Làng
ma là một cách nói về sự sống. Người Tây Nguyên quan niệm rằng chết chưa phải
là hết, mà là một sự thay đổi trạng thái tồn tại, họ chỉ không quây quần hàng
ngày như hàng ngày bên mái nhà sàn, bên ngôi làng thân thuộc của họ nữa, họ an
nghỉ ở một nơi riêng, thường là đầu làng hoặc cuối làng, tức là rìa làng, vẫn gần
gụi thân thuộc lắm. Hàng ngày người sống vẫn ra đấy, mang thức ăn cho họ, người
trong nhà ăn sao ở đây ăn thế. Họ trò chuyện với nhau, tâm sự với nhau, kể với
nhau chuyện xảy ra ngày hôm nay trong làng, trong nhà, những câu chuyện lẽ ra họ
đã làm trong nhà, trong làng nhưng giờ làm ở đây. Chỉ khác tí tẹo thế thôi, còn
thì, mọi người vẫn đầy đủ, vẫn như chưa hề chia xa.
Phải
đến khi Pơ thi (bỏ mả) thì những câu chuyện rủ rỉ hàng ngày kia mới hết, mới chính thức mỗi người mỗi ngả, vì điều
kiện sống, vì phong tục, cái nhớ cái thương, sự cách biệt âm dương từ nay mới hết.
Nhưng, vẫn chưa hết, vì người sống làm những pho tượng mồ rất đẹp gửi cho người
chết. Những tượng mồ chính là được người sống “cử” đi theo để hầu hạ, để bầu bạn,
để vui cùng người chết...
Làng
ma, vì thế nó... ấm cúng.
Không
dễ gì, và cũng không phải ai cũng “đọc” được điều ấy.
Chử
Anh Đào bằng vốn sống của một nhà giáo viết văn, hơn 40 năm gắn bó với Gia Lai,
đam mê văn hóa Tây Nguyên, “đọc” được rất rõ điều ấy. Và hơn người, anh chuyển
tải sự “đọc” kỳ khu, kỹ lưỡng và đầy cảm xúc của mình
vào những trang sách.
Cuốn
“Những làng ma tôi đã đi qua” của anh ra đời cũng lạ.
Làm
người viết ai cũng muốn tác phẩm của mình được “ra tấm ra món”, tức là được tập
hợp chĩnh chện sang trọng trong những trang sách, có gáy, có bìa. Trước đấy nó
được in lẻ trên các báo. Như là một thử thách, một cách tiếp cận với bạn đọc để
“nghe ngóng” phản hồi, và bản thân mình cũng có độ lùi nhất định để xác định
hình hài đứa con của mình. Chử Anh Đào là người kỹ tính. Anh đang tự tập hợp,
đang nghe ngóng, đang đón chờ phản hồi... thì biết mình bị trọng bệnh. Điều quý
là anh điềm tĩnh đón nhận, bình thản đón nhận thông tin mình bị bệnh. Không
buông xuôi, không hốt hoảng, anh nhận tin trong sự thấu hiểu mệnh trời và cả mệnh...
mình. Bạn bè vẫn thấy anh ngồi cà phê gốc nhãn, tức quán cà phê nhưng anh thường
ngồi đấy với một chai bia Sài Gòn. Và những con chữ vẫn tuôn từ đấy. Rồi một số
bạn bè anh ở Hà Nội bèn nảy
ra một sáng kiến là, tập hợp những thứ mà anh đang còn lưỡng lự, đang còn ngắm
nghía kia, in thành một tập. Và “Những làng ma tôi đã đi qua” ra đời như thế.
Nó được chuyển về Pleiku khi anh đang xạ trị ở Sài Gòn, phải cả tuần sau anh mới
được nhìn mặt đứa con của mình. Đây là đứa con tinh thần thứ 9 của anh.
Những
làng ma nhưng lại không nói chuyện... ma. Nó là hành trình của người sống đi
tìm cái đẹp, là những chiêm nghiệm, là ký ức là tương lai, là nỗi đau là hạnh
phúc, là cái thường nhật và cả cái phi thường, là những xốn xang và những bình
lặng, là những mất còn hơn thiệt thắng thua, là những vĩnh hằng nhưng đầy khoảnh
khắc, là ngày mai trong vệt nắng chiều nay...
Và
vì thế, nó chính là đời sống chúng ta hiện tại. Nó là tôi là anh, là cô là chị,
là sự khốn nạn song hành cùng cao thượng, là cái ác đứng cạnh tình yêu, là ánh
sáng bên bóng tối, là nước mắt là nụ cười, là nỗi đau và hạnh phúc...
Và
thực sự thì thế này, nghe tên tập sách cứ tưởng tác giả chỉ viết về những vấn đề
của Tây Nguyên bản địa, với đời sống của người Jrai, Bahnar, về những bí ẩn Tây
nguyên, những mịt mù với những phát lộ Tây Nguyên. Té ra không phải thế. Với tác giả, toàn bộ đời sống tác giả đã
đi qua, đã chứng kiến, đã sống, đã khổ đau hạnh phúc với nó, đã vì nó mà tồn tại...,
là một ngôi làng. Tác giả quy đồng tất cả thành một ngôi làng. Ơ tại sao lại
không. Mỗi người có một vùng ký ức, vùng tồn tại của mình. Chử Anh Đào cũng thế,
anh quy tất cả những vùng ấy thành... làng. Xuất thân từ đất tổ, và cổ, Phú Thọ,
anh đã chọn Gia Lai để trưởng thành và sống. Và toàn bộ không gian thời gian cả
ảo và thật ấy của anh được anh quy thành... làng. Không khó để nhận ra ý đồ nghệ
thuật khi anh đặt tên cho cuốn sách của mình như thế. Có những mảng về Tây
Nguyên như: Chị Pem, Chư Mố, Ký ức Nú Vai, Nhà rông văn hóa và nhà rông, Những
làng ma tôi đã đi qua, Pơ Tó, Họ và tên của người Jrai... nhưng cũng có ký ức:
Tôi, một giây đời đã nhỏ xuống Pleiku, Chư Prông còn đó bạn tôi nằm, Mái trường
xưa... và những chiêm nghiệm về cuộc đời, về hiện tại của chính tác giả: Đôi bờ,
Xóm đạo thuở ấy, Mỹ học địa danh, Người bán hàng tết vân vân... những mảnh, những
dãy, chuỗi, những quầng sáng tâm thức được tác giả bóc tách, trải ra, như một
cách biết ơn cuộc đời và cũng như một cách thể hiện tâm thức của mình với bạn đọc...
Trên hết là một thái độ sống
hết sức đáng quý, lạc quan mà chừng mực, suy nghĩ mà tươi tắn, vì thế cuốn sách
tưởng là chỉ “làng ma” nhưng ta gặp một thế giới, ở đó có những khoảnh khắc trở
thành bất tử...
-------------
Đọc “Những làng ma tô đã đi qua”- Chử Anh Đào, NXBVăn học, H. 2018
 |
| Nhà cháu ngoài cùng bên phải, Chử Anh Đào sát cạnh cùng ông Núp và nhà văn Nguyễn Khắc Trường thời... xửa xưa... |
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét