Năm
nào đấy, cũng khá lâu rồi, đồng loạt một số báo lên án "lễ hội đâm
trâu" của một tỉnh Tây Nguyên tổ chức trong một sự kiện du lịch. Đơn giản
là, người tổ chức thì nghĩ thế là cách để... dụ khách du lịch tới, đặc biệt là
khách tây, đối tượng chính chính của du lịch. Nhưng khách thì không nghĩ thế.
Trước đấy cũng đã có nơi tổ chức rồi, nhưng hoặc là ít khách, hoặc là chưa đúng
thời điểm, nên sự phản đối nó không dữ dội như lần này.
Kể
cả khách trong nước, được coi là quen với các lễ hội nhiều máu me, quen với kiểu
cắt tiết đập chết ăn thịt tươi sống chứ không cần qua các công đoạn "giảm
thiểu đau thương", các công đoạn trực quan đập vào mắt... cũng không chịu
nổi cái cảnh con trâu bị cột giữa sân vận động, xung quanh là chiêng trống, là
múa hát, là ngùn ngụt người... rồi phập phập...
Và
rồi sau đấy người ta mới phát hiện ra rằng, cái gọi là "lễ hội đâm
trâu" ấy nó chỉ là sản phẩm của một nhóm người tưởng tượng ra rồi nâng cấp
nó lên, thành một sản phẩm du lịch, chứ bản thân người Tây Nguyên không có một
lễ hội nào quái đản như thế, mà nó chỉ là một thành tố của lễ hội thôi. Nó như
là người Kinh giỗ thì phải có gà vậy, nhưng con gà thì chưa phải là giỗ. Cũng
như thế, cồng chiêng nó cũng chỉ là một thành tố của lễ hội, nhưng rồi người ta
cũng nâng cấp nó lên thành "lễ hội cồng chiêng".
Ở
đây bèn đặt ra một câu hỏi hết sức nghiêm túc về cái sự tổ chức các lễ hội để
thu hút khách du lịch, nhất là khách tây.
Đang
có một mâu thuẫn rất lớn giữa sự phát triển và bảo tồn, giữa du lịch và văn hóa.
Vấn đề là chúng ta có nghiêm túc nhìn nhận ra nó không, để mà cùng tương hỗ để
tồn tại, chứ không phải là cái này triệt tiêu cái kia, hoặc là cùng... triệt
tiêu.
Nói
thật là, trừ một số khu vực, tỉnh, thành có những thuận lợi rất lớn về du lịch
lâu nay, như Hà Nội, Hạ Long, Huế, Quảng Nam, Nha Trang Khánh Hòa, Đà Lạt vân
vân, còn lại đa phần là manh mún, tự làm tự hưởng.
Đã
qua rồi thời các lễ hội phải thật lớn, thật hoành tráng, thấy rất rõ bàn tay
dàn dựng của con người trong ấy, như các cuộc khai mạc, bế mạc các lễ hội du lịch
lớn chúng ta hay thấy truyền hình trực tiếp trên ti vi. Hàng đoàn người là lượt,
quạt nón, múa nhảy, ánh sáng, âm nhạc, những bài bản rất quen đến nhàm chán, ví
dụ bài hát "Việt Nam quê hương tôi" rất hay nhưng nếu cuộc khai và bế
mạc nào cũng có nó cất lên thì quả là... rất cũ.
Bây
giờ người ta hướng tới những gì thuận tự nhiên hơn. Tôn trọng tự nhiên, giữ những
gì mà tự nhiên dâng cho con người, bám vào nó mà tổ chức, một cách hết sức tôn
trọng chứ không thô bạo, không cưỡng bức, không mang ý chí của con người vào.
Thì
chả ào ào những phong trào leo núi lửa, ngắm hoa dã quỳ, hoa muồng, cỏ hồng vân
vân các kiểu đấy sao. Tất nhiên nếu chỉ có thế thì nó đơn giản quá, ăn sẵn quá.
