Văn Công Hùng: NHỮNG VỈA HÈ CAO NGUYÊN

Nước ta, có vẻ như vỉa hè nó trở thành một phần của đời sống thành phố. Có người còn khái quát nó lên thành... văn hóa vỉa hè. Năm nào đấy, thủ tướng Võ Văn Kiệt ra nghị định về vỉa hè, thực ra là làm sao để đường thông hè thoáng. Thế là hàng loạt ngôi nhà bị đập, trả vỉa hè cho người đi bộ. Nhưng, đâu như chỉ vài năm, vỉa hè lại... như cũ. Rồi chuyện anh Đoàn Ngọc Hải, phó chủ tịch quận 1, trực tiếp đi giải phóng vỉa hè cũng rộ lên tiếng vào lời ra, và cuối cùng thì, thành phố HCM điều ông sang vị trí khác, và ông, giũ áo từ quan, về chạy marathon và làm từ thiện.

Thú thực, tôi chả cổ súy cho những thứ buôn bán rị mọ vỉa hè, nhếch nhác và mất vệ sinh, ảnh hưởng giao thông và cũng chả lấy gì làm văn minh cả. Tôi cũng biết, một thành phố văn minh hiện đại là thẳng băng sạch sẽ, là gọn gàng chỉn chu, là sáng choang bóng bẩy...

Ra Hà Nội, ngại nhất là phải đi bộ trên... vỉa hè. Vỉa hè nhưng không phải vỉa hè, bởi nó đã được chiếm hết, mà là đi xuống lòng đường. Gặp đoạn sạch sẽ còn đỡ, chứ phải đoạn vỉa hè bẩn, nước lênh láng, váy áo xúng xính, hoặc đoạn khói mù mịt từ những cái bếp than tổ ong, đi qua đến khổ.

Sài Gòn có vẻ đỡ hơn, vẫn còn nhiều đoạn vỉa hè mà... đi bộ trên ấy được.

Và cũng thú thật, tôi là người cũng... mê vỉa hè. Từng viết nhiều bài báo, làm dăm bài thơ ca ngợi... vỉa hè. Những là thi vị, những là ký ức, những là nhấp nhô trữ tình, rằng, không vỉa hè không ra phố Việt Nam. Tôi cho rằng, vỉa hè nó là một "thuộc tính" của phố rồi, vấn đề là, sắp xếp thế nào để có thể lợi cả vài ba đường, chứ không chỉ đôi đường.

Và đấy là nguyên cớ để tôi vẫn cứ nhớ những cái bếp nướng bắp, chiên xôi, những đốm sáng của đèn hột vịt... của Pleiku một thuở.

Ơ mà chả một thuở đâu, giờ vẫn còn đấy.

Ra Tam Đảo, Sa Pa, những vùng có khí hậu tương đối giống Pleiku, cũng lạnh se se, cũng sương mù, cũng có dốc, cũng co ro tay trong túi ngồi xoa suýt bên những bếp than rực hồng, bên má hây hây, mà nhớ Pleiku kinh khủng. Hình ảnh những cô gái bên những bếp than nướng khoai, bắp tạo nên một “hình ảnh đặc sản” của những vùng đất ấy.

Pleiku cũng từng thế.

Phải nói ngay điều này, là bắp (ngô) và khoai lang Gia Lai rất ngon, nướng hoặc luộc đều ngon. Mỗi loại hình có cái thú riêng. Tôi đang nhớ về... bắp nướng.

