ĐÀN BÀ VÀ NGHỆ THUẬT

           Tôi chả nhớ có ai đó từng nói là, đàn bà mà làm văn chương nghệ thuật thì... khó gấp nhiều lần đàn ông. Chưa kiểm chứng, nhưng quả là, mấy chục năm làm nghề viết, tiếp xúc, cộng tác, thân lẫn sơ các kiểu, tôi luôn thấy khâm phục các chị, những người đàn bà làm văn chương nghệ thuật, đắm đuối với nó, si mê nó, tận tâm với nó, chỉ để mình là mình, để được nghiền ngẫm mình, nghiền ngẫm đời, và bộc lộ mình, như một cách tự thoát mà lại là tự giữ, bộc lộ mà lại gìn giữ... Nguyên cái việc vượt lên dị nghị mà sống và lao động nghệ thuật (sau khi đã hoàn thành việc nhà, việc xã hội) là đã đáng nể lắm rồi.

           Người đàn bà làm văn chương đầu tiên tôi gặp ở Pleiku là chị Ngô Thị Hồng Vân. Ngày đầu tiên khi bước chân vào phòng Văn Nghệ Ty Văn hóa Thông tin Gia Lai Kon Tum, tôi gặp chị Vân. Một người đàn bà không tuổi, bởi sau nửa ngày tôi mới biết là chị đã... 2 con. Và sau đấy nữa thì tôi đi từ ngạc nhiên này tới ngạc nhiên khác về chị. Chị viết văn. Tất nhiên rồi. Nhưng lại có thể hát rất hay, ôm đàn hát từ tiếng Việt tới tiếng Anh, từ tiếng Jrai tới Bahnar. Và, chị từng sáng tác đến mấy ca khúc, các đội văn nghệ quần chúng ở công ty, các đội thông tin lưu động từng dựng đi hội diễn. Cái thời ấy đói lắm. Thấy chị chuyển nhà liên miên, tôi động lòng... thương chị, sao khổ thế, con nhỏ chồng... dại (anh Quý chồng chị là giáo viên nhưng rất ngu ngơ chuyện đời) mà nhà cửa lại vất vả thế. Sau mới biết, chuyển nhà là một cách... kinh doanh của chị. Chị nuôi gia đình bằng cách ấy, giờ gọi là kinh doanh bất động sản. Sau chị ra học trường viết văn Nguyễn Du, và chị trở thành một học viên đình đám, nổi bật của khóa ấy. Tiếc là sau đấy chị bỏ, vào Sài Gòn kinh doanh và giờ là một doanh nhân thành đạt, chứ nếu tiếp tục, chắc chắn giờ chị là một cây bút nổi tiếng trên văn đàn quốc gia, vì từ hồi ấy chị đã nổi tiếng rồi.

           Môt người đàn bà nữa cũng hết sức ấn tượng với tôi là nghệ sĩ nhân dân Xuân La. Tôi quen chị từ hồi chị còn là diễn viên, ở cái phòng bé tẹo trong khu tập thể của đoàn Đam San trên đường Nguyễn Đình Chiểu, rồi chị thành lãnh đạo diễn viên, thành thầy diễn viên rồi là... mẹ diễn viên. Tức chị là lãnh đạo đoàn Nghệ thuật Đam San rồi phó giám đốc sở Văn hóa, là đạo diễn và là mẹ của nghệ sĩ múa Thúy Liễu. Đây cũng là người đàn bà không tuổi, bởi cho tới giờ, về hưu cả chục năm, bệnh tiểu đường nặng, nhưng gặp, vẫn tiếng cười trong veo thuở nào, vẫn những câu chuyện rổn rảng, và cả những đau đáu những khát vọng hừng hực. Ở chị là tài năng thiên phú cộng với sự lao động không ngừng nghỉ để xây dựng được trên sân khấu múa những hình tượng không thể lẫn. Thành công nhất với chị có lẽ là thời kỳ làm diễn viên. Ở đấy, toàn bộ những gì chị có đã được đốt lên, cháy lên, được hòa tan vào không khí nghệ thuật, làm nên một tên tuổi Xuân La, đàn chị của nhiều thế hệ nghệ sĩ múa Việt Nam chứ không chỉ Tây Nguyên.

           Nói đến giới hội họa Gia Lai, người ta hay nhắc tới họa sĩ Hồ Xuân Thu. Đúng thôi, người đàn bà này đến giờ thuộc loại thành đạt. Thành tựu cá nhân, truyền thống gia đình vân vân, mọi thứ đều viên mãn. Hoặc nhắc tới hai con gái của họa sĩ Lê Hùng là Lê Nguyễn Thảo My và Lê Nguyễn Thảo Vy, vừa xinh vừa tài hoa làm nên một gia đình hội họa 4 người (có cậu trai út Lê Vinh nữa). Nhưng tôi muốn nhắc đến một cô giáo kiêm họa sĩ khác, cô Mai Uyên, dạy hội họa. Tôi biết cô giáo này khi cô mang tranh tới Hội VHNT nộp để dự triển lãm, đa phần là tranh đẹp, được chọn. Trẻ mà thường xuyên được chọn triển lãm là oách lắm. Một hôm tôi dậy sớm, thấy đèn facebook của cô này xanh lè, bèn nhắn tin hỏi: không ngủ à cháu. Trả lời, dạ cháu dậy để đi dạy. Và sau đấy mới biết, hàng ngày cô này phải dậy từ rất sớm, 5 giờ là ra đón xe buýt, hoặc chạy xe máy, tùy thời tiết, xuống tận một trường ở huyện Mang Yang dạy. Nhưng như thế cũng nhiều người từng. Cái khiến tôi xúc động là cô truyền cảm hứng, tình yêu hội họa cho học trò. Cô bỏ tiền túi mua bút, màu, giấy về phát cho học trò học vẽ, rồi tìm cách tổ chức triển lãm cho chúng, vận động bán tranh cho chúng. Chúng tôi đã thu gom rất nhiều... báo cũ chuyển xuống cho cô để học trò học xé dán tranh. Một số đồng nghiệp giúp tổ chức một cái triển lãm cho học sinh của cô và khá thành công. Đấy chính là hành trình truyền cảm hứng chứ còn gì nữa. Sáng tác và truyền cảm hứng ấy cho học trò, không phải ai cũng làm được, nhất là trong hoàn cảnh con nhỏ, mỗi ngày đi và về gần trăm cây số để dạy, và vẫn vẽ, theo giới chuyên môn thì tranh của cô khá đẹp.

           Năm rồi có 2 người đàn bà viết văn cũng khá nổi ở Gia Lai, là Ngô Thanh Vân, vừa trở thành Hội viên Hội Nhà Văn Việt Nam, và cũng vừa/ đang ra 2 cuốn sách một lúc, một văn một thơ, và Đào An Duyên, được kết nạp vào hội VHNT các Dân tộc thiểu số Việt Nam, và cũng vừa ra một tập thơ, rất chắc tay.

           Tôi không dùng từ phụ nữ, mà đàn bà, bởi chính họ muốn thế. Có một tập thơ in chung các nhà thơ nữ, họ chọn tên là “Đàn bà yêu”. Một trang fb chung của các nhà thơ nữ, họ lấy tên là “Đàn bà và thơ”, và nhà văn Y Ban dõng dạc với truyện ngắn nổi tiếng “I am đàn bà”. Và tôi công nhận, gọi đàn bà, nó lên hết chất... nữ hơn...

           Và Gia Lai cũng còn nhiều người nữa đáng nhắc, nhưng trang báo có hạn, thì đành nhớ đâu viết đấy vậy...