Chủ Nhật, 15 tháng 9, 2013

VĂN HÓA ỨNG XỬ VÀ ỨNG XỬ VĂN HÓA



Điều gì đã làm cho con người hôm nay lạnh lùng vô cảm đến như thế? Điều gì đã khiến cho cái ác ngày càng ác hơn như thế?...
Có lỗi ở cả văn hóa ứng xử và ứng xử văn hóa...



          Phải thẳng thắn thành thật mà nhìn thẳng, mà nói thật với nhau rằng là, văn hóa của chúng ta đang có vấn đề, đang khủng hoảng rất nặng, ở cả văn hóa ứng xử và ứng xử văn hóa.

          Cái gốc rễ của văn hóa là sống đẹp, sống tốt với nhau, sống vì nhau đang bị tha hóa. Bây giờ người ta chỉ sống cho mình. Sự hy sinh nhường nhịn rất ít, sự yêu thương đùm bọc cũng hiếm. Bằng mọi cách người ta làm giàu và phô phang chuyện giàu. Có những kiểu giàu mà có khi ngay người trong cuộc nằm vắt tay lên trán cả năm, thức cả năm để tính thì vẫn không biết tại sao mình… giàu?

          Nhớ cái thời nhường cơm sẻ áo, gửi chìa khóa cho nhau, giao nhà cửa cho nhau, hy sinh quyền lợi cho nhau, và hy sinh cả sinh mạng mình cho người khác sống… giờ có vẻ nó chỉ như cổ tích.

          Người ta tha hóa từ những cái đơn giản nhất.

          Nhà tôi ở trước một trường mẫu giáo. Thường thì trên đường chở con đi học bố mẹ hay mua đồ cho con ăn, và đến gần cổng trường thì chúng… hoàn thành nhiệm vụ, đưa vỏ hộp hoặc giấy gói cho bố mẹ chúng. Và bố mẹ chúng thản nhiên… thả ngay xuống đường, đến nỗi có nhiều đứa con phải túm áo bố mẹ cương quyết bắt bố mẹ xuống nhặt chỗ rác họ vừa vất xuống ấy, hoặc là mang bỏ đúng thùng rác, hoặc là mang theo đến cơ quan mà bỏ…

          Đến to hơn, như đã bỏ mặc chiếc tàu bị nạn suốt 6 tiếng đồng hồ trên biển để rồi có đến 9 người chết. Nếu người ta dũng cảm, ngay từ đầu đã báo tin một cách trung thực, hoặc 2 chiếc tàu đi cùng cố gắng tối đa, không dửng dưng chạy qua như thế, có thể số nạn nhân sẽ ít hơn, tai nạn sẽ bớt thảm khốc hơn.

          Hoặc Bộ trưởng bộ Y tế chịu khó chạy xe thêm mấy chục cây số khi mà mình đã có mặt ở Quảng Trị để chia buồn với gia đình của 3 cháu bé tử vong do tiêm Vắc Xin, thì dẫu cho các cháu không thể sống lại, nhưng nỗi đau có lẽ cũng sẽ được xoa dịu phần nào…

          Điều gì đã làm cho con người hôm nay lạnh lùng vô cảm đến như thế? Điều gì đã khiến cho cái ác ngày càng ác hơn như thế?...

          Có lỗi ở cả văn hóa ứng xử và ứng xử văn hóa.

          Người ta chú ý tới những cái to lớn, cái vĩ đại, mà quên đi những cái tưởng nhỏ nhặt vụn vặt, nhưng lại là gốc rễ của văn hóa.

