Thứ Bảy, 20 tháng 6, 2020

VÂN VI NGHỀ BÁO

Ngày báo chí thì khoe bài báo thôi, không khoe hoa khoe giải thưởng nữa, hihi. Bài này in báo Cảnh sát toàn cầu phát hành hôm nay. Phải đợi họ bán hết 5 chục ngàn tờ mới dám post lên không sụt tiara nó mắng chết, he he...


          Đâu như thiếu... nửa năm nữa thì tôi có đủ 40 năm làm báo, gồm cả làm báo, viết báo và... bán báo. Khởi đầu và kết thúc (tức từ ngày ra trường nhận việc đến khi về hưu) đều ở một tờ tạp chí Văn nghệ địa phương, nhưng có cộng tác, làm thêm... cho gần hai chục tờ báo nữa, to có, nhỏ có, nhơ nhỡ có...

          Nhớ lần nào đấy, lâu rồi, lang thang ngoài Hà Nội, đang ngồi uống bia với mấy anh em, cỡ lìu tìu như mình, thì thấy một người đàn ông xách một cái cặp rất to tới. Té ra anh quen với một người trong bàn. Sau khi giới thiệu thì anh này rất hồn nhiên lôi trong cặp ra một chồng tạp chí, tặng mỗi người một cuốn. Tôi nghĩ ngay, ông này rất yêu nghề. Bởi khi ấy tôi rất ngại hai việc, một là tặng... thơ và hai là tặng tạp chí. Cái ngại của kẻ quân tử nửa mùa là họ có đọc không mà tặng, bởi cũng dăm lần chứng kiến những gì mình tặng đã được... để nguyên chỗ cũ. Thế mà ông này tặng rất trân trọng, kèm lời đề nghị: đọc và góp ý giúp. Hôm sau vào cuộc họp, lại thấy ông này xuất hiện, và cũng đi tặng tạp chí. Ông ấy là ông Hữu Ước, sau nà là trung tướng, TBT của báo Công an Nhân dân.

          Nói thật là cái tạp chí Văn Nghệ công an thời ấy nó xấu, và... không hay. Khi ấy báo Văn nghệ của Hội Nhà Văn đang hoàng kim và tạp chí Văn Nghệ quân đội vẫn là tượng đài, được in ở đấy có người mất ngủ cả tuần, có người để tờ báo có bài của mình để lên bàn thờ thắp hương. Thế mà ông TBT phải mang tạp chí đi biếu... dạo như thế, chả là hạ thấp tạp chí mình lắm ru?

          Thế rồi uỵch phát tờ An ninh thế giới xuất hiện. Nó làm lu mờ tất cả các báo thời thượng khi ấy, nhất là sau vụ... chuột Tréc nô bưn. Mỗi buổi sáng dân nghiện báo rồng rắn đi mua mấy tờ rồi mới cà phê ăn sáng, là An ninh thế giới, Công an TP HCM, Tuổi Trẻ, Thanh Niên. Nghe nói nhuận bút tờ An Ninh thế giới khi ấy có thể... sắm vàng, còn lương CBCNV của báo thì thuộc loại cơ mật, và ai vào được báo ấy làm việc xong ngoảnh ra đường chỉ thấy xao xác toàn... lá phượng, dù hồi ấy chưa có phong trào chặt phượng.

          Nhưng hot không thì chưa ăn thua, phải sang nữa. Và tờ "An ninh thế giới cuối tháng" ra đời. Nói thật, hồi ấy tôi chỉ mơ ước được một lần in ở đấy. Cũng như tờ Văn Nghệ trẻ đời đầu ấy, in được ở đấy xong thì có... chết cũng được.

          Thế mà rồi tôi được in. Gớm hồi ấy nó đâu có thông tin như bây giờ, mới làm mi thì biên tập viên hoặc thư ký tòa soạn, hoặc họa sĩ đã "phím" cho tác giả, chụp cái bản đương dàn trang ấy, thậm chí là cái bản tổng biên tập ký duyệt ấy, gửi qua Messeenger, hoặc zalo hoặc hàng chục cách rất nhanh khác, để tác giả... nuôi phây. Hồi ấy sau khi gửi bài đi thì ngày nào tôi cũng "mắc võng"  ở sạp báo (toàn ra đọc báo chùa, tôi có cả chục năm đọc báo chùa tại sạp báo như thế), và khi thấy bài mình chễm chệ đầy trang thì, trời ạ, chả tả nữa đâu.

          Đấy là bài báo tôi viết về ông hàng xóm nhà tôi. Bao nhiêu năm ở với nhau, tôi kính nhi viễn chi ông, vì ông lớn tuổi, lại điếc, nói chuyện cứ như cãi nhau, phần nữa tôi còn đi làm, ông toàn lang thang oánh cờ cho hết ngày. Đột nhiên hôm ấy tôi mời ông cà phê, ông cẩn thận đeo máy trợ thính, và rồi, chuyện tuôn ra. Té ra ông nguyên là lính đặc công, là người được bộ Tổng tham mưu, và đích thân đại tướng Tổng tư lệnh, giao cùng một nhóm đặc công khu 5 nữa, sang Lào giải thoát hoàng thân Xu Pha Nu Vông lúc này đang bị giam trong tù. Trời ơi, với người viết, còn gì quý hơn có thông tin ấy.

          Rồi sau này Văn nghệ Công an thành báo, rồi sáp nhập, rồi mở thêm, nó thành tờ Công an nhân dân bây giờ, một đội ngũ trùng điệp, mà có lúc tôi nghĩ, ban biên tập phải phân công thế nào chứ đọc duyệt hết từng ấy ấn phẩm mỗi ngày thì tối về có khi khỏi ăn cơm.

          Nhớ cũng đâu hơn chục năm trước, một hôm nhận cú điện thoại của nhà thơ Trần Sĩ Tuấn, khi ấy là tổng biên tập báo Sức khỏe Đời sống: Ông Hùng ơi, tôi là fan cái blog và trang phây của ông á. Nhưng cứ viết khơi khơi thế nó phí đi. Ông thêm thắt chút xíu, giữ nguyên giọng... blog với phây búc ấy, gửi cho tôi, mỗi tuần một bài, in nguyên trang nhé. Báo nghèo, ngoài cố gắng trả nhuận bút đặc biệt thì xin gửi thêm ông mỗi tháng 1 triệu như là tiền trách nhiệm để ông có tiền gọi điện thoại và uống cà phê.

          Đấy là tờ báo chuyên về y khoa, sức khỏe, lâu nay nó khô, giới chuyên môn thì họ biết rồi, không đọc nữa, bệnh nhân Việt Nam ta thì có bệnh gì, từ hắt hơi sổ mũi trở lên là họ đi... "khám bác sĩ"- chứ không chịu để bác sĩ khám- chứ có thèm quan tâm tới cảnh báo bệnh tật đâu. Và nước ta hồi ấy, tất cả dồn sức cho y tế điều trị chứ dự phòng chả ai quan tâm. Thế là tờ báo chuyên về sức khỏe bệnh tật tăng cường chất văn hóa văn nghệ, tăng chất đời thường cho văn báo.

          Thế là đằng đẵng với tờ báo ấy từ bấy tới nay.

          Thì ngay cái tờ báo văn chương hàng đầu là Văn Nghệ ấy, thời mạnh nhất của nó, là tăng cường chất báo, với những phóng sự lừng lẫy mà tới giờ vẫn như kinh điển, những là "Người đàn bà quỳ", "Cái đêm hôm ấy đêm gì", "Vua lốp" vân vân.

          Và tờ Văn Nghệ quân đội uy nghiêm ấy, có thời cũng quay ra làm báo. Các nhà văn bò ra làm báo, đâu được vài chục số thì... nghỉ. Và sau đấy người ta mới đúc rút ra một chân lý vĩ đại là, không phải tất cả các nhà văn đều biết viết báo, và đặc biệt là làm báo. Nhưng khi anh đã "biết" rồi thì đa phần rất giỏi. Các tờ báo tết hay hiện nay đa phần là do các nhà văn cầm, và họ đi đặt các nhà văn viết, biến nó thành giai phẩm xuân, là vì thế.

          Lại cũng một ngày, nhà văn thượng tá Nguyễn Thế Hùng "mật thư": Nay em làm tờ Cảnh Sát toàn cầu, tờ lâu nay hay rồi, nhưng để nó... hay hơn, em cũng vời đến các nhà văn biết... viết báo, để tăng chất văn cho báo. Thế mà rồi cũng gần chục số rồi, những tung tẩy về văn hóa Tây Nguyên. Và không chỉ tôi, nhiều tên tuổi cũng lần lượt "đăng đàn": Sương Nguyệt Minh, Đỗ Văn Nhâm, Trần Thanh Cảnh, Hà Phạm Phú, Phong Điệp vân vân. Và nghe nói, trong mặt bằng số lượng phát hành đang sụt giảm trên toàn thế giới hiện nay, thì tờ Cảnh sát toàn cầu lại đang... tăng.

          Một thời, mặc nhiên mặc định là, xứ Bắc là văn xuôi, Miền Trung là thơ và miền Nam là báo. Đến giờ hình như các thế mạnh vẫn xấp xỉ như thế. Nhưng một hôm ngồi tỉ mẩn, ngẫm lại thì thấy, các tờ báo đình đám ở Sài Gòn, cầm trịch lại đa phần là người Miền Trung, nhất là dân Quảng, Quảng Nam và Đà Nẵng.