Hồi ấy trên đường Trần Hưng Đạo những đêm mùa khô luôn lập lòe các bếp lửa. Tất nhiên bên mỗi bếp lửa ấy là một hoặc hai cô gái. Nó chỉ là một chậu than thôi, và một bao bắp tươi. Từng cái bắp được bóc vỏ rồi ghếch lên than, chính xác là bỏ trên một cái vỉ sắt. Mùa khô lạnh mà má cô gái lấm tấm mồ hôi. Bên cạnh là mấy gã trai ngồi giơ tay sưởi đợi bắp chín. Tiếng lách tách của cả than và bắp xen trong những câu chuyện không đầu không cuối. Người bán chăm chú lật lật xoay xoay quạt quạt, người ăn hình như có nhu cầu ngồi hơn là ăn, tay như muốn vòng ôm lấy lửa, mắt nheo nheo, miệng xoa xuýt. Cho đến khi đón lấy cái bắp bỏng rẫy thì tay này lật tay kia, cái bắp liên tục được chuyền, được lăn trong những tiếng rên khẽ. Câu chuyện câu được câu hụt bạt trong gió, trong lửa, trong sương mù, trong cái thanh bình êm ả của đêm.

Cũng có người mua về nhà. Thì cũng phải đợi thôi. Và khi đợi thì góp chuyện, ít nhất là góp cái tiếng rên, tiếng xuýt xoa khe khẽ, tiếng lập bập của môi và cả tiếng loạt xoạt của tay tìm... túi áo khoác.

Chúng tôi, những gã trai trẻ đã qua những mùa khô Tây Nguyên như thế, để giờ nhớ đến thắt lòng.

Giờ, tất cả cứ sáng choang lên, chả còn những cái dáng liêu xiêu của bếp của người, của gió của sương mù thuở nào, dù vẫn còn những bếp bắp nướng.

Thì ngay bên đường gần nhà tôi ấy, vẫn có mấy cái bếp nướng khoai và bắp mỗi chiều tới đêm. Tôi vẫn là khách quen của họ, nhưng không phải là đêm nữa, mà ngay trong chiều, trên đường đi làm về. Mua cái bắp mang về nhà ăn trước khi đi thể dục buổi chiều. Có cả những người đi bộ đến đấy, mua một cái bắp rồi vừa đi bộ thể dục quanh quảng trường vừa ăn. Những cái bếp ấy mang tính thực dụng nhiều hơn chứ không còn khả năng biểu cảm thẩm mỹ nữa, dù là sự biểu cảm hết sức tự phát chứ chả phải cố ý sắp đặt gì.

Có những cái đẹp là do nó vô tình được tạo ra chứ chả phải ý đồ gì. Những cái bếp than nướng bắp ấy là hết sức vô tình, bởi về mặt nào đấy, nó là sự kiếm sống lam lũ. Giàu có chả ai phải đi bán cò con như thế, mỗi đêm thức đến rạng sáng hôm sau mà tiền lời lãi tính trên từng trái bắp. Nhưng mặt khác, nó vô tình điểm xuyết cho phố sự nên thơ. Hay chí ít là ký ức, là dư vị một thời.

Hôm nọ ngồi nói chuyện với một ông bạn từng ở Pleiku giờ ở Sài Gòn. Ổng bảo nhớ Pleiku lắm. Mưa nhớ, nắng cũng nhớ, sương mù nhớ, rông rốc gió cũng nhớ. Ổng bảo có điều kiện sẽ quay lại để... kinh doanh. Mà kinh doanh quá khứ thôi. Là dựng lại một con đường như thế. Phải đi bộ vào. Hai bên đường lập lòe những cái bếp nướng ngô. Tôi bảo chắc gì có khách. Giờ người ta trà sữa, trái cây lắc, đồ ăn nhanh... ông trở lại ngày xưa để kéo lùi lịch sử à? Gã trầm ngâm, không phải kéo lùi mà là... trở lại. Trở lại để tiếp tục hành trình chứ không phải trở lại để... ở lại. Ai chả có ký ức, ai chả có một vùng thiêng liêng để thương để nhớ. Tôi kinh doanh cái ấy. Hay chính xác, không kinh doanh, chỉ là giúp con người có những khoảnh khắc thư giãn, những phút giây hoài niệm thanh sạch, những cú lặng giữa náo nhiệt, những bước ngập ngừng giữa những vòng quay. Và họ cám ơn tôi về điều ấy, bằng... tiền, tất nhiên. Và đấy là kinh doanh.