          Những sự kiện rất to rất lớn được tổ chức, những kỷ lục được lập, nhưng từng số phận con người lại bị bỏ quên. Có ai ngờ ở ngay Hà Nội, thủ đô hòa bình, một trong mấy thủ đô to nhất thế giới lại có một ông bố ăn ở trong cống để tiết kiệm mỗi tháng vài trăm bạc nuôi 4 đứa con ăn học. Cũng ở ngay Hà Nội ấy, có một cụ bà với cái làn trong tay, trong ấy là mấy bộ quần áo và di ảnh ông chồng là một cựu chiến binh (cụ này cũng là cựu binh), và chỗ nào sạch sẽ thì bà lại dựng ảnh ông lên để thờ, để cúng ông. Đây là một đoạn đối thoại giữa phóng viên với bà cụ sống “Cuộc sống “cơm niêu nước lọ” ngay tại Hà Nội, đi lang thang “tối đâu là nhà, ngã đâu là giường”:
“PV: Thế bây giờ mà trời đổ mưa thì bà căng cái bạt lên à?
Bà Loan: Không, chả căng. Mặc áo mưa mà ngủ thôi, nóng tí cũng phải chịu. Khổ nó quen rồi.
PV: Mấy giờ bà mới sang bên mái hiên nhà bán mũ bảo hiểm kia để ngủ?
Bà Loan: Phải 11 - 12 giờ, giờ ấy họ mới đóng cửa, mới dọn hết hàng vào.
PV: Thế thì bà tắm rửa, giặt giũ ở đâu ạ?
Bà Loan: Bà mua 5 nghìn 1 can nước, giặt bộ quần áo với lau người thì 2 can là 10 nghìn, 1 ngày 2 bịch trà đá cũng là 10 nghìn. Khoai lang thì ăn vài miếng, vẫn còn bỏ trong kia kìa. Mà hôm nay mưa, bà chả tắm, tắm hôm qua rồi còn gì, mai kia tắm luôn thể.
PV: Giữa phố thế này, nhà cửa không có, nhờ đợ không có ai, bà tắm kiểu gì?
Bà Loan: Tắm thì tối người ta về, có cái cô bán nước chè vỉa hè, từ tối đến 4 giờ sáng góc kia kìa. Bà vào đấy tắm nhờ. Ngày xưa ông chồng bà còn sống, cô ấy còn nấu cả cháo gà để mang cho ông đấy, thương ông lắm. Bà tắm xong bà giặt quần áo, phơi lên cái xe máy dọc đường. Nó cứ để ở đây thì mình cứ phơi, sạch sẽ. Mày xem, bà rất sạch sẽ mà.
PV: Bà ăn uống thế này thì không đủ chất đâu!
Bà Loan: Bà thề với chúng bay từ ngày lên đây bà chưa biết bát phở là cái gì. Sáng ra bà mua hai nắm cơm 10 nghìn thì ăn cả ngày, muốn ăn rau gì thì mua rồi tự  nấu lấy.
PV: Bà nấu ở đâu ạ?
Bà Loan: Bà bắc hai hòn gạch ở đây (gần vườn hoa Hàng Đậu). Muốn đun chỗ nào thì đun. Bà mua 10 nghìn thịt rang khô nó lên ăn 2-3 ngày, mua 10 nghìn mỡ để rán, phải tận dụng chứ. Bà chả biết bát phở là cái gì. 25 - 30 nghìn bát phở thì tiền đâu ra mà ăn.
PV: Bà đi vệ sinh ở đâu?
Bà Loan: Kia, đái kia, ở bốt điện kia kìa, tất cả mọi người ở xe ôm đều đái ở đấy. Còn đi “đồng” (đại tiện) thì đi vào cái túi nilon, buộc lại rồi vứt. Bà ngủ bên kia, sáng sớm dậy thì bà đi đồng vào túi nilon rồi vứt đống rác.”…

          Tất nhiên, không phải không có người tốt. Rất nhiều nữa là đằng khác. Họ tự nguyện và âm thầm. Như chương trình “Cơm có thịt” của anh Trần Đăng Tuấn, chương trình sách cho nông thôn của anh Nguyễn Quang Thạch, chương trình Vì ta cần nhau của chị Thanh Chung, và rất nhiều, nhiều nữa, từ hành động rút ví khi gặp các hoàn cảnh thương tâm, đến nồi cháo lặng lẽ khiêm tốn ở những góc sân bệnh viện, đến những chương trình dài hơi cho cộng đồng. Nhưng cảm giác đấy chỉ là những hành động tự phát…

          Cái chính là, có vẻ như chúng ta thiếu một cái nền vững chắc cho văn hóa phát triển. Hay chính xác hơn, cái nền ấy đang bị lung lay.

          Thánh thần bị buôn bán, niềm tin bị đổ vỡ, người trên, người lớn không làm gương, những điều không thật thì lên ngôi còn sự thật bị rẻ rúng.

