Nhà báo Trần Hiếu vừa có một phóng sự trên báo Thanh Niên về bò ở vùng nắng Krông Pa. Đọc xong nhớ bao chuyện ngổn ngang về cái xứ một thời chảo lửa ấy.
Hồi chưa chia tỉnh, 2 huyện xa nhất của Gia Lai Kon Tum là Đăk Glei về phía Bắc và Krông Pa về phía Nam. Đăk Glei thì 3 năm sau khi lên Pleiku tôi đã lên, còn Krông Pa thì phải... 5 năm sau nữa.
Từ Pleiku muốn xuống Krông Pa thì đa phần là phải... ngủ đêm ở Ayun Pa, cái bến xe lèo tèo vài chuyến xe khách một ngày giờ là trụ sở công an một phường của thị xã Ayun Pa, có cái nhà bán vé vách gỗ mái tôn. Ban đêm là nơi khách ngủ tạm để 3 giờ sáng dậy lục tục xếp hàng mua vé.
Cái sự nhộn nhịp người ban đêm ở bến xe thị trấn phố huyện Ayun Pa kia là do khách "quá cảnh" ngủ lại chờ xe đi tiếp. Đi đâu: Xuống Krông Pa. Ôi chao ơi là cái thời bao cấp. Từ Pleiku xuống Krông Pa phải đi hai chặng xe. Pleiku- Ayun Pa là mất nguyên một ngày. Phải ngủ lại bến xe, gọi đúng là vạ vật ở đấy, trong cái nhà tuềnh toàng bốn phía ván nền xi măng mái tôn nóng hầm hập. Vạ vật để chen nhau mua một cái vé để rồi sáng hôm sau chỉ còn năm chục cây số nữa, nhưng gập ghềnh hơn cả đường trên mặt trăng, đèo đẽo thêm gần ngày nữa mới tới cái thị trấn còn buồn hơn cả thị trấn phố huyện thời Thạch Lam. Mà không buồn không được, cả thị trấn một con đường đất đỏ quạch bụi mù, điện đường là thứ xa xỉ, dân cư thưa thớt, đa phần là bà con Jrai, đời sống văn hóa tinh thần chả có gì ngoài... nhậu vặt.
Thực ra cái hồi khoảng những năm 80 của thế kỷ trước ấy, Krông Pa có bò rồi nhưng chưa nổi tiếng, vì có ai được ăn đâu. Đa phần là bán đi đâu đấy, chả biết, chứ ít thấy bán trên thị trường, bởi đơn giản, bán cũng chả ai có tiền mua. Bản thân bà con Jrai bản địa thì họ chỉ làm thịt bò khi nhà có việc trọng, như pơ thi (bỏ mả), lễ thổi tai, lúa mới, cúng người chết vân vân, năm một lần cũng đã là nhiều rồi, làm và ăn trong nhà, dòng họ hoặc trong làng. Những con bò được chọn để làm thịt ấy sẽ được ăn no, rồi dắt về cột ở sân nhà sàn. Từng người trong nhà sẽ đứng thành hàng nắm sợi thừng, nhà càng đông người sợi thừng càng dài. Một người đàn ông trong nhà được chọn cầm một cây le vót nhọn, bằng một động tác nhanh mạnh dứt khoát, lao cây le vào nách bò. Đa phần trúng tim, con bò gục xuống ngay, rất nhanh và không kéo dài sự đau đớn. Rồi họ đốt. Người Tây nguyên làm thịt các con vật đều, thứ nhất là không cắt tiết, thứ 2 là đốt, chứ không dội nước sôi nhổ hoặc cạo lông. Con bò làm ra có mấy món chính, trong đó có một món làm nên thương hiệu Jrai, thương hiệu Krông Pa, là cà xóc. Thực ra cho tới giờ, tôi cũng không biết rằng, cà xóc có phải tiếng Jrai không, nhưng giờ nó thành món Jrai phổ biến rồi, ai cũng gọi thế thì tôi cũng gọi thế vậy.
Hồi bao cấp xuống Krông Pa có một thứ “đặc sản” dân nhậu rất thích, ấy là uống bia thoải mái, còn mua mang về nữa. Thời ấy cả nước “bán bia kèm lạc”, tức mua bia phải mua kèm mồi, ít nhất là lạc, toàn đắt hơn bia. Pleiku không ngoại lệ, nhưng Krông Pa thì không. Hình như họ có chính sách đổi nông sản lấy bia gì đấy. Mấy anh tài xế “có điều kiện”, hồi ấy tài xế là rất oách, mỗi lần từ Krông Pa lên là chở theo bia. Còn cánh chúng tôi đi công tác, việc đầu tiên là... mua bia uống. Tất nhiên người vài chai là hết sức rồi, vì đi công tác công tác phí rất ngặt nghèo. Và hồi ấy cũng chưa thấy món bò một nắng xuất hiện thì phải, hay chính xác là nó chưa có trên thị trường, bà con chỉ tự làm ăn với nhau thôi. Theo tôi biết, bò một nắng nó có xuất xứ từ nai, bà con bắn được con nai, ăn không hết thì mang phơi nắng rồi gác bếp ăn dần. Sau này nai hiếm, bò nhiều, bèn chuyển sang công nghệ bò.
Cũng vài chục năm trước, ở Krông Pa, có nhà anh nào đấy có hồi tôi cũng viết lên báo rồi, là mỗi tuần làm đúng một con bò, đúng một con vào một ngày cố định, bán hết là thôi, nghỉ, đợi đúng ngày ấy tuần sau làm con nữa. Bò tươi, mọi nhẽ tươi, và nhất là không khí tươi, khiến nhiều người ở Ayun Pa, thậm chí Pleiku căn ngày chạy xuống ăn. Là lúc này bắt đầu có không khí “kinh tế thị trường” rồi, số Pleiku căn ngày xuống ăn là đi công tác, thay vì ngày khác thì tính đúng ngày ấy, xuống ăn một bữa bò tươi cho đỡ thèm.
Krông Pa tôi có vài người bạn, như họa sĩ Trần Quang Lực, cán bộ ban dân vận huyện ủy, từng dạy tiếng Jrai giỏi hơn người Jrai, giờ về hưu vẫn bám trụ Krông Pa. Như họa sĩ Ngô Tuyến, sau mấy chục năm “bám trụ” Krông Pa cũng vừa chuyển về sở Văn hóa, và như Phạm Ngọc Xuân, dân học Văn đại học Tổng hợp Huế với tôi, sau tôi mấy khóa, cựu bí thư huyện ủy Krông Pa, hàng sáng vẫn gặp nhau ở cuộc đi bộ quảng trường Pleiku. Anh xuống Krông Pa làm từ nhân viên lên tới bí thư huyện ủy là cả hành trình dài, 25 năm, tức ¼ thế kỷ. Nhớ cái thời anh từ ban tuyên giáo tỉnh được điều xuống Krông Pa tới giờ, cả một trời một vực. Nói thế vì tôi vừa đi họp lớp ở Tuy Hòa, lái xe đường 25, qua Krông Pa, đẹp như tranh vẽ, tìm mãi chả ra những chốn mình từng lang thang một thuở. Thực địa tìm không ra nhưng ký ức mãi còn...
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét