VÀI KỶ NIỆM VỚI NHÀ VĂN KIM LÂN

Sáng ngồi lục đống giấy tờ trong lúc chờ đi cắt tóc (mình phải gọi điện đăng ký, bao giờ đến lượt thì thợ cắt gọi lại), rơi ra một cái giấy mời của gia đình cụ Kim Lân mời dự cuộc khánh thành và ra mắt nhà lưu niệm cụ. Hôm ấy mình đang ở Hà Nội, nhận giấy mời mà không thể đến được vì đã đến giờ ra máy bay. Biết là cũng đông người được mời nhưng mà cứ áy náy. Sau nghe bạn bè tường thuật cuộc ấy rất oách.



Lại nhớ miên man những lần được gặp cụ, hầu cụ.
--------------

Cho đến bây giờ, sau khi đã dự và tham gia tổ chức vài chục cái trại sáng tác, thì tôi mới có đủ cơ sở khẳng định rằng, cái trại sáng tác do Ty Văn hoá Gia Lai tổ chức năm 1985 là thành công nhất trong số những trại mà tôi tham gia. Hồi ấy nghèo lắm, mà chả hiểu sao ông trưởng ty Trịnh Kim Sung lại mời được nguyên cả “một chùm sao”- nói theo nghĩa bây giờ- vào hướng dẫn và giảng bài cho cái trại sáng tác bé tẹo chúng tôi. “Chùm sao” ấy gồm: Kim Lân, Mạc Phi, Hữu Thỉnh, Nguyễn Kiên, Khuất Quang Thuỵ, Trung Trung Đỉnh, Võ Thanh An, Phạm Đình Ân, Bùi Công Hùng... Hồi ấy tôi ra trường được 4 năm, đang là cây bút trẻ, tập tọng viết, đầy mơ mộng sách vở... đủ thấy tôi “choáng” đến như thế nào khi gặp các “đấng”, các “bậc” kể trên. Tôi là người được phân công ra sân bay đón bác Kim Lân và bác Mạc Phi bằng cái xe jeep. Cứ rón ra rón rén nhưng té ra hai cụ lại rất vồn vã và... ngơ ngác, hỏi tôi đủ thứ, lên kế hoạch bắt tôi đưa đi thăm thú các nơi ngay... 

          Cái trại ấy háo hức chờ ngày nhà văn Kim Lân lên lớp. Thì phàm là học trò năm nào mà chả học chả thi “Làng” với lại “Vợ nhặt”. Giờ thì ông ấy đây, cha đẻ của “Làng”, của “Vợ nhặt”, của “Con chó xấu xí” đây. Nhưng quái lạ, sao mà ông ấy hiền lành thế. Cụ đứng nghiêng nghiêng, sau ngồi xuống, và rủ rỉ nói. So với nhà thơ Hữu Thỉnh nói chuyện hôm trước thì cuộc hôm nay nó khác lắm. Ông Hữu Thỉnh hùng biện, khúc triết, lên bổng xuống trầm, nồng nàn hừng hực mà cũng đau đáu xót xa, có một trại viên khóc nức nở làm cho mấy người ngồi nghe rơm rớm theo. Mà ông Hữu Thỉnh nói chuyện hay thật, bao giờ cũng rất cuốn hút người nghe. Cụ Kim Lân thì trái lại. Rất minh triết nhưng phải nghe bằng một tâm thế thực sự cầu thị bởi cách nói và những điều cụ nói là những điều sờ sờ sờ trước mắt ta, cụ quan sát rồi “phổ biến”, nghe xong cứ ớ ra, có thế mà không biết. Rồi cụ kể về các “đấng” khác, bạn bè cùng lứa với cụ, những là Nguyễn Đình Thi, Nguyễn Huy Tưởng, Tô Hoài, Nam Cao, Nguyên Hồng, Nguyễn Tuân... các bậc ấy dưới cách kể của cụ nó vừa kinh dị vừa... đời thường, vừa hoành tráng vừa... bế tắc. Có rất nhiều điều chúng tôi chỉ mới nghe mà không hiểu, hỏi Kim Lân, cụ vui vẻ nói ngay... 

          Nhưng điều mà cụ tâm đắc, kể một cách say sưa, kể mãi không chán, ấy là chuyện cụ... đóng phim. Cụ rất thích đóng phim, nhưng cụ cũng bảo: Đoàn phim nó ô hợp lắm, phức tạp lắm, mà anh nhà văn lại cứ hay để ý, quan sát, thế nên là... buồn. Đi đóng phim là chỉ để cho vui, thế mà lại buòn thì còn nói chó gì nữa hả ông? Cụ cười, cái cười rất tươi bảo rằng, buồn thì buồn thế, nói thì nói thế, nhưng nếu có ông đạo diễn nào đấy hạp cạ, mời là cụ lại đi. Thực ra không phải vai nào của cụ cũng hay. Tôi có lần thưa với cụ: Cháu thấy bác có cái vai gì đóng ở Buôn Ma Thuột ấy, nó... nhợt nhạt lắm. Cụ bảo: Thôi anh đừng nhắc nữa (Cụ toàn gọi bọn nhóc ít tuổi chúng tôi bằng anh), tôi có dám xem lại đâu. nhưng bù lại thì tôi được... đi chơi. Ông giời chẳng cho không cái gì anh ạ. Được đi chơi thì vướng phải vai nhạt. Mà nghĩ cho cùng, tôi được mỗi vai lão Hạc. Hôm ở Buôn Ma Thuột, vào chợ, có người kêu ầm lên: Lão Hạc, thế có bỏ bố tôi không? 

          Hồi vào làm cái trại ấy, cụ Kim Lân đọc một loạt truyện ngắn, trong đấy cụ để công rất nhiều vào cái truyện ngắn “Ông Wai” của tác giả Ksor Yin, người dân tộc Jrai, là giáo viên cấp 3. Cái truyện ấy sau được in một cách oai vệ ở báo Văn Nghệ (Hội Nhà Văn VN), nhưng đấy là cái truyện đầu tiên và cũng là cuối cùng của ông hiệu trưởng trường Phổ thông dân tộc nội trú Gia lai này. Cụ cũng khen truyện ngắn của Ngô Thị Hồng Vân để sau đấy cô này quyết định để chồng và hai con ở nhà đi học Nguyễn Du, rồi bỏ dở và bây giờ là chủ một doanh nghiệp lớn ở thành phố Hồ Chí Minh. Chiều chiều, sau khi ăn cơm ở bếp ăn tập thể, tôi đưa cụ đi thăm Pleiku, đi bộ. Hồi ấy Pleiku nghèo và buồn. Chỉ có Diệp Kính là còn có vẻ có sinh khí, nhưng cứ tầm bốn năm giờ chiều là “chị em ta” đã ra đứng đầy. Có hôm tôi, cụ Kim Lân, cụ Mạc Phi đang đi thì có mấy “em” tới chào. Cụ Mạc Phi hồn nhiên cứ tưởng dân Pleiku hiếu khách nên đứng nói chuyện. Tôi nói nhỏ với cụ Kim Lân, tức thì cụ lại kéo tay Mạc Phi phăm phăm đi, vừa đi vừa rên rỉ: Đi đi ông ơi, về tôi kể cho... Về nhà khách, nói rõ với cụ Mạc Phi đấy là ai, cụ cứ tròn mắt: Thế à, thế à? ghê nhỉ. Cụ Kim Lân thủng thẳng: Ghê gì đâu ông, họ khổ hơn ta mà. 

                                 

Từ phải ảnh sang: Các nhà văn, nhà thơ Trung Trung Đỉnh, Nguyễn Kiên, Khuất Quang Thuỵ, Bùi Công Hùng, Kim Lân, Hữu Thỉnh, Văn Công Hùng (Thứ 2 trái sang). Pleiku năm 1985.

 

           Thời gian tôi được ở với bác Kim Lân nhiều nhất là lần tôi dự trại sáng tác của Hội Nhà Văn tại Nhà sáng tác Đại Lải. Hai mươi lăm ngày cụ ở cùng trại, vui vẻ hoà đồng và chịu được nhiều trò đùa tai quái của cánh viết trẻ chúng tôi mỗi khi mở cửa phòng để “giảm tải”. Vài hôm cụ lại nhịn ăn một bữa, cụ bảo tuổi cụ làm như thế rất tốt. Ngoài ra, đến bữa, cụ cũng cụng ly cụng chén với chúng tôi tơi bời. Cũng có hôm cụ hơi lảo đảo, chúng tôi phải dìu cụ về phòng, mắc màn cho cụ. “Nhiệm vụ” của cụ là đứa nào viết được cái gì về văn xuôi thì đưa cho cụ, cụ đọc xong, lên tận phòng góp ý. Tôi để ý, phần lớn là cụ... khen. Nhưng cách khen của cụ rất giỏi để người được khen dẫu có sướng đến mấy, ngất ngây đến mấy cũng thấy được chỗ yếu của mình. Tôi vốn tò mò, toàn tranh thủ mò xuống phòng cụ hoặc mời cụ xuống hồ hóng mát để hỏi chuyện cụ về cái “ngày xưa” mà loại như chúng tôi còn rất tù mù. Rỗi rãi, cụ kể tỉ mỉ về từng người bằng cái cách của cụ, khiêm nhường nhưng sắc sảo, có nhiều sự thật trần trụi cũng được cụ kể ra ngon ơ, tất nhiên là chỉ “nghe cho biết”. Rồi sau này còn nhiều dịp gặp cụ, cái thằng tôi vốn tự ti, cứ nghĩ cụ ngôi cao ngất ngưởng thế, nhớ mình là thằng nào, thế mà cụ nhớ, cụ kêu lại hỏi thăm. Hôm đại hội Nhà văn ở Hội trường Ba Đình, thấy cụ đã yếu lắm, chống gậy đi tập tễnh trong hội trường, tôi đỡ cụ về ghế, hỏi cụ nhận túi tài liệu và quà chưa? cụ bảo chưa, chả biết ở chỗ nào. Tôi bảo cụ ngồi đây để tôi ra lấy. Tôi ra ký nhận cho cụ xong mang vào, và mừng nhất là cụ vẫn còn nhớ tên tôi... và đấy là lần cuối cùng gặp cụ. 

Đại Lải 1996

          Mấy hôm nay nhiều người kể trên báo về việc cụ có một cái truyện về một thằng câm sống với một con chó trung thành, cứ định viết rồi lại thôi, mấy chục năm rồi vẫn không thành. Tôi cũng được nghe cụ kể câu chuyện định viết này hồi ở Đại Lải, nhưng hồi ấy thì cụ bảo: Ấy là nghĩ thế chứ chả biết có viết được không?...

          Giờ thì mãi mãi câu chuyện ấy không bao giờ được viết ra nữa...