          Bà Tưng vừa rồi là một phản ứng văn hóa. Thực ra Bà Tưng không phải là một phản văn hóa, mà là một lệch chuẩn văn hóa. “Bà” này lệch chuẩn là bởi trong xã hội quá nhiều lệch chuẩn, đến mức lệch chuẩn trở thành chuẩn. Khi mà phản văn hóa lên ngôi, chân giá trị bị đảo lộn thì lệch chuẩn là đương nhiên. Giống như xã hội ta đầy tốt đẹp vì trong các báo cáo là như thế, và các phát biểu chỉ đạo bao giờ mở đầu cũng là “tôi đánh giá cao…” kể cả đấy là phát biểu trong các cuộc thanh tra sai phạm. Nền kinh tế thị trường của chúng ta hiện nay đã bộc lộ hết các mặt trái của nó, trong khi chúng ta vẫn kiên định mục tiêu “định hướng” mà chưa tìm ra hướng để định, nên nó đẻ ra Vina Shin, Vina Line và hàng loạt các ông kễnh thua lỗ thảm hại đến mức như phá hoại khác.

          Hồi nhỏ tôi được mẹ dạy rất kỹ, từ cách ngồi ăn. Là ăn thì trông người- chứ chả trông nồi. Không được mút đũa rồi nhúng đũa vào tô canh, gắp thức ăn thì phải để vào bát rồi mới và, không đút trực tiếp vào miệng. Khi gắp thức ăn thì không được chọn. Đặt đũa đúng miếng nào thì gắp miếng ấy. Giờ, ti vi quảng cáo, đứa bé thèm ăn cứ mút đũa chùn chụt, rồi hai bố con cùng gắp một miếng thịt, 2 đôi đũa chặn nhau như dành ăn thời cụ Kim Lân viết “Vợ nhặt”. Thế nên vào ăn có người cứ hồn nhiên nhúng đũa vào tô canh chung trước khi ăn như một cách “rửa đũa”, thậm chí như một nghi lễ ăn. Chao ơi, chỉ một ứng xử nhỏ thế đủ đánh giá một con người…

          Sự ích kỷ, vì mình, nó thể hiện từ những điều nhỏ nhất. Và văn hóa, nó cũng sứt mẻ từ những điều tưởng như bình thường, vô hại như thế…
                                                                      

 

6 nhận xét:

Nặc danh nói...

không mới nhưng cũng... được. Thấy có tình.
Hi Hi.
Phạm Dũng.
À hôm nọ có ai mà nhắc đến mình, cảm động quá.

Chủ nhật tuần trước nGũ cô Gái đẹp văn k2 mời đi uống cà phê, nhớ trường...

Yamaha nói...

Nói một cách cực đoan, có lẽ đơn giản thôi: Thời này làm gì còn văn hoá ứng xử, nên làm gì có ứng xử văn hoá !

Daniel nói...

Nói văn hoá ứng xử nghe thì mênh mông , theo tôi thì nó bắt đầu bằng chuyện " học ăn , học nói , học gói , học mở"...
Gia đình và nhà trường đóng vai trò quan trọng nhất trong việc hình thành cho con em chúng ta cách ứng xử có văn hoá , và đây là quá trình học hỏi từ em bé mẫu giáo cho tới các quan chức .
Tôi đã từng chứng kiến các quan chức của bộ ngoại giao quê mình đi dự tiệc mà không phân biệt được thìa nào để ăn súp, thìa nào để ăn kem , dao nào để ăn cá , dao nào để cắt thịt. Xem phim Vietnam thì thật tức mắt khi các nhân vật trong vai CEO thế kỷ 21 mà uống brandy bằng cốc whisky , uống vang bằng cốc để uống bia...
Có 1 lần ở Saigon tình cờ tôi gặp 1 cuốn sách cũ khổ nhỏ có dạy cách ứng xử của phương Tây , chẳng hạn chuyện thắt cà-vạt mấy nút , chuyện bắt tay với đàn ông và phụ nữ, chuyện tặng hoa...
Không hiểu bây giờ có những cuốn sách tương tự , nhất là dạy cách ứng xử theo phong tục Việt hay không .
Đấy là mấy chuyện lớt phớt bề ngoài , đi sâu nữa tôi không dám bàn , kẻo mang tiếng là nói xấu cơ chế và chế độ chính trị .