Sang Thái Lan
chẳng hạn, người ta có ý thức về du lịch rất rõ. Ví dụ như thuỷ điện chẳng hạn.
Chắc nó không đẹp, không tầm cỡ, không hoành tráng như mấy cái thuỷ điện ở Việt
Nam tôi từng tới, nhưng cái khác là, mọi thứ chuẩn bị phục vụ cho du lịch rất
chuẩn, từ sân đậu xe, toilet, tới mấy cái bảng, cái trái tim, cái ghế treo... dựng
lên cho khách chụp ảnh. Thuỷ điện Srinagarind thuộc tỉnh
Kanchanaburi khách cũng nườm nượp vào thăm đập, chụp ảnh búa xua rồi lại ra
thác, lại chụp ảnh, rồi lăn ra bãi cỏ, rất rộng và đẹp, rồi mấy cái nấm giả vân
vân... mà chả thấy thu vé gì. Ở Việt Nam cũng có vài nơi tổ chức cho khách du lịch
tham quan, nhưng như thủy điện Ia Ly chẳng hạn, khi thiết kế chỉ là làm thủy điện,
đến khi xong rồi thấy khách khoái tới xem thì... thành lập một ban du lịch, của
nhà máy, tất nhiên. Nên nó hết sức nghiệp dư và luộm thuộm. Và bán vé, tất
nhiên. Hết sức tủn mủn và tạm bợ, kiểu hàng xén chứ không mang tầm quốc gia như
một thể thống nhất, dù Thái Lan nhất nhất là... tư nhân, chúng ta có sự chỉ đạo
thống nhất từ trung ương tới địa phương.
Lại
nói vào thăm cái vườn quốc gia cũng thế. Lại phải nói luôn, so với rừng bên
mình thì cũng... thường thôi. Thế mà nó khiến cho người vào thăm phải e dè,
trân trọng chứ không dám chạy nhảy tung tăng ăn uống xả rác bừa bãi. Xe chở
khách dừng từ xa rồi có xe điện phục vụ. Vào thăm Lang Bian ở Đà Lạt cũng phải
đi xe của khu du lịch, nhưng là xe Zeep hoặc Uoat, là bởi xe cá nhân không lên
nổi, phải xe này mới đủ sức mạnh để lên. Còn ở đây, đường bằng, nhưng vẫn cấm
xe, mời các ông bà đi xe điện. Tất nhiên xe điện này phải trả tiền, thu tiền một
cách ngọt ngào như ăn kem vậy.
Con
sông Songkalia bao quanh khu du lịch có cái resort chúng tôi ở lượn quanh một
khu rừng hoai hoải tuổi, tức không non cũng chưa già, chắc tương đương rừng khộp
bên ta vì rất nhiều đá. Gọi là sông chứ có khi nó nhỏ hơn mấy con suối ở Tây
Nguyên. Trên ấy có mấy cái bè tre để sẵn. Khách leo lên đấy ngồi theo hướng dẫn
xong thì một con thuyền máy hình dáng như thuyền con én chạy đến, ngoắc cáp vào
kéo, ngược nước. Khách ngồi trên ấy, ban đầu còn khép nép, sau thì... sướng
quá, đứng lên hú hét, chụp ảnh tự sướng các kiểu, kể cả nhảy co chân lên như thể
đang bay vào không gian, kiểu chụp ảnh mới phát sinh gần đây. Chạy chừng 45 phút thì thuyền tháo dây, lúc
này bè trôi xuôi nước trở lại nơi xuất phát, thuyền chạy về trước. Lúc này mới
biết vai trò của mấy ông Thái địa phương lên bè ngồi từ lúc xuất phát: các ông ấy
điều khiển bè. Khách ai thích các ông ấy cũng giao cho một cái mái chèo mà khua
loạn xạ, chủ yếu để... chụp ảnh nuôi phây.