          Cái cảnh những đứa bé ôm báo chạy đi bán rong: Báo mới đây báo mới đây... đến những sạp báo tư nhân mà to hơn của bưu điện, là đều từ Sài Gòn. Sáng ra cầm tờ báo cùng với ly cà phê trước khi làm các việc khác cũng là người Sài Gòn. Có những người sống bằng nghề bán báo dạo, tiến lên mở sạp báo, rồi làm đại lý báo, xây nhà mua xe... cũng xuất phát từ Sài Gòn. Và các tờ báo, thay vì in bao nhiêu giao hết cho bưu điện phát hành, thì giờ "san sẻ" phần lớn cho lực lượng tư nhân này. Báo tới tay bạn đọc trong ngày dù là ở các tỉnh xa, chính là nhờ lực lượng phát hành báo tư nhân này. Tôi ở Pleiku, hồi đầu báo in ở Sài Gòn thì tầm 2 giờ chiều là có báo đọc. Sau in ở Quy Nhơn thì 7 giờ sáng đã có. Cũng tờ ấy, nếu giao bưu điện, nhanh nhất cũng phải hôm sau. Báo Văn Nghệ của Hội Nhà Văn giờ gửi cho hội viên đang la làng vì bị mất báo, đa phần là không tới, tới nỗi các cô nhân viên văn phòng Hội Nhà văn viết luôn lên bì thư: Chú ý báo hay bị mất. Nhưng nó... vẫn mất.

          Và cái việc họp cộng tác viên... phát hành, cũng là xuất phát đầu tiên từ Sài Gòn.  Lâu nay nói tới cộng tác viên là nghĩ ngay tới mấy ông viết báo, cộng tác với báo. Té ra giờ có hẳn lực lượng cộng tác viên phát hành. Và quả là, nếu không có họ, báo cứ nằm dí ở nhà in hoặc tòa soạn thôi.

          Thế nên trong nghề báo, có đến mấy lực lượng làm nên sự thành bại của một tòa soạn, của tờ báo ấy. Một là người làm báo. Hai là người viết báo. Có người viết rất giỏi nhưng không làm báo được, và ngược lại, có người làm báo rất giỏi nhưng chỉ viết được... xã luận. Và ba là người bán báo, gọi sang là phát hành. Không có họ thì cũng chả có báo. Và thứ tư, người đọc. Đây là bộ phận quyết định tira của tờ báo. Đội ngũ thứ 4 này đang sụt giảm vì sự cạnh tranh khốc liệt của mạng xã hội, của thói quen... lười đang xâm nhập, đang ru ngủ con người...

          Nhưng nghĩ gì thì nghĩ, vẫn phải có... báo. Vấn đề là nó sẽ tồn tại ở dạng nào, xuất bản ra làm sao, và người đọc đón nó theo kiểu gì? Nó cũng như thức ăn, đương yên đương lành, bỏ hết món quê theo món phố, giờ quay lại, "cơm niêu nước lọ" lại lên ngôi...







                                                              

4 nhận xét:

Luc Nguyen nói...

Nhà báo viết về nghề báo có khác, hay!

Văn Công Hùng nói...

Hihi cám ơn bạn ạ

Quế Sơn nói...

+Cái gọi là 'mots de la même famille'( những từ xếp trong nhóm một nhà )phần nào giúp ta hiểu thêm về báo. Khởi đầu từ JOUR (nghĩa là ngày) ta thấy JOURNAL (nghĩa là nhật báo), ta thấy tiếp JOURNALISTE (nghĩa là nhà báo), và, xuất hiện JOURALISME (nghĩa là báo giới). Suy ra, ngay từ đầu, báo có chức năng NÓI CHO MỌI NGƯỜI BIẾT VIỆC XẢY RA TRONG NGÀY. Vốn từ tiếng Việt có từ 'báo'với nét nghĩa 'nói cho biết' như trong 'báo cáo', 'thông báo'...ta chọn ra dùng khi xuất hiện 'báo', cái văn minh văn hóa trong thông tin của trời Âu tràn về. Rồi, phong phú hơn, tuần báo, vãn báo(báo ra buổi chiều- vãn là hết, hết ngày),tiệp báo(loan tin thắng trận), báo hình, báo nói, báo điện tử...
+Mặc định người Bắc dễ giỏi văn thơ vì lớn lên thấm đẫm trong đất trời văn vật nghìn năm. Mặc định người Trung giỏi...thơ thì không đúng hẳn. Còn qui người Quảng Nam giỏi làm báo vì 'cầm trịch' một số tờ báo đình đám thì...buồn. Thanh Niên, Tuổi Trẻ... là những tờ báo nảy ra từ phong trào TNHSSV đấu tranh ở các đô thị miền Nam. Chú Khế nó, chú Chênh nó, gốc Quảng Nam, là lính của Anh Huỳnh Tấn Mẫm. Ý nhỏ này, xin chỉ được mở mồm đến đây.
+Nhược điểm lớn nhất của báo chí cộng Việt là không được chạm đến điểm nhạy cảm chế độ (không là điểm của phái nữ) nên thông tin quẩn quanh, nhàm chán. Anh Hùng và một số anh chị, được quí báo đặt thực đơn, để, cạnh bê tông cốt thép, thấp thoáng có ao sen, bờ xôi ruộng mật cho nó...làng quê truyền thống, níu giữ bạn đọc. Cũng là một cách' thoát' dễ thương của những phận người đáng thương...

Văn Công Hùng nói...

Chả được ao sen bờ xôi ruộng mật đâu bác ơi, cỏ dại thôi. Nhưng giữa sa mạc có tí màu xanh cũng đỡ nhức mắt bác ạ, huhu.