LẦN ĐẦU VỚI ĐĂK GLEI (1)

           Bây giờ tôi một năm vài ba lần lái xe trên đường Hồ Chí Minh, qua Đăk Glei về Đà Nẵng rồi xuống đường 1. Từ Pleiku chạy tới Đăk Glei chừng 3 tiếng. Lần nào qua tôi cũng bồi hồi nhớ cái hồi đầu những năm 80 thế kỷ trước, lên đây lần đầu.

Hồi ấy tôi chỉ biết Đăk Glei qua... thơ Tố Hữu, và có 1 anh làm cùng cơ quan, người Giẻ, rất ít khi thấy anh về nhà vì từ Pleiku lên đến Đăk Glei phải... 3 ngày ngồi thùng xe Zin 3 cầu chứ xe khách không thể lên được. Có lần lên đến Kon Tum, nhìn mây bay ngơ ngẩn trên một đỉnh núi vời vợi, mọi người bảo: Đỉnh Ngọc Linh đấy, trên ấy còn có người rừng, và nhiều khu rừng nguyên sinh, có nhiều thứ bí ẩn mà chưa ai biết được. Vậy nên lại càng tò mò.

Chuyến đi đầu tiên của tôi lên Đăk Glei được ấn định vào sáng sớm một ngày cuối năm 1981. Tôi lên nhận công tác ở Ty Văn hóa Thông tin Gia Lai - Kon Tum tháng 11, bây giờ là cuối tháng 12, lạnh sun da, sun... dăm thứ nữa. Là có một ông ở ban tuyên giáo đi công tác, ông ấy rủ đi. Tôi xin phép trưởng phòng, nói em đi cho biết Giẻ Triêng (Đăk Glei là nơi sinh sống của người Giẻ Triêng), rồi rủ 1 anh ở phòng văn hóa quần chúng, nguyên là bộ đội biên phòng trên đồn Đăk Glei để ông ấy làm thổ địa. Lúc đi đi nhờ xe Uat, khi về tự lo. Cái Uat chở 11 người ròng rã đến 9h tối thì tới cơ quan huyện ủy Đăk Glei.

Đã điện báo trước nên xông thẳng xuống... nhà bếp, thấy 1 cái lồng bàn, bên trong có một chậu cơm gạo đỏ, một rổ rau cải luộc, và nước mắm đã pha thêm nước gạo rang. Hết. Thế mà 11 con người xông vào ăn ngon lành. Cơm gạo đỏ ở đây được gọi là gạo bọc thép, bởi nó cứng như... thép. Nó là gạo rẫy, chả hiểu sao mà nó cứng thế, nhai trẹo cả hàm. Nhưng nhai kỹ thì bùi, và không cần thức ăn. Bây giờ không thấy lại loại gạo ấy nữa.

Hôm sau thì tùy nghi di tản. Tôi lên kế hoạch với anh bạn cựu bộ đội biên phòng: đích là đồn, cứ thế đi. Anh ấy bảo từ đây vào đồn là 1 ngày đi bộ. Ngày thì ngày, sợ gì. Ăn một tô bún cá chuồn khô ở cái quán duy nhất thị trấn, 2 thằng cuốc bộ. Mỗi thằng 1 tay nải.

Đi được chừng 2 giờ đồng hồ thì bắt đầu thấy... nguy, vì nó không còn đường, mà chỉ là những cheo leo bên dốc bên vực. Tôi con nhà cảnh vẻ từ bé, đi dép chứ không đi đi chân trần được, mà giờ lại chơi đôi sapo dày khự. Anh bạn tụt đưa cho tôi đôi dép rọ còn anh đi chân không. Như thế tôi lại còn đôi sapo tổ bố. Không bỏ vào tay nải được- thực ra nó là cái túi mìn Clay mo, tôi xỏ dây rồi... gánh. Một bên là túi mìn, một bên là đôi dép, tay kia chống một cái gậy. Cứ thế dò dẫm đi, cả nửa ngày không gặp ai ngược chiều.

Xê xế trưa, đói lâm nhâm rồi thì... đột ngột hiện ra một thung lũng, có một ngôi nhà tranh. Anh bạn bụm tay hú. Dưới thung lũng 3 bóng áo trắng tí hin nhao ra vẫy rối rít. Chúng tôi đang ở trên đỉnh núi, rừng già, nên cũng phải thêm đến 2 tiếng nữa mới tới cái ngôi nhà ấy.

