Văn Công Hùng: NHỮNG NGÂN RUNG TỪ MỘT VÙNG ĐẤT

Chín mươi năm thành lập Gia Lai, tôi có 41 năm ở đấy, gần nửa thế kỷ gắn với nơi này, chứng kiến những thăng trầm, những đổi thay, những mất những còn. Khi xung phong lên Gia Lai, tôi không nghĩ mình sẽ là nhà này nhà kia, nhưng nghĩ chắc chắn mình sẽ làm về văn hóa, sẽ viết, còn được gì không thì chưa biết. Và tới giờ, tôi thấy lựa chọn của mình là... không sai, dù hiện thực không phải lúc nào cũng như... thơ.

Là người hoạt động Văn học Nghệ thuật và báo chí, tôi nghĩ nhiều về những “đóng góp” của nó cho mảnh đất này, dù tôi không thích cái từ đóng góp như cách lâu nay chúng ta hay nghĩ. Nhưng mà quả là, văn chương nghệ thuật, ngoài các chức năng như lâu nay chúng ta biết và nghĩ, nó còn một chức năng nữa là lưu giữ. Lưu giữ ký ức, lưu giữ tâm hồn, ký ức tâm hồn của từng người và từng thế hệ, từng thời đại nữa.

Nếu như nhắc tên những nhà văn đã ghi dấu ấn ở mảnh đất Gia Lai này, và Gia Lai cũng được bộc lộ nhiều nhất trong tác phẩm của họ, thì tôi điểm Nguyên Ngọc, Trung Trung Đỉnh và Khuất Quang Thụy với “Đất nước đứng lên”, “Lạc rừng” và “Trong cơn gió lốc”, là 3 cuốn tiểu thuyết nổi tiếng gắn với Gia Lai. Về thời điểm ra đời thì thứ tự một cuốn trong kháng chiến chống Pháp, một cuốn ngay khi vừa thống nhất đất nước, và “Lạc rừng” là khoảng cuối thế kỷ 20. Truyện ngắn thì vẫn là Trung Trung Đỉnh với “Đêm nguyệt thực” và Khuất Quang Thụy với “Nước mắt gỗ”.

Âm nhạc thì có tới 5 ca khúc được nhiều người dân Gia Lai các thế hệ yêu thích là “Còn chút gì để nhớ” của Phạm Duy và Vũ Hữu Định, là “Những bước chân âm thầm” của Y Vân và Kim Tuấn, là “Pleiku thân yêu” của Ngọc Tường, là “Đôi mắt Pleiku” của Nguyễn Cường và “Đêm xoang Tây Nguyên” của Văn Chừng và Đào Phong Lan.

Đào Phong Lan khi làm bài thơ này còn rất trẻ. Nhớ hồi ấy, trong số hội viên hội VHNT Gia Lai có 2 người trẻ nhất, chưa đủ 18 tuổi, đang là thiếu nhi sáng tác nhưng đã được kết nạp hội, cũng đi dự đại hội bỏ phiếu như ai. Có câu vè đại hội năm ấy “Mấy ông thi sĩ thầm thì/ Phong Lan, Hường Lý ước gì lớn nhanh/ Để mà gọi chú bằng anh”. Giờ 2 người đi 2 ngả, Lý ra Hà Nội làm ở nhà xuất bản Kim Đồng, Lan vào Sài Gòn, bôn ba vài cơ quan rồi giờ mở công ty, làm giám đốc. Khi làm bài thơ này Lan cũng còn rất trẻ, chắc cũng mới chỉ biết buôn làng Tây Nguyên qua sách vở phim ảnh. Sau khi được bác Văn Chừng phổ nhạc, ngoài những cuộc biểu diễn chính thức ở các sân khấu lớn, bài này hay được anh em Gia Lai nói riêng, Tây Nguyên nói chung hát tự phát trong các cuộc giao lưu từ Bắc chí Nam. Vừa hát vừa kéo mọi người vào vòng xoang, như một thương hiệu Tây Nguyên. Bài hát “Còn chút gì để nhớ” thì quá nhiều người biết rồi, nhiều người vì bài hát ấy mà lên với Pleiku, trong đó có người viết bài này. Nhưng nó cũng lận đận, ai cũng biết, ai cũng hát, nhưng mãi gần đây mới được chính thức công khai phổ biến. “Những bước chân âm thầm” thì “kín tiếng” hơn một chút, nhưng những ai yêu yêu âm nhạc thì không thể không biết. Bài thơ của nhà thơ Kim Tuấn, khi ấy sống ở đường Phan Bội Châu bây giờ, được nhạc sĩ Y Vân phổ, có những câu về Pleiku rất gợi: “từng bước từng bước thầm/ hoa vông rừng tuyết trắng/ rặng thông già lặng câm/ hai đứa nhiều hối tiếc/ sương mù giăng mấy đồi/ tay đan đầy kỷ niệm/ mưa giữa mùa tháng năm/ dật dờ cơn gió thổi”... Cả nhà thơ Vũ Hữu Định, tác giả “Còn chút gì để nhớ” và nhà thơ Kim Tuấn đều đã mất ở Đà Nẵng và TP HCM. Ba bài hát còn lại thì nhạc sĩ Ngọc Tường vẫn đang ở Gia Lai, nhạc sĩ Văn Chừng đã mất, tác giả phần lời, nhà thơ Đào Phong Lan đang ở Thành phố Hồ Chí Minh, và nhạc sĩ Nguyễn Cường đang sống ở Hà Nội.

Hội họa ở Gia Lai, sau thế hệ tiền bối mà họa sĩ Xu Man là tiêu biểu, theo tôi hai họa sĩ thành công nhất tới giờ là Lê Hùng và Hồ Thị Xuân Thu. Cả 2 họa sĩ này đều là người Huế, đều học trường Mỹ thuật Huế và nhận Gia Lai làm quê hương, và họ thành danh ở đây, đang sống ở đây.

Chúng tôi có một nhóm sáng tác văn chương chơi với nhau, có lần hỏi nhau, nếu chọn ra 5 bài thơ được nhiều người thích nhất viết về Pleiku, về Gia Lai, trừ bài thơ của Vũ Hữu Định hay cả thơ và nhạc thuộc loại “đương nhiên rồi”, họ lần lượt chọn ra được... 10 bài. Rồi từ 10 bài ấy lọc lấy năm bài. Trong 5 bài thì có 3 bài tác giả đang ở Pleiku, và 2 bài của tác giả ở Đà Nẵng và Hà Nội, là của nhà thơ Thanh Quế (Đà Nẵng) và Hồng Thanh Quang (Hà Nội).

Bài thơ của Hồng Thanh Quang thế này:

GỬI LẠI PLEIKU

Càng xuống đèo anh càng nhớ em hơn

Phải vì thế nắng thêm vàng nhức nhối

Trước mắt anh những chùm hoa đỏ ối

Phượng vội vàng đốt cháy phía Quy Nhơn

Càng xuống đèo anh càng nhớ em hơn

Nhớ thị xã, ôi nhiều vô chừng dốc

Quãng đời vang tiếng cười, quãng đời đầy nước mắt

Anh làm sao sống lại được hai lần

Xa hẳn đâu, em vẫn rất đang gần

Nhưng quay lại là điều không thể nữa

Sau lưng anh bụi xóa nhòa thị xã

Gương mặt em lại rõ đến đau lòng

Rát mặt đường gió rít bước long đong

Tiếng gì thế theo anh da diết đuổi

Thời trai trẻ hay lời em khản gọi

Mà càng xuống đèo anh càng nhớ em hơn..

Pleiku 1988

Và đây là bài của Thanh Quế:

MỘT NGÀY XA

Đường phố trập trùng bóng thông

Hàng quỳ bên bờ rào tỏa nắng

Một ngày xa, rất xa

Ngôi nhà gỗ ngoại ô

Lẳng lặng

Em trao cho tôi chiếc hôn

Rồi xa nhau mãi mãi...

Pleiku

Cớ sao mình còn sống nổi

Bởi xa nhau đến ngần ấy năm

Ngọn gió đỏ mùa khô lồng lộn giữa thảo nguyên

Đêm mùa mưa lê thê tê buốt

Pleiku- thương mình đứt ruột

Trong mơ lững thững quay về...

Bài thơ “Khoảng trời lá thông” của nhà thơ Phạm Đức Long cũng được rất nhiều người thích và nhớ. Anh viết nó vào năm 1985, 2 năm sau khi lên Pleiku, khi ấy đang trong thời bao cấp. Những giằng xé, dằn vặt, trăn trở xen với lạc quan, trữ tình và nỗi niềm vừa mơ hồ vừa cụ thể:

Plei Ku - khoảng trời lá thông

Khoảng trời có ô

Khoảng trời có tán

Nắng ràn rụa cháy từng sợi mảnh

Gió thì thầm hát mãi khúc thần ca

Khoảng trời lá thông hương chín rụng như mơ

Tôi có tuổi hai mươi ở đó

Tôi có nắng, có mưa, có những cơn lốc đỏ

Có mùa xuân im lặng kéo qua đời

Khoảng trời lá thông, bạn bè tôi cũng nghèo

Thương nhau tránh cái nhìn cùng quẫn

Thương nhau giữ tròn lẽ sống

Giữa trắng đen, hư thực, thăng trầm

Khoảng trời lá thông

Nhà thơ xưa đã trút hồn trong đó

Nhà thơ xưa đã trút bầu máu đỏ

Sừng sững giữa trời một câu thơ

Khoảng trời lá thông dầu nắng, dầu mưa

Vẫn tinh khiết một sắc xanh óng ả

Bạn vẫn làm thơ, vẫn yêu thơ nghiệt ngã

Vẫn giữ trong đời một khoảng trời riêng.

