TIẾNG GỌI TỪ AN KHÊ

           Trên trục đường 19 nối giữa Bình Định và Gia Lai, có một vùng đất rất đẹp, từ một xóm nhỏ bên đường, tiến lên thị trấn, giờ là một thị xã trù phú, nằm kẹp giữa 2 con đèo nổi tiếng, đèo An Khê và đèo Mang Yang, là thị xã An Khê. Có người ví hai con đèo như 2 đầu võng, An Khê như chiếc võng mắc giữa 2 đèo ấy.

           Nổi tiếng vì đây là vùng đất Tây Sơn thượng đạo. Mấy trăm năm trước, anh em nhà Tây Sơn đã từ vùng hạ đạo là huyện Tây Sơn thuộc Bình Định bây giờ, vượt đèo An Khê, chọn nơi đây làm chốn tựu binh tụ nghĩa, khởi đầu cho cuộc khởi nghĩa Tây Sơn vĩ đại.

           Nổi tiếng bởi sau này, trong kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, đây cũng là chiến trường khốc liệt, cũng là nơi cả lịch sử và văn chương đều ghi dấu.

           Cũng còn bởi nơi đây có địa thế tuyệt đẹp, có dòng sông Ba chảy qua tạo nên một phù lưu nên thơ có sông có núi, có hơi biển và có cả bóng rừng.

           Và còn bởi tại đây, chỉ mấy tháng trước, các nhà khảo cổ từ Nga đã sang và phát hiện ra di chỉ Rộc Tưng với niên đại hơn tám mươi vạn năm trước. Tức là gần một triệu năm trước, nơi đây đã xuất hiện người tối cổ. Nó khiến cho bản đồ xuất hiện loài người trên thế giới sẽ phải xem xét lại, nó cũng khiến cho An khê trở thành di chỉ khảo cổ xưa nhất Việt Nam.

           Và nó đã từng rất giàu, rất trù phú.

           Ngẫu nhiên tôi gặp nhà nghiên cứu Chăm mà tôi cho là rất uyên bác ở Việt Nam hiện nay là anh Trần Kỳ Phương, tại An Khê, bèn tranh thủ hỏi anh về việc người ta phát hiện ra một số dấu tích Chăm ở Tây Nguyên, mà Đăk Pơ sát An Khê đây (nguyên là một huyện mới tách ra) có một cái bia hiện chỉ xác định được niên đại chứ chưa ai đọc được. Cứ nghĩ rằng Tây Nguyên là kịch núi rồi, mà người Chăm ở chủ yếu ven biển miền Trung chứ liên quan gì Tây Nguyên, chả lẽ có cuộc tạo sơn vĩ đại nào đó đẩy cả tấm bia, các nền tháp lên đây? Ông Phương cười mà giải thích rằng, đấy là dấu tích của con đường mà người Chăm đi đi, nó kéo qua Ratanakiri của Căm Pu Chia (tỉnh sát biên giới Gia Lai cũng vừa phát hiện có nền tháp Chăm) tới các Ăng Ko Thom và Vát. Ra thế, sự việc trở nên dễ hiểu vô cùng. Ông Phương giải thích thêm, các trung tâm tôn giáo thường gắn liền với trung tâm kinh tế. Tháp và bia Chăm thường là trung tâm tôn giáo, vì thế đường nhiên bên cạnh nó là trung tâm kinh tế.

           An Khê từng là đất rất giàu là vì thế.

           Thêm nữa, không ai lại tổ chức tụ quân ở vùng đất nghèo. Anh em nhà Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ, Nguyễn Lữ chọn đây làm nơi khởi nghĩa, luyện quân và tích trữ quân lương chứng tỏ nơi đây cũng từng rất trù phú. Chiến tranh và chuẩn bị chiến tranh, ngoài việc luyện binh thì hậu cần cũng rất quan trọng. An Khê được các lãnh tụ nghĩa quân Tây Sơn chọn làm đại bản doanh những ngày đầu khởi nghĩa rõ ràng là đã đáp ứng tiêu chí này.

           An Khê vừa có cuộc hội thảo lớn về vai trò của “Tây Sơn thượng đạo trong khởi nghĩa Tây Sơn”. Điều lạ là, trong cuộc hội thảo khoa học cấp quốc gia này lại có khá nhiều nhà doanh nghiệp từ thành phố Hồ Chí Minh và một số nơi khác tới dự rất chăm chú.

           Lạ mà không lạ, bởi họ, những doanh nhân ấy, đã phát hiện thấy những tiềm năng từ An Khê lâu nay bị bỏ quên. Do nhiều yếu tố cả khách quan và chủ quan, quả là mấy chục năm qua, có vẻ như An Khê đang ngủ quên, tự mình ngủ cũng có, mà bị ru ngủ quá giấc cũng có.

           Giờ bừng tỉnh.

           Tôi rất thích cái động thái vừa quyết liệt vừa đằm thắm, vừa sâu sắc vừa khoáng hoạt của chị Nguyễn Thanh Lịch, bí thư thị xã An Khê hiện tại. Nguyên là bác sĩ, giờ đảm nhiệm vai trò người đứng đầu thị xã, chị có vốn hiểu biết khá sâu về văn hóa vùng đất này, cả của người Bahnar bản địa và người Kinh Bình Định.

           Đang có những cú “vượt đèo” để An Khê vẫn là thị xã giữa hai con đèo nhưng không phải là một thung lũng ngủ.

           Nhiều nhà đầu tư đang đến đất này, không phải là tìm hiểu nữa, mà xắn tay vào.

           Và bản thân những con người ở đây cũng đang nỗ lực vượt bậc để biến An Khê thành nơi đáng đến và phải đến.

           Tết này, nếu cần chỗ đi chơi, thì An Khê là một nơi nên nhớ, ít nhất là vào ngày mùng 5 tết, giỗ trận Đống Đa...