NHÀ THƠ PHẠM ĐƯƠNG NÓI VỀ GIỜ THỨ 25

Sáng mai thì Ban chấp hành sẽ họp để nghe ban chung khảo báo cáo về giải thưởng Hội Nhà văn năm nay và mới có quyết định chính thức nếu BCH thông qua, nhưng mấy hôm nay đã thấy dư luận tưng bừng lắm. Mình có một sơ suất là khi ngồi gõ cái tin kết quả hội đồng chung khảo lên blog của mình thì gõ cái tên tác phẩm của anh Phạm Ngọc Cảnh Nam thừa chữ một, huhu, thế rồi giờ bị quy là... không đọc (có bác nào còm vào blog mình nói mình post entry ấy lúc 23h. Đúng thế, nhưng mình đã gõ từ chiều và hẹn giờ blog vì phải hỏi xem có được công bố không đã). Khổ thân, theo mình chứng kiến thì cuốn ấy được phân tích rất kỹ về nhân vật chứ hoàn toàn không nhắc gì đến cái tên, không phải vì cái tên mà không được giải dù trước đấy mình có trao đổi với anh Thái Bá Lợi xung quanh cuốn này để có thêm thông tin...


Chiều nay đang học lái xe thì đồng chí Phạm Đương gọi bảo bác biết ông ấy ông ấy không, trang ấy trang ấy là của ai, bảo anh không biết đâu. Lại bảo em mới trả lời phỏng vấn báo Dân Việt, bác đưa lên blog bác cho vui. OK khoản này thì được, vì đằng nào Dân Việt cũng đăng...
--------

“Giờ thứ 25”, giờ gì?

Hội Nhà văn Việt Nam vừa công bố giải thưởng hằng năm. Thơ năm nay có đến 3 giải gồm “Trường ca chân đất” của Thanh Thảo, “Màu tự do của đất” của Trần Quang Quý và “Giờ thứ 25” của Phạm Đương. Trong 3 tác giả vừa nêu, có lẽ Phạm Đương là cái tên ít được biết đến nhất. Báo Dân Việt (báo điện tử của Nông thôn Ngày nay) có cuộc trò chuyện với anh.

Cứ tưởng anh chỉ chăm chắm viết “phóng sự” và “chào buổi sáng”, không ngờ anh lại … bí mật làm thơ, mà lại giật giải, xin chúc mừng anh, một cộng tác viên thân thiết của NTNN. Nhân đây xin hỏi anh: Anh làm thơ từ khi nào vậy?

Kể từ tôi khi được đăng bài thơ đầu tiên trên Tạp chí Sông Hương- một ấn phẩm nổi tiếng từ đầu những năm 80 của thế kỷ trước, đến nay cũng ngót nghét 30 năm rồi. Hồi ấy tôi còn là sinh viên của Trường Đại học Tổng hợp Huế, đói quá không biết làm chi nên … mần thơ cho quên cái cảm giác đói thường xuyên chứ chẳng phải kiếm danh lợi gì.

Ba mươi năm để có một cái tên trong làng thơ, kể cũng … quá lâu?

Người làm văn chương khác với … làm lãnh đạo, nghĩa là không phải xếp hàng chờ lượt mình. Vì vậy, cũng không thể nói lâu-mau gì trong câu chuyện này. Có người xuất hiện trên văn đàn từ khi còn rất trẻ và sáng lòa như vệt sao băng, sau đó thì tắt vĩnh viễn, nhưng cũng có “nhà văn trẻ” ngót nghét …70 nhưng vẫn viết rất thăng hoa. Thực ra, nếu anh xác định làm thơ như một nhu cầu tự thân, viết để “xả” những gì mà anh không thể nói bằng… báo thì quan tâm làm gì đến chuyện lâu hay mau để người ta biết đến một cái tên?

