Đầu
tiên là rừng đã... hoàn thành việc phá. Lá phổi xanh không còn, không còn nơi để
nước ẩn trú, cứ thế nó trôi tuột đi. Tiếp đến là cây công nghiệp, mũi nhọn của
ngành kinh tế, phát triển tưng bừng. Muốn cây phát triển thì phải tưới, muốn tưới
người ta khoan nước ngầm. Đã từng có cảnh báo là, nếu Tây Nguyên cứ tiếp tục
khoan nước ngầm để tưới cà phê và tiêu như cách đây chục năm thì nước ngầm sẽ hết
và vỏ trái đất cũng sẽ bị ảnh hưởng, bởi nó sẽ bị rỗng. Và có lẽ bây giờ bắt đầu
báo ứng. Lại nhớ ông
Jacques Dournes đã có một quyển sách một thời rất nổi tiếng được Nguyên Ngọc dịch
là "Rừng, đàn bà, điên loạn" (Forêt, Femme, Folie) nói về vai trò của
rừng và mối quan hệ giữa rừng với người Tây Nguyên như thế nào. Đọc mới thấy té
ra cái anh tây họ quan tâm đến chúng ta nhiều hơn ta tưởng.
UBND tỉnh Gia
Lai đã công bố thiên tai xảy ra trong vụ đông xuân năm 2015-2016 trên địa bàn tỉnh,
với cấp độ rủi ro do hạn hán là cấp 1 (cấp nguy hiểm).
Vốn
dĩ Tây Nguyên là đất khát. Nó khát từ xửa xưa rồi. Hình ảnh những đoàn người
(đa phần là phụ nữ) sáng sớm đeo gùi (trong gùi là các quả bầu khô để đựng nước)
cặm cụi xuống suối lấy nước dùng cho cả ngày đã quá quen thuộc với đời sống (và
với cả các nhà nhiếp ảnh nghệ thuật).
Những
năm đầu tám mươi thế kỷ trước, mỗi khi xuống làng công tác, có chuyến đi cả chục
ngày, nửa tháng, chúng tôi thường chọn nhà nào ở rìa làng, gần suối nhất để ở
nhờ. Thế mà có làng mỗi khi buổi sáng xuống suối làm vệ sinh cũng đi mất cả tiếng
đồng hồ, khi lên mỗi người không quên gùi một gùi bầu nước hoặc xách can nhựa để
dùng cả ngày...
Cái
chuyện moi một cái hố giữa lòng suối/ sông trong mùa khô để nước tụ về rồi lấy
gáo gặn từng tí cũng đã từng rồi. Người vừa quay lưng đi, bò đến thò miệng kéo
một hơi là cạn trơ đáy cũng đã từng...
Nhưng
đấy là thời tự phát. Sau này các dự án thủy lợi phát triển đến từng xóm thì
tình hình đã khác. Cả vùng hạn mênh mông Ayun Hạ của các huyện Phú Thiện, Ia Pa
và thị xã Ayun Pa... được đại công trình thủy nông Ayun hạ tưới với diện tích
lý thuyết là 13.500 héc ta, nghe nói thực tế thì cũng có gần chục nghìn héc ta
được tưới, nước ríu ran quanh năm.
Rốn
hạn Krông Pa thì có công trình thủy lợi Ia M’lá phủ. Đây là nơi hạn quanh năm,
rất kỳ lạ. Cái nóng cái nắng cái hơi hầm hập cứ như quẩn lại, bởi địa hình ở
đây là địa hình lòng chảo, thị trấn Krông Pa là cái đít chảo. Người không quen
về đây sống vài ngày là cứ bứt rứt như sắp phát điên. Nhưng khi thủy lợi Ia
M’lá hoàn thành thì cả huyện này chan hòa nước, xanh mướt nước, rười rượi nước...
Nhưng
đến năm nay thì khác. Khác hoàn toàn. Nó lại trở lại như cái thời... chưa có
các công trình thủy lợi. Chả lẽ lịch sử văn minh lại luẩn quẩn thế, phát triển
một hồi lại về... chỗ cũ.
Suy
cho kỹ, nó có lý do của nó cả.
Đầu
tiên là rừng đã... hoàn thành việc phá. Lá phổi xanh không còn, không còn nơi để
nước ẩn trú, cứ thế nó trôi tuột đi. Tiếp đến là cây công nghiệp, mũi nhọn của
ngành kinh tế, phát triển tưng bừng. Muốn cây phát triển thì phải tưới, muốn tưới
người ta khoan nước ngầm. Đã từng có cảnh báo là, nếu Tây Nguyên cứ tiếp tục
khoan nước ngầm để tưới cà phê và tiêu như cách đây chục năm thì nước ngầm sẽ hết
và vỏ trái đất cũng sẽ bị ảnh hưởng, bởi nó sẽ bị rỗng. Và có lẽ bây giờ bắt đầu
báo ứng. Lại nhớ ông
Jacques Dournes đã có một quyển sách một thời rất nổi tiếng được Nguyên Ngọc dịch
là "Rừng, đàn bà, điên loạn" (Forêt, Femme, Folie) nói về vai trò của
rừng và mối quan hệ giữa rừng với người Tây Nguyên như thế nào. Đọc mới thấy té
ra cái anh tây họ quan tâm đến chúng ta nhiều hơn ta tưởng. Trước đó một
"anh" Tây khác, giáo sư dân tộc học lừng danh người Pháp Condominat
đã từng lấy vợ người Tây Nguyên, sống trong buôn trong rừng với người Tây
Nguyên để nghiên cứu dân tộc học và viết một cuốn sách rất hay: "Chúng tôi
ăn rừng". Thì ra là thế, hàng ngàn năm, nhân dân các dân tộc sống trên dải
Trường Sơn Tây Nguyên tồn tại cùng với rừng, sống trong rừng, được rừng chở
che, tương hỗ nhau làm nên một vùng văn hóa hùng vĩ, giàu có đầy bản sắc, đậm
tính nhân văn là bởi họ "ăn rừng". Người Tây Nguyên "ăn rừng"
ân tình với rừng, chung thủy với rừng là bởi họ biết hòa đồng với rừng, tôn trọng
rừng, hóa thân vào rừng, coi rừng như bạn, như ân nhân, như một môi trường sống
tuyệt vời nhất gắn bó hữu cơ với đời sống của họ. Ăn rừng không có nghĩa là phá
rừng, là khai thác rừng bừa bãi. Ăn rừng chính là sống hài hòa trong môi trường
tự nhiên ấy. Chúng ta bây giờ thì không “ăn” rừng, mà là phá rừng, phá triệt để
và huy hoàng...
Chưa
hết, thủy điện mới kinh. Nó không chỉ phá rừng, không chỉ phá hoại sinh thái,
không chỉ này nọ các kiểu làm biến đổi vùng khí hậu... nó còn tác động trực tiếp
đến hạn và lũ, bởi kỹ thuật tích nước xả nước phục vụ thủy điện nhưng luôn vênh
với quy luật tự nhiên và nhu cầu đời sống nhân dân. Hàng loạt công trình thủy điện đã phá hàng ngàn héc ta
rừng, nguy hiểm hơn, nó hủy diệt sinh thái và môi trường sống, nó đẩy bà
con vào các làng định cư xây như những cái hộp vuông vức, trông có vẻ đẹp, hiện
đại nhưng triệt tiêu sức sống, những cái nhà rông bê tông lợp tôn xanh đỏ tím
vàng đóng cửa im ỉm chả ai lên... mới đây nhất, vụ thủy điện An Khê Kanác tích
nước làm cả vùng An Khê khô hạn, sông Ba hùng vĩ trơ đáy, sau đấy đùng cái lại
nửa đêm xả nước làm thiệt hại hàng trăm héc ta hoa màu ruộng vườn là một ví dụ
nhỡn tiền...
Trong khi đấy thì những người có kiến
thức và có trách nhiệm thì có vẻ như xử lý vấn đề rất chậm. Rõ ràng không thể cứ
suốt ngày vắt óc, vắt sức ra chống lại, cưỡng lại tự nhiên được, đấy là việc
làm rất... hỗn và phi logic, trong khi lẽ ra phải nương theo tự nhiên mà sống.
Điều này đồng bào Tây Nguyên bản địa từng rất tài. Họ sống nhờ rừng, cũng phá rừng
du canh du cư đời này đời khác nhưng rừng chỉ phát triển chứ không tàn lụi bao
giờ. Họ trở thành bạn bè với rừng, nương tựa vào rừng chứ không chống lại như
cách chúng ta làm hiện nay. Ví dụ như khi phát triển ồ ạt cà phê, tiêu, cao su
đã nghĩ đến việc nước đâu duy trì sự sống cho chúng không? Khi ồ ạt di dân có
nghĩ đến việc làm sao để hài hòa giữa dân số và tự nhiên chưa? Người ta cưỡng áp thói quen
của nền văn minh lúa nước vào đời sống nương rẫy của đồng bào. Những cán bộ trịch
thượng luôn nghĩ mình giỏi hơn dân, luôn muốn "giáo dục" dân. Họ
không chịu học hỏi, cứ thế "cưỡng chế" bắt dân rời bỏ thói quen của
mình, du nhập một lối sống xa lạ... Chúng ta đã phải đánh đổi khá nhiều từ sự hấp tấp phát triển nóng này. Nhỡn
tiền là mạng người, là sự tàn phá của thiên nhiên, sâu xa hơn, là sự biến mất của
văn hóa, thứ văn hóa bản địa Tây Nguyên lấy rừng làm điểm tựa, lấy môi trường
thân thiện làm trọng tâm để cân bằng quan hệ người - người và người - rừng, tức
là người và tự nhiên.
Tôi
lần mần lên mạng, thấy 2 ý kiến của 2 bạn trẻ viết trên facebook về cái vụ thiếu
nước ở Tây Nguyên rất thấm. Một cô giáo viết: “Suy cho cùng, đối tượng bị tác động mạnh mẽ nhất bởi thiên tai mà cụ thể
là hạn hán là người nghèo. Thấy 1 số chính quyền lên ti vi bảo "do trời
làm, nên chịu thôi"... thời đại nào rồi mà vẫn ngồi cầu mưa với lại đổ tất
cho trời... người ta chủ động ứng phó bằng cách kêu gọi tiết kiệm nước (rồi
không khéo sẽ có chiến tranh về nước ngọt, vì cái gì thiếu tất sẽ có giành giật),
trồng thêm cây rừng để giữ nước, giữ đất, rồi tiết kiệm nhiên liệu, sử dụng
nhiên liệu sạch, không phải Tết mới kéo nhau ra trồng tượng trưng mà là trồng đầu
mùa mưa ấy. Cái thời mà người ta vẫn coi bê tông hóa, nhà cao rộng là giàu, coi
việc sử dụng hoang phí để thể hiện sự xa xỉ thì vẫn còn xa với mới đạt tới sự
phát triển bền vững. Quy luật khó cưỡng nhưng thà chủ động làm còn hơn là kêu
khó, kêu bó tay thì có trời cứu, ngân sách TW thì cũng từ dân mà ra, từ vay nợ
để con cháu trả cả chớ có từ trời rơi xuống đâu. Mà xã hội giờ là một hệ thống,
đừng nghĩ mỗi anh tích đủ nước anh mát mẻ là yên thân, người nghèo nhiều thì bất
ổn tăng, mà bần cùng thì hay sinh đạo tặc. Nhà anh có sạch mấy thì sạch nhưng
thằng hàng xóm nó phun thuốc trừ sâu thì anh cũng bị ảnh hưởng...” (Tạ Ngọc
Điệp)...
Còn đây là ý
kiến của một sĩ quan quân đội: “CÓ PHẢI HẠN
DO TRỜI? Hồi nhỏ tôi đọc trong sách, đồng bằng Nam bộ đất đai trù phú thẳng
cánh cò bay, rẽ cá ra mới thấy nước. Miền Nam lúa nhiều miền Nam dừa nhiều miền
Nam xoài thơm... Còn mấy hôm nay ngày nào tivi cũng đưa tin về hạn hán ở miền
Tây, nhưng đa phần đều đổ cho trời.
Thực ra, ngoài tập tục sinh hoạt canh tác
gây thay đổi hệ sinh thái bởi cư dân địa, làm cho lượng nước ngầm tụt xuống,
thì nguyên nhân lớn nhất trực tiếp nhất là lượng nước về các sông xuống đến mức
thấp nhất dần đều trong khoảng 1 chục năm trở lại đây. Gúc 1 phát, thấy ngay
bao nhiêu cái đập ngăn nước từ thượng nguồn. Tên hàng xóm tham lam nó xây chứ
ai. Tôi không theo thuyết âm mưu, nhưng tôi biết chắc, trong báo cáo tác động
môi trường mật được đệ trình trước khi xây mỗi đập, họ đều biết lượng nước trả
về sông sẽ hụt đi và hệ lụy đến lưu vực phía hạ lưu như thế nào. Điều này có
liên quan đến sự nham hiểm vô cùng, sẽ biến phần lớn đồng bằng Đông và Tây Nam
bộ mặn hóa trong tương lai rất rất gần.” (Trần Khánh Vân)...
Những bạn rất
trẻ và không liên can còn nghĩ được như vậy đấy. Dẫu muộn, nhưng vẫn còn có cơ
hội để quay đầu. Không thể đổ hết cho trời, phải từ chính chúng ta, nương theo
tự nhiên, theo quy luật, mà tự cứu mình...
4 nhận xét:
Hạn, Hạn và Hạn..nặng rồi. Hết Đoàn của Tỉnh xuống, các Đoàn TW về...huyện, xã lo tiếp đón; trước đó phải ngồi lo ngay ngáy cái báo cáo vuốt cho hay để khỏi phê bình thì cũng mất cả 3 ngày; alo bên tài chính, phòng nông nghiệp, hạ tầng....VP chuẩn bị đặt cơm ,lo chỗ nghỉ trưa cho các vị Tỉnh, cấp trên về cũng mất khoản chi vài chục triệu....thế mà còn chỉ trỏ để cây chết thì cán bộ bị xử lý. Thật ko hiểu ra cách chống hạn này có lợi cho ai? chỉ có Huyện, xã đã nghèo lại càng hạh nặng hơn...Anh VCH í ơi tò te tí đây!!!
Chưa cộng thêm tiền Xăng+Xe+Công tác phí+chi khác....nữa nhé. Vưa rồi 4 đoàn xuống ChuPuh hơn 30 chiếc Ô tô đấy. Đậu chật nich sân huyện luôn.
hấp dẫn ghê. Đúng như QH đang họp nói là "dân ko tin ta, vì nói nhiều ít làm..."huhu. Ước chi mấy điều ni được đến tai các vị vừa rồi mới đi chống hạn, vừa xuống huyện mình.
Bài viết hay quá, sâu sắc quá. Nhà em không biết nói gì hơn. Nhưng em muốn nó hơn thế nữa chứ chỉ dừng ở bài viết, trang báo thì nó chưa hoàn thành sứ mạng của nó.
Đăng nhận xét