Thì ra đấy là một ngôi trường, có 3 cô giáo và 1 thầy. Thầy đi dạy ở điểm lẻ, còn 3 cô dạy tại đây. Chao ơi là mừng. Trong 3 cô thì 2 cô người Nghệ, 1 cô Thanh Hóa, đều học xong cấp 3 được tuyển vào đào tạo cấp tốc mấy tháng rồi thả xuống làng dạy. Mục đích có lẽ là để có người Kinh ở đây nhiều hơn là dạy. Các cô bảo ở đây cả tuần mới gặp... người 1 lần, là các anh biên phòng đi qua, còn học trò học xong là về. Tôi hỏi sao không làm trường trong làng, các cô giải thích, trường này của 3 làng, không làng nào chịu làng nào nên họ chia 3, làm trường ở điểm giữa 3 làng, học trò đi bộ từ 5h sáng đến 7h thì tới nơi, học đến chừng 9- 10h thì nghỉ. Mà dạy thì ít, thui thủi thì nhiều vì các lớp rất ít trò, chủ yếu là đi vận động chúng đến lớp ngồi...

Sau này có anh bạn tôi, nhà văn Chử Anh Đào, viết cái truyện ngắn "Một đêm mưa" tả cái cảnh cô giáo ở 1 mình ở cái lớp giữa rừng, có 1 anh địa chất ghé vào 1 đêm, đúng lúc nó mưa gió bão bùng, sấm sét uỳnh uỳnh, và 2 người cũng... sấm sét. Sau cô giáo có 1 đứa con. Hắn viết về thiên hạ nhưng cứ thấy nhang nhác hắn trong ấy...

Nhoáy cái cơm dọn ra, gạo đỏ và bí đỏ nấu. Các cô ăn rồi nên chỉ 2 thằng ăn, vừa ăn vừa nói chuyện. Các cô giữ lại nghỉ mai đi tiếp, trong khi chương trình là sẽ vào đồn trong ngày dù trời tối. Tôi bàn, thôi ở lại, chứ chân cũng mỏi và đau lắm rồi. Anh bạn nháy mắt đầy hàm ý...

Trong đời, chưa bao giờ tôi thấy có một đêm dài thế, thú vị đến thế, ấm áp đến thế, nồng say đến thế...

5 người, 2 gã đàn ông, một măng tơ là tôi, sinh viên mới ra trường, một là sĩ quan biên phòng chuyển ngành, đã có vợ. Một cái nhà có ngăn ra một phòng nhỏ làm chỗ ngủ cho các cô, 1 phòng rộng hơn là lớp học, bàn ghế tạm bợ, vách trống hoác, gió lùa hun hút, mùa khô Tây Nguyên mà, lại ở trên núi cao...

Chúng tôi đã thức gần như trắng đêm ấy.

Nói chuyện, vâng chỉ nói chuyện.

Các bạn đừng có mà giàu trí tưởng... bở nhé. 3 cô giáo khát khao hừng hực nỗi gặp... người. Thực ra có ai có ý nghĩ bậy bạ (hay trong sáng nhỉ) thì tôi không biết, nhưng tôi thì không, tuyệt nhiên không. Tôi thương và thông cảm với các cô. Bởi ngay việc tôi lên Pleiku, sống và làm việc tại thị xã, cũng đã là cú sốc với gia đình và bạn bè tôi rồi, dù nhà tôi, cả ba và mẹ đều xa gia đình từ nhỏ, tự lập từ nhỏ, và chúng tôi cũng được giáo dục như thế, nhưng khi tôi đeo ba lô từ biệt ba mẹ và em trong một ngày mưa tầm tã lên Tây Nguyên cũng khiến cả nhà tôi sốc, dù không ai nói ra, ai cũng cố nén cái cảm giác lo lắng khi ông con trai cả của gia đình đeo ba lô ra khỏi nhà trong một ngày mưa, đến một nơi chưa ai biết, huống gì các cô giáo này, 19, 20 hơn hớn như thế, từ quê nhà đi một lèo vào đây. Các cô bảo mỗi khi được ra thị trấn Đăk Glei là như về... thủ đô, các cô vô cùng sung sướng, mà khi ấy, thị trấn Đăk Glei vô cùng heo hút, cả thị trấn có một quán ăn sáng bún gạo đỏ với... cá chuồn...

Gần sáng thì cả 3 cô rút sang lớp học, nhường cho chúng tôi cái sạp tre, cách nhau bức liếp. Để tiết kiệm dầu, đèn hoa kỳ cũng được tắt. Những tiếng thở êm đềm, gió ràn rạt, đống lửa lúc tối lúc sáng, tàn lửa bay lao xao như tâm trí ngổn ngang từng người...

(Kỳ sau đăng tiếp)

Reatimes thứ hai hàng tuần của Hùng Tây Nguyên, link gốc ở đây.

Ảnh chỉ có tính chất minh họa, vì nó ở một làng Bahnar, nhà rông Bahnar và mới năm 2020.