Nhà phê bình Nguyễn Hoàng Đức có thư ngỏ gửi Hội Nhà văn VN, nói tựa đề tập thơ “Giờ thứ 25” là anh  “ăn cắp” … tên một tiểu thuyết. Ông ấy cũng đề nghị với Hội Nhà văn là nên thu lại giải thưởng của anh. Anh phản ứng như thế nào trước “thư ngỏ” đó?

Ông Đức ông điếc nào đó lấy danh nghĩa gì mà đề nghị thu hồi? Còn chuyện “trùng tên”, tôi nghĩ cũng là chuyện bình thường. Tôi cũng có “giờ” của mình chứ, ai cấm được? Nếu quy định “không được trùng tên” như ông Đức ông điếc ấy nói thì cũng nên gạch tên bài Quê hương của Đỗ Trung Quân được Giáp Văn Thạch phổ nhạc ra khỏi các tuyển thơ vì “đụng hàng” với Quê hương của Giang Nam rồi. Chả nhẽ lại bảo Đỗ Trung Quân “ăn cắp” tên bài thơ của Giang Nam à? Hôm qua, nhà thơ Nguyễn Đỗ, hiện đang định cư tại Mỹ có gửi cho nhà thơ Thanh Thảo một “phản hồi” của một bạn đọc nhân chuyện ông Đức ý kiến chuyện “ăn cắp”. Nhà thơ Thanh Thảo có chuyển cho tôi “phản hồi” ấy. Tôi xin được chép ra đây:

 “Tinh co doc thu ngo gui HNV cua thang Nguyen Hoang Duc gi do viet ve ten tap tho thang Duong. Toi thay co mot doc gia tren mang tra loi rat hay, nen copy lai  de ong chuyen cho thang Duong!
Nguyen Do


"Non-contact" nghĩa là "không tiếp xúc" hay  "tiếp cận"  còn "bất hợp tác" hay "không hợp tác" là "uncooperative". Ngài này rất hay trích dẫn danh ngôn, rất sính chữ ngoại, nhưng xem ra chỉ làm cho vẻ hàn lâm mà thôi. Nhân đây cũng nói lại chuyện tên tập thơ "Giờ Thứ 25" của Phạm Đương mà ngài cho rằng ăn cắp tên tác phẩm của nhà văn Romani Constantin Gheorghiu. Tiểu thuyết ông ấy, xuất bản1949, chả mấy ai biết cho đến khi được dựng thành phim 1967, bởi đạo diễn Mỹ Henri Verneuil  và diễn viên lừng danh Anthony Quinn. Mấy chục năm sau, 2002 , lại có một tiểu thuyết khác cùng tên, cũng được dựng thành phim và cũng nổi tiếng "The 25th Hour"  của nhà văn David Benioff (đạo diễn Spike Lee), thì ngài bảo các vị này cũng ăn cắp tên của nhà văn Romania à? Việc dùng trùng tên tác phẩm là chuyện xảy ra cực kỳ nhiều, ví dụ truyện “Tiếng Gọi Từ Hoang Dại” (The Call of the Wild) của nhà văn Mỹ Jack London, được sử dụng hàng trăm lần trong các bộ phim và các ca khúc khác nhau, có cái liên quan đến truyện của London, phần lớn chả liên quan gì cả. Có cái chỉ bớt một từ “The” để thành " Call of the Wild ". Thêm một ví dụ nữa, tiểu thuyết nổi tiếng "Ulysses" (trong tiếng Hy Lạp thì gọi là "Odysseus" ) của James Joyce, xuất bản 1922,  thì chính ông “dùng lại” tên tác phẩm thơ cực kỳ nổi tiếng trước đó "Ulysses" của nhà thơ huyền thoại Anh Alfred, Lord Tennyson(1809–1892 ), xuất bản 1842! Còn nhiều, nhiều lắm chuyện trùng tên này, chỉ đưa ra một số dẫn chứng để ngài và công chúng hiểu thôi. Vì vậy, ngài phê phán một ai, làm ơn đọc cho kỹ, đừng trích dẫn quá nhiều triết lý Tàu (thế mạnh của ngài?) để dọa người khác!”. Hết trích dẫn.

Chị hỏi tôi phản ứng như thế nào về “thư ngỏ” của Nguyễn Hoàng Đức ư?

Rất tiếc là tôi chưa được đọc bức thư ngỏ đó. Tôi chỉ nghe bạn bè "truyền đạt" lại nội dung, đại để là ông Đức ông điếc chi đó có bảo tôi "ăn cắp" tên cuốn tiểu thuyết của nhà văn Roumanie Constantin Virgil Gheghiu (?!). Thú thật là tôi chưa đọc cuốn tiểu thuyết ấy. Thú nhận điều này, không khéo ông Đức lại bảo tôi dốt, nhưng không sao, cái gì mình "có" thì bảo rằng "có", còn "không có" hoặc "chưa có" thì cũng không nên vơ vào cho nó ... sang. Tôi là nhà báo, sống bằng nghề báo, làm thơ với tôi như là một nhu cầu tự thân. Tôi không quen "dạy dỗ" người khác, nhất là "dạy" các nhà văn phải viết thế này, thế nọ cho nó xứng tầm thời đại như ông ấy đã từng "dạy" tùm lum trên các trang web cá nhân lâu nay, trong khi tác phẩm của ông ấy (hình như được ông đặt tên là trường ca gì gì đó thì phải) thì lại không như ông ta "dạy" người khác. Thật là tiếc lắm vậy!

Có nhiều con đường để được "nổi tiếng" nhưng con-đường-chửi để được "nổi tiếng" có lẽ chỉ tồn tại ở những người kém hiểu biết và thiếu tử tế. Tôi phân biệt rất rạch ròi giữa những người có dính dáng đến chút ít chữ nghĩa với các chị bán cá ở chợ (dĩ nhiên rồi). Các chị ấy  nhỡ có “hỗn” một chút cũng chẳng ai chấp nhưng xưng danh là “nhà phê bình văn học” hay “triết gia” mà lại ngồi nhầm vào hàng cá ở chợ thì thật là tiếc. Xin chị đọc kỹ bức thư của một độc giả phản hồi "thư ngỏ" của ông Đức mà tôi dẫn ra trên đây để thấy kiến thức của ông ta nó như thế nào.

Vậy “Giờ thứ 25” của anh là giờ gì vậy?

Đó là giờ mà bất cứ một người làm nghệ thuật nào cũng có. Nó thoát ra khỏi những tục lụy thông thường của thứ giờ quy ước về thời gian. Giờ đó, người làm nghệ thuật đối diện với trang giấy, anh chỉ có thể giải phóng chính anh vào cái giờ ấy thôi. “Nó” như thế này:

Giờ thứ hai lăm

Bỏ lại mọi toan tính phía sau lưng

anh có giờ thứ hai lăm khuya khoắt

giờ thứ hai lăm ngọt nhạt

giờ thứ hai lăm bồn chồn

hai mươi bốn giờ đi qua nhìn anh bằng đôi mắt khác

một tên khùng trong bóng đêm

một gã rồ trước nến

viết thứ gì mà đêm nào cũng như ngồi thiền?

chuyện gì mà mặt khó đăm đăm?

chỉ có giờ thứ hai lăm hiểu anh

vì sao mặt khó đăm đăm

vì sao ngồi thiền góc khuất

vì sao lúc thiên hạ cười vui thì anh ủ dột

vì sao em không có mặt

trong giờ thứ hai lăm mỗi ngày

                        anh chẳng đem lại gì cho em

trong giờ thứ hai lăm khuya khoắt

ngoài những câu thơ như khói thuốc

những câu thơ không nhiễm độc bao giờ…

17.10.2005

Xin cảm ơn anh.

Đỗ Thanh Hà thực hiện