ An về họ, mà thấy vẫn chưa đủ, bởi đấy là những người đã quá nổi tiếng, là vua biết mặt chúa biết tên, những là Nguyễn Trọng Tạo, Hoàng Trần Cương, những là Lê Huy Mậu, Văn Như Cương vân vân. Họ là Nghệ chính thống, thứ thiệt. Nhưng còn những... mảnh vỡ Nghệ nữa. Họ là Nghệ trôi dạt, không phải ngược thủ đô, mà tản đi nhiều nơi, nhưng trong họ vẫn luôn luôn sùng sục dòng máu... Nghệ. Họ cũng làm nên những góc Nghệ, mảnh Nghệ hòa chung vào dòng chảy Nghệ.
Và cái đầu đề bài báo này đầu tiên nó khác kia, trăn đi trở lại, cuối cùng, câu thơ của cố nhà thơ xứ Nghệ Hoàng Trần Cương bật ra, và tôi lấy làm đầu đề cho bài viết, như một cách nhớ về nhà thơ cực tài hoa và đầy cá tính, người viết nên “Trầm tích” của riêng xứ Nghệ.
Năm 1992 thì phải, nhà cháu in tập thơ đầu tay, tập Bến Đợi. Về thăm nhà mang theo, thi thoảng nghía cho sướng. Đi xe đò từ Pleiku về Huế xong xuống đò chợ Đông Ba về quê.
Khi lên, ngồi buồn, đò lạch xạch chạy, lại lôi sách ra ngắm. Một thằng trông rất... nông dân xịch lại: Anh là VCH à. Chính hắn đây, có chi hơm?
Té ra hắn ở cách làng nhà cháu 1 làng. Hắn hỏi xin một tập thơ. OK sẵn sàng, thơ đang... ế he he.
Hắn có xe máy hay xe đạp chi đó, lên bến chợ Đông Ba bảo anh mời em ăn trưa, em chỉ quán đi. Ý là cán bộ đãi sinh viên. Hắn lại nghĩ mình vẫn... sinh viên, dẫn vô quán sinh viên. Hắn ăn ngon lành, nhà cháu uể oải vì... ngại quá.
Xong bảo hắn, chiều làm gì không? Dạ có làm gì cũng bỏ. Thế thì đi với anh.
Thế là dẫn hắn vô nhà ông Nguyễn Trọng Tạo. Ông Tạo kêu thêm mấy ông nữa, mời nhà cháu nhậu. Tất nhiên có hắn. Chắc lần đầu tiên hắn ngồi với mấy ông kễnh nớ, và chắc cũng ngạc nhiên lắm, bởi thấy té ra các ôn nớ nhậu thì cũng... như người thường, nói tục hơn người thường nữa hihi. Nhà cháu quên hôm nớ nhậu món chi rồi, nhưng thấy hắn vừa “hồi ký” lại trên phây hắn, là hôm ấy sơn hào hải vị với hắn.
Rồi hắn thành nhà báo nổi tiếng của Huế và nhà văn nổi tiếng quốc gia. Sách bán chạy như... vé máy bay ngày tết.
Báo TTH đặt bài tết nhà cháu, mới đọc fb của hắn, bèn có tư liệu viết bài này, he he, coi như ăn lại hắn một cú, có chi mô nơ?
-----------
