Văn Công Hùng: GIA LAI CHỖ NÀO CHẲNG... ĐÁ

Mấy hôm nay dân mạng và cả một số tờ báo đang rầm rộ chia sẻ ảnh mấy bãi đá cổ mới phát hiện ở Gia Lai. Chưa có những điều tra, khảo sát chính thức từ các cơ quan chuyên môn, nhưng người ta áng chừng nó có niên đại từ khoảng triệu năm về trước.

Phóng viên tạp chí Du lịch TPHCM cũng đã lên tận bãi đá làng Vân và sẽ có bài trên tạp chí in số 3, bài này là... dạo đầu.

Nhưng từ chuyến đi ấy, chúng tôi phát hiện ra rằng, té ra, Gia Lai không chỉ có những bãi đá cổ mới phát hiện này, mà nơi nào cũng có đá. Đá lạ, đá đẹp, đá quý.

Ở các triền sông có đá, đã đành. Sông Ba, sông Ayun Pa, sông Sê San (nơi có thủy điện Ia Ly) suối làng Vân (có thể là một nhánh của sông Sê San), suối Đê Ar, thác Kon Chro vân vân...

Trên núi cũng đá, cũng đã đành. Trong tiểu thuyết "Đất nước đứng lên" và thực tế mà chúng tôi đã lên tận nơi, rất nhiều đá. Ông Núp từng làm bẫy đá ở núi Kon Ka King để ngăn Pháp tấn công vào làng. Ở Plei Ơi huyện Phú Thiện còn cái hang đá tương truyền là đang lưu giữ cây gươm thần của vua Lửa, giờ là di tích lịch sử văn hóa.

Và đến khu đất bằng cũng có đá. Là cái khu tiếp giáp giữa huyện Chư Sê và thị xã Ayun Pa, gần đèo Chư Sê ấy, cái xã H'bông toàn đất bằng, nhưng đất chỉ có khoảng 40 cm, dưới đấy là đá, miên man dằng dặc đá, dân làng ở đây chỉ có thể trồng những loại cây rễ chùm, ăn nông như ngô (bắp), ớt, cây ăn quả, cây có rễ cọc không thể trồng.

Huyện Kon Chro có những cái mỏ đá khổng lồ, được cấp phép khai thác, nghe nói đã... hoàn thành nhiệm vụ. Có cái thác, mà một lần vào, tôi đã viết về nó như thế này: "Ðá, một thế giới đá, mênh mang đá, điệp trùng đá, miên man đá, vĩ đại đá, dằng dặc đá... đến 3 ki lô mét đá với những khối vân đá kỳ lạ và tinh xảo như có bàn tay của con người sắp xếp đưa ta đến một con thác cao hơn 20 mét cực kỳ hoành tráng. Còn vĩ đại hơn cả thác Ia Ly hồi chưa xây dựng. Nghe nói đây là một vết gẫy của sông Ba, và cái vết gẫy này hiến cho con người cái tuyệt tác thiên nhiên vào loại hiếm hoi này. Cái thác này có lẽ được nối với mỏ đá Kon Yang cũng lạ kỳ không kém. Ðá lục lăng, đá hình trụ, tứ giác, ngũ giác... dài như những cây cột, nhẵn thín xếp cạnh nhau san sát như cọc Bạch Ðằng. Khi khai thác chỉ cần ngoắc cáp vào cho xe bò vàng kéo là ra, chả cần đục đẽo cưa xẻ gì mà viên nào viên nấy bằng nhau chằn chặn, bóng nhoáng như vừa lôi từ máy mài ra. Mà cả một quả núi như thế, đá cứ xếp hớ hênh tưng hửng dưới một lớp đất mỏng. Thiên nhiên bí ẩn và vĩ đại luôn biết cách để con người luôn luôn phải ngạc nhiên, mà ngạc nhiên là thuộc tính trong trắng khẳng định phẩm chất thi sĩ của loài người...!"...

Đặc điểm chung của những bãi đá này là nó được sắp xếp rất trật tự, cứ y như có một bàn tay rất tài hoa nào đấy lắp ghép theo một sự lập trình từ trước. Có nơi đá hình trụ, có nơi hình đĩa, lớp lớp triền miên...

Nữa là, nó đa phần là màu gan gà, khi bắt ánh nắng mặt trời, nhất là nắng quái buổi chiều, nó hiện lên cực đẹp. Có một số nơi, dân đặt tên cho những bãi đá này theo màu sắc như "Thung lũng hồng", "chân trời tím", có nơi đơn giản chỉ là "Suối đá"... Và cũng có những loại đá rất quý như đá hồng, đá đen, đá xám...

Và nữa, sự ăn mòn của nước, khiến những bãi đá ấy có những tạo hình rất đẹp. Cứ ngẩn ra nghĩ, trong cuộc đọ sức "ai thắng ai" giữa thứ cứng nhất là đá với thứ mềm nhất là nước, có vẻ như, nước đã thắng. Lại nghĩ thêm về vai trò của... nước mắt trong cuộc đời này.

Và cũng ở Gia Lai còn một loại đá rất quý nữa, có nhiều ở vùng huyện Phú Thiện, là gỗ hóa thạch. Những cây gỗ hàng triệu năm trước, trong một "big bang" nào đó, dưới sức nóng hàng ngàn, thậm chí hàng triệu độ, bị vùi lấp đột ngột, rồi hóa đá. Từng có những cây đá rất lớn như thế được rao bán. Giờ, người ta sẻ ra từng cục nhỏ bán làm quà lưu niệm...

Theo các nghiên cứu thì Gia Lai được hình thành trên cơ sở từ các miệng núi lửa và nền đá cổ rất lớn. Núi thì có đá là đương nhiên. Và dưới sức nóng của nham thạch núi lửa, đã tác động đến đá khiến nó mang nhiều yếu tố khác lạ cả về màu sắc và tính chất đá.

Bàivà ảnh Văn Công Hùng, bài gốc ở đấy

Săn con nghệ thuật đá

Đá sông Ayun Pa

Đá Kon Chro được mang về trang trí ở quảng trường Pleiku.

Đá Chư Sê đặt trên bệ ở quảng trường.

(Chả hiểu có ý tôn vinh không, nhưng ở cái quảng trường trung tâm thành phố Pleiku, một đầu người ta để một cụm 54 khối đá Kon Chro tượng trưng cho 54 dân tộc anh em, đầu kia thì nguyên một khối đá Chư Sê đặt trên bệ tượng. Cái tượng này nguyên thủy đặt tượng anh hùng Núp thời trẻ, cũng tạc bằng đá, sau người ta cẩu cái tượng đi và đặt cục đá lên.)