Thì giờ người ta đổ xô lên Tam Đảo, Sa Pa, lên Măng Đen... có phải để tìm náo nhiệt đâu. Và nếu những nơi ấy cũng náo nhiệt như nơi khác thì cần gì họ phải vất vả tốn kém lên đấy.

Thì ra con người có những nhu cầu rất lạ. Và cái quan niệm sướng khổ cũng chả biết đằng nào mà lần. Có thể với người này là sướng thì người khác là khổ. Thời này là khổ thì thời kia là sướng. Người ta phấn đấu kiếm tiền để mua xe, từ xe đạp lên xe máy rồi ô tô, càng xịn càng sướng, để rồi sáng sáng chiều chiều lại trằn người ra... đi bộ giữ sức khỏe. Người ta ăn đủ thứ cao lương mỹ vị cho tới lúc phải... ăn kiêng. Và cũng như thế, những nhếch nhác một thời, những giản đơn ấm cúng, những kiếm sống qua ngày, tạm bợ và qua loa... nếu biết xử lý, biết thu vén, có khi lại là... du lịch.

Nghĩ cho cùng, con người sống thì phải có có ký ức, hiện tại và tương lai. Ký ức không quay lại được, không tạo dựng được, nhưng có thể được đánh thức, được thỏa mãn và được phục vụ...

Thế nên mới đây nhất, từ Sài Gòn tôi bay một cú Hà Nội, rồi ngược xe lên Tam Đảo. Đêm ấy tôi rị mọ lần thần ngồi bên cái bếp nướng ngô của một cô gái Thái Bình. Đừng nghĩ cứ lên vùng cao là gặp sơn nữ. Cô gái Thái Bình bán ngô nướng suốt đêm, có cái quán hẳn hoi chứ không chỉ đèn hột vịt như ký ức Pleiku của tôi dạo nào.

Buổi chiều đã một cuộc chiêu đãi, nhưng dù thế tôi vẫn cố kỳ nèo bạn bè tôi tung chăn ra phố, và sà vào quán ngô này. Khuya ấy về, có ít nhất 2 gã bạn làm thơ về ngô và cô bán ngô, về than và lửa, về đêm và đôi mắt Tam Đảo (chính xác là Thái Bình), và về một Tam Đảo cứ bồng bềnh đâu đấy trong ký ức, trong sương mù, trong cái mớ hỗn mang hoài niệm mà có cố quắt quay quên nó lại cứ điềm đạm trở về, như một minh chứng cho cái phẩm chất luôn thi vị hóa ký ức của con người...

Và đấy mới chỉ là vỉa hè bắp nướng. Vỉa hè còn gắn với bao thứ nữa. Những nhếch nhác thì dẹp đi, nhưng những thứ có thể chấp nhận, có thể làm cho phố xá sang lên, chứa thêm một phần văn hóa, một phần ký ức, thì cũng nên có cách bảo tồn. Như có lần tôi ngồi ở một vỉa hè Hà Nội, nhà văn Vũ Hồng chỉ cái bàn bằng đá sứt sẹo và xiêu vẹo: Nhà văn Nguyễn Quang Sáng ngày xưa mỗi lần ra Hà Nội đều ngồi đúng quán này, cái bàn này. Lại nhớ cái thuở đi học, đọc văn học Anh, Nga, Pháp… thấy nhắc đến những quán cà phê đầy ấn tượng. Nơi này Gô Gôn đã ngồi, chỗ nọ Ban Zăc đã duỗi chân, bàn đằng kia là Đich Ken kê bút… chao ơi là sung sướng ngất ngây con gà tây, chỉ mong ước một lần đến.

Xin kết thúc bài viết hết sức tản mạn này bằng 2 câu thơ của tôi viết ngay trên một quán cà phê vỉa hè Pleiku:

"mà nếu không còn những buổi ngồi như thế

bao vỉa hè thất thểu kéo nhau đi..."

(Bài đăng trên Cảnh sát toàn... thế giới ạ.).