Dân cày hết ruộng nói...

Gốc của Văn hóa là Dân chủ.Không có dân chủ thì không định hình được văn hóa, hay nói cách khác không có dân chủ thì không có văn hóa.
Việt nam hiện nay chưa có dân chủ,vì thế mà tự do thì vô biên, theo nghĩa ai muốn làm gì thì làm không cần biết giới hạn. Nhà nước đặt ra rất nhiều luật lệ nhưng hầu hết người dân chẳng cần quan tâm bất cứ luật lệ nào.
Ngược lại dân thường làm trái lại các quy định của luật pháp, chẳng hạn càng chống tham nhũng thì tham nhũng càng nhiều,người ta đái vào chỗ có biển cấm đái,đổ rác vào nơi có biển cấm đổ rác, vi phạm luật giao thông nhiều hơn chấp hành đúng luật giao thông...
Thầy giáo thì hưởng lương dạy chính nhưng sống đàng hoàng bằng dạy phụ dạy thêm,bác sỹ làm giàu nhờ khai thác bệnh nhân...
Tự do buôn thần bán thánh bằng cách xây nhiều đền đài để có nhiều hòm công đức,tự phong thần phong thánh trị bệnh,tìm hài cốt...
Có những thứ tự do rất hoành tráng như tự do khai thác tài nguyên môi trường,tự do mở nhà nghỉ mại dâm,tự do cho thương nhân TQ vào phá hoại sx lũng đoạn thị trường, tự do làm giả giấy tờ bằng cấp hồ sơ các kiểu, tự do đầu cơ bđs, ngân hàng...
Tóm lại không ở đâu có tự do tuyệt đối như ở VN.Đảng nói là lãnh đạo toàn diện nhưng có mấy ai tin đâu.Dân hễ nói đến quan trên là nói về thói hư tật xấu của họ là kể cho nhau nghe quan tham này có bao nhiêu tỷ quan tham kia có bao nhiêu triệu đôla gửi nước ngoài.vv...
Một xã hội như thế về tự do dân chủ thì cũng sinh ra một loại văn hóa tương ứng.

Unknown nói...

Có một câu chuyện vui:
Đại diện của một nước bạn "hàng xóm" sang ta học tập mô hình tổ chức và tỏ ra nghiên cứu kỹ về Cơ cấu Bộ Thủy sản; Đại diện phía "ta" có ý kiến: Các bạn không nên nghiên cứu về bộ máy của Bộ này, vì các bạn đâu có biển? "Bạn" đáp: Thế tui thấy các ông đâu có văn hóa mà tại sao lại có Bộ VH..!?!

Unknown nói...

Thưa nhà thơ!
Anh mở đầu bài viết bằng một câu nhiều người muốn hỏi: "Điều gì đã làm cho con người hôm nay lạnh lùng vô cảm đến như thế? Điều gì đã khiến cho cái ác ngày càng ác hơn như thế?..."
Tôi, anh, và nhiều người đã có câu trả lời, chỉ không nói ra thôi.
Câu trả lời lấp lửng, ám chỉ một phần lỗi đí thuộc về "Văn hóa ứng sử". Đúng nhưng không đủ (Tôi thấy thế)
"Có lỗi ở cả văn hóa ứng xử và ứng xử văn hóa..."
Chắc anh đã tự đặt câu hỏi: Vậy tại sao văn hóa ứng xử xuống cấp tồi tệ thế? Ít người, ít "Ứng xử" có văn hóa thế?
Chắc anh còn nhớ ngày xưa trẻ con thường nói (Hay hát) một bài (Không biết có gọi được là Đồng dao?)Tôi nhớ không thật chính xá nhưng đại loại là: " chuột cống sợ mèo già, mèo già sợ mẹ mìn, mẹ mìn sợ gió, gió sợ bờ tường, bờ tường sợ chuột cống..."
Mọi vấn đề của xã hội mình bây giờ (trong đó có văn hóa nói chung và ứng xử nói riêng) cũng na ná như cái vòng luẩn quẩn này. Nếu nói như thế thì chả hóa "Vô phương cứu chữa rồi sao?".
Hay ta thử nghĩ sang câu khác: "Con hư tại mẹ!" rồi suy xét xem sao?
Tại sao lại nhiều "Mẹ hư" thế?