Cùng lứa với Phạm Đức Long là nhà thơ Hương Đình cũng có bài thơ “Phố núi” thú vị, nó như thế này:

Phố núi cao cao

nhà phố cao cao

thêm vài mặt người

bớt vài con dốc

phố xoay con hẻm phố ra mặt tiền

ngoại ô rơm vàng mây trắng điềm nhiên.

Phố núi chiều chiều cơn mưa trái nết

vui thì lắt thắt

buồn thì dầm dề

đi dăm phút vương chút mù xa lắc

bạn bè còn đây

anh khách lạ chưa về.

Khách lạ chồn chân

lần khân bén rễ

người đã xanh cây

cây xanh chưa nhỉ

may mà có em những chiều ngà ngà

may mà có em hơn mười năm lẻ.

Môi hồng phai chưa

má đỏ đâu rồi

một chiều mùa đông quán cóc ta ngồi

em đi phố về bước ngang qua đó

xin cảm ơn

còn chút gì để nhớ

xin cảm ơn

một vạt tóc thề.

Là những suy nghĩ cá nhân thôi, chả đại diện cho ai và cũng không theo một phương pháp luận nào, chỉ là cảm nhận và yêu thích, tất nhiên có sự trải nghiệm từ bản thân mình, vừa tư cách người sáng tác, lại cũng là khán giả, người thưởng thức, với mảnh đất đã sống, gắn bó với nó hơn bốn mươi năm qua. Mỗi vùng đất, có nhiều cách để lưu danh, để người ta phải nhớ. Bao nhiêu thế hệ, bao nhiêu kiếp người đã tan ra, đã hòa vào đất, bao nhiêu người sinh ra, lớn lên, bao nhiêu người ở lại, bao nhiêu người ra đi... cái còn lại chính là tình yêu với vùng đất ấy. Và tình yêu, người ta gửi vào những tác phẩm. Tác phẩm ở đây gồm người làm ra tác phẩm, người truyền bá tác phẩm và người yêu tác phẩm ấy... nó dựng nên hồn cốt, nên dung mạo, nên tâm hồn, nên ký ức và tương lai của vùng đất ấy. Thì tôi đã gặp biết bao nhiêu người từng sống ở Gia Lai giờ đang định cư Sài Gòn, mỗi lần gặp nhau lại “May mà có em đời còn dễ thương”, lại “Cô gái Jrai hát câu gì/ hát câu gì mà trăng nhô lên”, lại “Đôi mắt Pleiku Biển Hồ đầy”...

Sẽ giàu có biết bao, nếu mỗi người chúng ta, trước khi từ giã cõi đời này, có một vùng đất để mà gửi nỗi nhớ, gửi tình yêu vào đấy. Thể xác rồi sẽ tan, nhưng cái còn lại là câu cảm ơn cứ xao xuyến mãi trong những chiều Pleiku như thế này: “Xin cảm ơn thành phố có em/ xin cảm ơn một mái tóc mềm”... người ta vẫn bày tỏ tình yêu Pleiku bằng những rung ngân nhiều cung bậc âm thanh như thế...

Và không chỉ như thế. Bởi những dùng dằng không chỉ do gió do tóc... mà nó ẩn vào phía trong ấy, những rối bời, những vấn vương, xốn xang, những không thể lý giải, không thể rành mạch, đành vô ngôn, đành bất lực để cho “tóc em bay ngược cơn gió thổi/ anh ngược thời gian về với tuổi thơ mình”...

Bài đăng báo Gia Lai số đặc biệt kỷ niệm 90 năm thành lập Gia Lai

--------

Bonus một bài thơ của nhà cháu về Pleiku viết từ hồi mới lên, chính xác là lên được 4 năm, nhà cháu tránh không đưa vào số 5 bài trên vì thành ra tự nhắc tới mình hihi:

GẶP HUẾ TRÊN CAO NGUYÊN

Tà áo trắng vương trong chiều Cao Nguyên
tiếng "dạ" láy trầm như cồng. Ngực thở
con dốc đổ cồn cào nỗi nhớ
dáng Huế trong em. Phố núi sau mưa

Tóc em xanh trời Huế bốn mùa
cao nguyên gió. Nón em nghiêng đón gió
áo thì trắng mà ba zan thì đỏ
mắt học trò háo hức gặp dòng Hương

Ai hát trong chiều điệu lý mười thương
phố núi chao bồng bềnh nốt nhạc
chẳng có cánh cò nào mà mắt nhìn bát ngát
dải mây hồng vương rối tóc thông

Như con đò lặng lẽ sang sông
em cần mẫn tháng ngày trên bục giảng
em là người lái đò thầm lặng
dòng sông cuộn phong ba

Ai đã đi giữa chiều Huế thướt tha
sẽ thấy em đẹp hơn nhiều trong chiều phố núi
tóc em bay ngược cơn gió thổi
anh ngược thời gian về với tuổi thơ mình

Anh gặp em chiều phố núi bình yên
gặp lại mình hai mươi năm về trước
cho anh làm mùa hè rạo rực
áo trắng bay. Phượng nở. Trời chiều...