Các tỉnh Tây Nguyên hiện nay đều đang cố gắng có những
phương án tích cực để đẩy du lịch lên thành ngành mũi nhọn, lấy du lịch làm đòn
bẩy và cũng là mục đích để vừa bảo tồn vừa phát triển, từ văn hóa, lối sống đến
toàn bộ đời sống xã hội. Mỗi tỉnh chọn cho mình một lễ hội lớn, nâng lên thành
Fesstival dù Festival chính là... lễ hội. Như Lâm Đồng là Festival hoa, và họ
đã nhanh tay lấy hoa dã quỳ làm biểu trưng của mình, và đây là lễ hội rất thành
công. Đăk Lăk thì cà phê, Gia Lai thì cồng chiêng, Đăk Nông thì thổ cẩm, Kon
Tum thì đường phố vân vân, chưa kể hàng trăm lễ hội lớn nhỏ khác do các đơn vị
trực thuộc tỉnh thực hiện. Vấn đề là, hình như chưa có ai thống kê thử xem, vậy
thì hiệu quả thực sự của nó ra sao, cái gì mạnh cần phát huy, cái gì manh mún cục
bộ không phát huy nữa. Huyện Phú Thiện tỉnh Gia Lai khôi phục một cái lễ hội cầu
mưa, nhưng nó lọt thỏm ở giữa một cái huyện xa lắc xa lơ, ý nghĩa bảo tồn còn
khó, huống gì quảng bá du lịch, bởi đơn giản ai cũng thấy ngay rằng, chả có ai
thục mạng chạy hàng trăm cây số xuống một địa điểm cụ thể ấy, chỉ để dự một cái
lễ hội hết sức cá biệt và quy mô làng ấy. Tất nhiên không ai chê hoặc coi thường
quy mô làng, bởi toàn bộ lễ hội dân gian, về nguyên tắc, nó đều xuất phát từ
làng, lấy không gian làng làm trung tâm, và làng chính là nơi nuôi dưỡng bảo tồn
lễ hội ấy, nên tôi hết sức nghi ngờ khi người ta tổ chức cái gọi là Festival Cồng
chiêng rất to, mang tầm quốc tế ở giữa một thành phố, giữa quảng trường, dù nó
là thành phố Tây Nguyên, quảng trường ở Tây Nguyên.
Và nữa, nông thôn mới hiện nay là một chủ trương lớn để
phát triển kinh tế, phát triển đời sống xã hội nông thôn, nhất là ở Tây Nguyên.
Nhưng, nếu tổ chức không khéo, nó lại như phong trào nhà rông văn hóa dạo nào.
Nó xóa nhòa bản sắc, nó khiến tất cả các làng Tây Nguyên (và không chỉ Tây
Nguyên, các làng người Kinh ở đồng bằng cũng rất dễ bị), nó dễ biến làng thành
những cụm nhà vô hồn, vô bản sắc, không quá khứ, không ký ức, không những thổn
thức vui buồn, tênh hênh như phố nhưng lại không thể là phố...
Vậy nên, chưa chắc cứ rầm rộ tổ chức các lễ hội là có thể
kéo được khách đến, nhất là khách tây. Văn hóa là những gì nó phải lâu bền, phải
sâu sắc, phải đằm thắm, phải lặn vào trong đời sống tưởng như thầm lặng nhưng đầy
những dư ba, đầy những xáo động, sự xáo động như mạch ngầm xuyên qua đời sống,
xuyên qua tháng năm, xuyên qua thời gian, không gian để trở thành một cái gì đấy
vững bền chứ không như pháo hoa rực lên rồi tắt, dù rằng, pháo hoa cũng là một
phần của lễ hội...
(Bài in báo Lâm Đồng)
Nhà cháu mần đối tượng của du lịch |
Nhà cháu tác nghiệp với tư cách nhà báo |
Nhà cháu mần khách du lịch ở thủ đô New Dehli Ấn Độ |
Nhà cháu một lần mần hướng dẫn viên du lịch bất đắc dĩ, và... được khen, hihi, khách toàn là giáo sư, ts, các nhà báo, nhà văn hóa lừng danh... |
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét