Thứ Tư, 17 tháng 1, 2018

SÔNG QUA ĐỜI TÔI




Nhớ có lần dự cái trại sáng tác ở Nha Trang, dân khắp nơi tới, chủ yếu ở đồng bằng, nhõn tôi từ Pleiku xuống. Có một buổi ngồi trên bờ biển, bỗng mấy ông dân biển khích tôi… bơi thi, nghĩ tôi dân Tây Nguyên thì chủ yếu bơi trên… cạn.

Giao kèo xong xuôi, tôi nhao xuống biển làm một hơi, năm trăm mét cách bờ, ngoái lại, dăm lão bụng phệ vẫn nghi ngóp phía xa. Tôi vòng lại, lên bờ, đợi các lão kia lên hết mới thủng thẳng nói: Mua bia đi, các ông vừa thách nhà giàu húp tương đấy. Tôi quê nội có sông Hương, quê ngoại có sông Đáy, sinh ra và lớn lên ở sông Mã, giờ đang sống ở sông Ba, ngán chưa?

Ngẫm lại, té ra đời mình đã qua nhiều con sông thật, qua một cách đầy kỷ niệm, đầy gắn bó chứ chả phải chỉ cưỡi… thuyền qua sông.

Nhà con hiếm, tuy có đến 2 thằng con trai, nhưng so với bà con thời ấy thì ba mẹ tôi thuộc dạng sinh ít vì các cụ đều là cán bộ, phải gương mẫu. Các gia đình ở Thanh Hóa thời ấy, năm bảy con là bình thường, chín mười đứa vẫn bình thường, hơn một chục mới bắt đầu có hiện tượng bất bình thường. Mà thời ấy, chiến tranh loạn lạc, mọi thứ bất bình thường tức là bình thường, mọi thứ bình thường tức là… rất bình thường. Đẻ nhiều con để đi bộ đội, thừa đứa nào thì làm ruộng, người ít việc nhiều, nên trẻ con lũn cũn như khoai lang khắp làng.

Một trong những việc chúng tôi bị cấm tiệt là ra sông. Mà nhà máy Diêm Thanh Hóa chỗ mẹ tôi làm việc lại ngay bên bờ sông Mã để tiện bè chở gỗ về làm diêm. Mà cái thế giới bè thì đầy hấp dẫn. Có cái mui bè chui vào đấy nằm thì sướng thôi rồi. Các cây gỗ to dài ở đầu thường đục lỗ để thò những sợi song vào buộc và kéo. Đấy là chỗ những con tôm sông hay chui vào, chỉ cần nhẹ nhàng dùng hai bàn tay bịt hai đầu là có một chú giãy tê trong tay… Nhưng đi trên bè cực nguy hiểm, sảy chân là rơi xuống và… nằm dưới gỗ ngay. 6 tuổi, tôi bắt chuồn chuồn, loại to nhất, cho cắn rốn, cắn nát rốn mà thả xuống nước vẫn chìm. Nhưng cái máu trốn mẹ ra bè thì luôn tràn ứ. Một đứa con gái suýt soát tuổi tôi, bố nó là công nhân xưởng que, chuyên làm que diêm ấy, một hôm hứa tập bơi cho tôi. Té ra, ngoài việc cho chuồn chuồn cắn rốn nó còn một vũ khí lợi hại để tập bơi, là chính cái quần của nó. Cởi ra, buộc túm hai đầu, cái quần vải đen nhuộm bùn và lá bàng đến chục nước dày cộp như mo nang thời ấy thành cái phao. Nhưng nó chỉ nổi được dăm phút thì chìm. Lại phơi khô, lại buộc lại, lại ùm. Ngày này qua ngày khác, chng nửa tháng thì tôi biết bơi. Và biết thêm một điều nữa, đứa con gái bạn tôi thời ấy, cởi bộ bà ba quần đen áo gụ ra, nó trắng khủng khiếp.

Nhà bà ngoại tôi ở Ninh Bình có một cái bể nước mưa làm từ trước năm 1945. Ở làng thời ấy, ngoài cái nhà ngói 5 gian thì cái bể nước mưa cũng là một thứ đáng tự hào, đáng để bà con nể phục. Nghe nói ông ngoại tôi dành dụm 15 năm mới làm được cái bể ấy, cái bể mà ông luôn cấm trẻ con leo lên thò đầu vào, bởi rơi vào mà không có người lớn là... xong ngay. Tôi rất thích rình lúc không có ai, leo lên mở cái nắp ra, thò đầu vào… hét, nghe uôm uôm giọng mình mà lại không phải giọng mình, vọng lại. Ngoài việc có một loạt các thân cây cau từ mọi mái ngói đổ vào miệng bể để hứng nước mưa, thì có những tháng phải gánh nước sông đổ vào. Nửa đêm bà ngoại tôi gánh thùng ra sông Đáy, lội ra thật xa, hết mức có thể, vục thùng lấy nước gánh về đổ bể. Ấy là những đêm trăng. Các cô gái làng cũng đi gánh rất nhiều. Lâu lâu ra quê ngoại, cậu học trò cấp 3 mơ mng văn chương là tôi rất thích theo bà ra sông, chả phải để đỡ bà, mà là ngắm các cô gái đi gánh nước. Trăng luênh loang, mặt sông gợn gợn sóng vàng, quần lụa hoặc phíp đen xắn lên cao vút, những bắp chân loang loáng nước, loang loáng trăng và loang loáng... tiếng tim tôi đập. Lên bờ, các cô hạ gánh xuống, không phải để nghỉ, mà để hạ quần xuống rồi mới đi tiếp về nhà, dù lúc ấy là nửa đêm, thậm chí là 3 giờ sáng. Như giờ, không gánh nước, chỉ đi xe máy, ngồi ô tô, dắt chó đi dạo buổi chiều, vẫn quần ngắn nhất có thể, cộc nhất có thể, chân cứ miên man giữa phố, hỏi sao tai nạn giao thông chả tăng?

Thời sinh viên ở Huế đói lắm, luôn luôn đói, luôn luôn mơ tới những gì có thể ăn  được. Gần sáng thức dậy với cái bụng sôi ầm ầm và mong tới lúc cầm nửa ổ mì tiêu chuẩn. Đấy là lúc hạnh phúc nhất của một đêm chờ đợi. Trưa thì bo bo toàn tòng, và bữa chiều thì 8 phần sắn gạc nai cõng 2 phần gạo hẩm. Nhưng đấy vẫn là thiên đường của chúng tôi. Thế nên phòng học ngay ở Morin, cửa sổ mở ra đường Lê Lợi, nhưng mấy khi chúng tôi nhìn thấy sông Hương thơ mộng, mấy khi thấy Trường Tiền đáng yêu. Các cô nữ sinh Hai Bà Trưng, Quốc Học áo trắng rợp đường, mà liễu ven đường Lê Lợi thì xanh, mà nào chúng tôi thấy thổn thức. Thế mà tôi còn những buổi “lao động” trong những buổi sáng chủ nhật đói như thế.

Ấy là xung sông Hương, đoạn giữa cu Trường Tiền và cầu Mới, vớt rong cho lợn. Thằng bạn thân, nhà ở dốc Phú Cam nuôi lợn. Mẹ nó cứ sáng sớm là ra ruộng mua rau muống, hồi ấy bao quanh thành phố Huế là những ruộng rau muống khổng lồ, gánh về mấy chợ xép bán. Đầu thừa đuôi thẹo của rau thì... người ăn, còn lợn thì mỗi tuần một lần thằng này phải ra sông lặn mấy bao tải về cho heo ăn dần. Nhưng nó còn có thứ quan trọng hơn heo đang chờ mỗi ngày chủ nhật, ấy là... bồ nó. Sự việc trọng đại thế thì tôi phải giúp nó thôi. Sáng chủ nhật nào cũng bị nó thúc dậy sớm, ra sông lặn rong cùng nó, nhanh để nó có thời gian đi gặp người yêu. Tôi chỉ được có mặt lúc... lặn rong. Đói và lạnh. Nhưng cứ phải đầy mấy bao tải, lúc nó chở từng bao về thì tôi vẫn ngụp lặn. Xong, nó đi cà phê với người yêu thì tôi về... cư xá, trèo ngheo một mình với cơn đói run người và nỗi mong đến cháy lòng tiếng kẻng cơm cư xá vang lên. Cho nên, nói cho công bằng, trong mấy con sông tôi từng trải qua cho đến lúc ấy, sông Hương là con sông ít thơ mộng nhất trong tôi dù lúc ấy tôi đang là sinh viên văn khoa. Đến giờ tôi vẫn ám ảnh những cơn đói kinh người thời ấy, vẫn chạnh lòng vì sự... bất công trớ trêu mà tôi phải chịu. Nhưng rồi trời có mắt, sau đấy mối tình rong rêu của thằng bạn tôi với cô kia... phá sản, những cuộc đi lặn rong sau đấy không còn bị nghe nó giục giã, không nghe cái lâng lâng, cái rạo rực cái hấp tấp của nó nữa, lại thấy nó... nhạt nhạt.

Lần đầu tiên tôi biết sông Ba là do đọc... Đất nước đứng lên. Thấy tả nó lớn lắm, có cá sấu nữa. Và ông Núp ở đấy, gần sông Ba, “bắn Pháp chảy máu”. Giờ, lần gần nhất tôi “gặp” sông Ba là chưa đầy mười ngày. Một con sông chết, đúng nghĩa. Trước đó, tôi gặp nó thật năm 1981, năm tôi đặt chân lên Tây Nguyên công tác. Một con sông hiền hòa, vắt từ An Khê qua Ayun Pa, xuôi Krông Pa nhập xuống sông Đà Rằng. Rồi phong trào thủy điện tưng bừng nở hoa. Sông Ba được chặn làm thủy điện An Khê Ka Nak và… thay vì trả nước cho chính con sông bị ngăn tức tưởi để làm thủy điện, người ta đã đào một con sông nhân tạo khác, đổ nước sau tua bin về sông Côn, Bình Định, biến sông Ba thành con sông chết.

Cá sấu thì không biết có đúng không, nhưng sông Ba có giống cá đá rất ngon. Nó là đặc sản cũng như sông Trà Khúc Quảng Ngãi có cá bống cát. Nhưng giờ, cá bống sông Trà được kho rồi đóng lọ bán như sản phẩm du lịch, còn cá đá sông Ba chỉ còn trong truyền thuyết như cá… sấu thời ông Núp bắn tây chảy máu.

Bí thư thị xã An Khê bây giờ là một cô bác sĩ trẻ, xinh đẹp và khá… lãng mạn. Tôi từng ngồi nói chuyện với cô và nghe cô kể rất nhiều về tương lai của sông Ba, cũng như nỗi thất vọng sâu sắc sau khi sông Ba bị bức tử. Phần lớn những đô thị đẹp của nước ta đều nằm bên hoặc giữa các dòng sông. Huế ư, Đà Nẵng ư, Hội An ư vân vân, và cô từng hy vọng, từng mong muốn An Khê của cô cũng như thế khi con sông Ba như một dải lụa viền thị xã. Đấy sẽ là điểm nhấn của đô thị cuối Bình Định đầu Gia Lai theo trục đông tây này. Trong cái rủi có điều may. Năm vừa qua, các nhà khảo cổ, tận Nga sang, phát hiện ở đây, cũng ven con sông Ba này, gần triệu năm trước, đã có dấu tích của tổ tiên loài người. Nghe nói phát hiện lịch sử này đã đánh đổ nhiều lý thuyết về lịch sử loài người xưa nay. Thôi thì, những vấn đề cao siêu để các nhà khoa học lo, tôi nhớ rằng, đã từng đi du lịch và công tác một số nước, và được họ đưa đến những nơi vài vạn năm trước, con người đã ở đấy. Dấu tích rất mơ hồ. Có khi chỉ là những vân đá có vẻ như là những hình vẽ của con người, hoặc những di chỉ có vẻ như là khu bếp nấu… và cứ nườm nượp vào chiêm ngắm, xuýt xoa, bái phục. Thế mà ở lưu vực sông Ba này, bỏ rẻ thì cũng tám mươi vạn năm có lẻ, dấu tích còn lừng lững đây…

Đấy là những con sông tôi đã có ký ức, đã sống với nó một thời. Còn những con sông tôi đã qua, khá nhiều, từ sông Thao sông Thương đến sông Nhật Lệ, sông Bến Hải, sông Hàn, sông Hoài… xuôi Nam từng qua sông Tiền sông Hậu, đến tận sông Gành Hào ở cuối đất Cà Mau. Cũng từng tắm và ngắm mặt trời trên con sông nổi tiếng thế giới là sông Hằng của Ấn Độ. Mới thấy, những con sông không chỉ đã làm nên văn minh của loài người, mà nó còn là một phần của đời sống con người, gắn bó chặt chẽ với con người, để mỗi khi nhớ về, ta lại rưng rưng nhớ, rưng rưng xúc động…

Ảnh nhà cháu bên sông Lô, bạn Thanh Vĩnh, TBT tạp chí Văn Nghệ Vĩnh Phúc chụp sáng nay


Không có nhận xét nào: