Thứ Bảy, 21 tháng 1, 2012

CUỐI NĂM MỘT CANH QUAN HỌ

Nhà thơ Hữu Việt nhai ngon lành một miếng, cũng bỏm bẻm nửa như cụ Tuần nửa là "em chã" má môi hồng rực hẳn lên, mắt long lanh hẳn riêng râu ria thì cụp tiệt...


--------------

          Đã từng đọc về thú chơi thanh cảnh của vài văn nhân, rằng thể nào cuối năm cũng phải tịnh người để thưởng thức một canh quan họ. Cái thú tao nhã sang trọng ấy gắn với những là Kim Lân, Hoàng Cầm, Đỗ Chu... toàn là bậc mét trong làng văn, tưởng chả bao giờ đến lượt mình. Hoàn toàn không dám so sánh với các cụ, mà bởi mấy nhẽ sau, một là các cụ toàn dân Kinh Bắc, hiểu quan họ đến chân tơ kẽ tóc, hứng lên có thể đối đáp với liền chị nhoay nhoáy, thêm nữa, tuổi các cụ, tên các cụ, người ta trọng, và nó hợp với cái lối hát vừa dân dã mộc mạc mà lại tinh tế kỹ lưỡng sang trọng này... thì cứ nghĩ thế mà thèm mà ước cho đến vừa rồi, như một món quà quý đột nhiên thình lình rơi xuống, tôi có nguyên một ngày quan họ.

          Ban nhà văn trẻ tổ chức chuyến đi này, các thành viên góp tiền để đi, và may mắn, họ chợt nhớ ra là có 2 gã nhà văn từ phía Nam ra đang rỗi ngày 30 tết dương lịch, là tôi với Vũ Hồng, và chúng tôi trở thành khách của họ, khách của Quan họ.


          Cuối năm, hun hút rét. Rét khác lạnh, là tôi quan niệm thế. Pleiku, Đà Lạt, Huế, Măng Đen là lạnh, nó tràn đều, nó hạ nhiệt một cách cơ học, nó không cảm xúc, nó trơ ra chỉ là nhiệt độ thấp. Còn rét, nó hun hút, nhoi nhói, nó thắc thỏm trong những cơn lạnh. Nó như nỗi nhớ, cứ thường trực đâu đó, đầy ấn tượng muốn vỡ òa mà không nói ra được. Rét ngọt là thế. Không có lạnh ngọt, chỉ có rét ngọt mà thôi. Và rét, nó mang cảm xúc nhân sinh.

          Thì trong cơn rét cuối năm như thế, chúng tôi xuất hành về Bắc Ninh trên một cái xe 15 chỗ của Hội Nhà Văn. Những là Võ Thị Xuân Hà, Hữu Việt, Phong Điệp, là Trương Hồng Tú, Nguyễn Danh Lam, Đỗ Bích Thúy, rồi còn Thụy Anh, A Sáng, Thiên Sơn, Nguyễn Quang Hưng, Hạnh Thủy, Đạt ma, và thêm cả mấy nhà văn không trẻ đánh xe bám theo: Đặng Huy Giang, Đỗ Hàn... Ai nấy xùm xòa đồ rét tai đỏ môi đỏ má đỏ vì rét ngọt với những câu chuyện râm ran chỉ về quan họ.

          Thì té ra là công chúa của Vua Hùng thứ 7 là người có công sáng tạo và đưa quan họ về đây. Một chuyến vân du, bà dừng lại vùng này cùng 49 tiên nữ tùy tùng, và đấy là xuất xứ của bốn chín làng quan họ. Nhà thơ trẻ Nguyễn Quang Hưng làm ở báo Thời nay thì ra cũng là một anh hai Quan họ dù anh là người Hà Đông. Anh là người tổ chức, dẫn đường và cũng là người được chia hát một khúc và đã hát rất ngọt. Người Quan họ không có anh cả và anh sáu. Chỉ từ anh Hai đến ăn Năm, sau đấy quay lại anh Hai nhỏ... cũng có nghe giải thích nhưng không quan tâm lắm vì lúc ấy tôi đang nhập hồn vào cái cách giải thích thế nào là vang rền nền nẩy, rằng là ở trong chiếu quan họ hôm ấy, có năm sáu liền anh Quan họ nhưng chỉ có một người đạt cả bốn tiêu chí ấy, những người khác thiếu hẳn tiêu chí nẩy, dù có người đã hát tới 15 năm. Thế mà anh chàng giảng viên học viện chính trị quân đội, nhà văn trẻ Nguyễn Minh Cường lại đạt độ ấy khi được vời vào thử sức. Anh là người Thái Nguyên, về Bắc Ninh dạy ở học viện, lấy một cô giáo Bắc Ninh thứ thiệt và... học hát quan họ để xứng danh rể hiền. Anh chàng này là đại biểu hội nghị viết văn trẻ toàn quân và toàn quốc năm 2011 vừa rồi, hiền mà té ra lại rất giỏi, cả vợ và mẹ vợ đều yêu như điếu đổ. Chính Nguyễn Minh Cường chiêu đãi chúng tôi một canh quan họ phố vào buổi trưa trước khi chúng tôi dành cả buổi chiều tiếp cận quan họ làng. Trong cuộc "quan họ phố" này Cường cùng hai người bạn của mình là hai ca sĩ chính của đoàn quan họ Bắc Ninh say sưa hát trong khi chúng tôi... ăn.


 

          Nền văn minh lúa nước đã dâng cho đời những món ăn dân dã nhưng rất cầu kỳ tinh tế. Nó vừa là thực- theo nghĩa đen- để con người tồn tại, lại vừa là hương hoa, là văn hóa, thăng hoa qua tháng năm để trở thành bản sắc hồn Việt, để chỉ một lần thôi, là nhớ mãi. Thế nên cái bữa ăn chiều trong tê tái rét tại nhà liền chị tên Quýnh nó khiến tôi bồi hồi mãi, như một dự cảm cho một đêm quan họ thánh thần hoàn hảo. Được nhờ từ trước, các liền chị khéo tay của làng quan họ Đặng Xá chuẩn bị cho chúng tôi mấy mâm cơm nhà. Mâm của người Bắc là xếp bằng tròn trên chiếu hoa hoặc sập, đúng sáu người một mâm. Trời ạ nó toàn là những món dân dã một thời, đã giúp dân ta chống đói, giúp người nông dân tồn tại qua tháng qua năm qua thăng trầm qua biến cố, mà hôm nay nó lên hương lên cốt lên tinh túy lên linh hồn giữa cái tiếng xuýt xoa chiều cuối năm và cả những bồi hồi hoài tưởng trong không gian năm cùng tháng tận. Ấy là bánh đúc, đến hai loại bánh đúc. Bánh đúc lạc chấm tương bần và bánh đúc không có lạc thái sợi để chan với riêu cua. Những ai đã từng ở Miền Bắc thì chắc không thể quên hai món ăn của con nhà nghèo một thời. Một là cơm nắm mo cau muối vừng cho những chuyến đi xa, và hai là bánh đúc, thường nấu vào ngày mưa cho đỡ... tốn gạo. Bây giờ nó thành đặc sản, mới nhìn đĩa bánh đúc lót trong sắc xanh rờn lá chuối đã thấy thổn thức tâm can tì vị. Một món nữa là ốc đồng nấu chuối đậu. Một thời nó cũng là món chống đói, đều từ cây nhà lá vườn cả. Các cụ đã rất giỏi khi kết hợp cái tanh của ốc với cái chát của chuối xanh, thêm lá lốt tía tô, thêm tí mẻ... thế là có một tuyệt vời đặc sản ngày nay. Và tất nhiên là rượu nút lá chuối, món quê không thể khác...





          Tán mãi món ăn thì nó có vẻ không thanh tao lắm, nhưng quả thực, nếu không có bữa ăn ấy dẫn dắt để vào chuyện như là kiểu nhập cổng ấy thì hình như đêm quan họ vẫn chưa hoàn chỉnh. Bởi sau đấy tất cả các mâm được dọn hết, chiếu được giũ sạch, canh quan họ mới bắt đầu. Trời ạ, đỏ rực một màu trầu cánh phượng tha thướt với mớ bảy mớ ba, các liền chị đi mời trầu. Nhà thơ Hữu Việt nhai ngon lành một miếng, cũng bỏm bẻm nửa như cụ Tuần nửa là "em chã" má môi hồng rực hẳn lên, mắt long lanh hẳn riêng râu ria thì cụp tiệt. Trầu cánh phượng Quan họ ngoài dáng còn có sắc. Tôi nhớ ngày xưa miếng trầu têm có 2 cái cánh vểnh lên và chỉ trầu với cau với vôi với vỏ thôi. Giờ có thêm một cánh hoa hồng phía ngoài đỡ lấy miếng trầu làm cho miếng trầu lung linh ánh sắc hẳn lên, đỡ bằng một miếng vỏ tỉa hình nan quạt, hòa quyện xanh trắng nâu đỏ... làm cứ nâng niu cầm mà không dám thử vì tiếc.






          Một canh hát có thể đến 7 thậm chí là 10 đêm, và đặc trưng của hát Quan họ là đối đáp, nam với nữ, với giọng lề lối (4 cách hát), nữ trước nam đối sau. Hết bài nọ đến bài kia, hết đêm này sang đêm khác. Và một điều nữa ai cũng biết nhưng cũng nên nhắc lại, ấy là việc các liền chị liền anh quan họ khi đã kết bạn để hát với nhau thì không bao giờ được lấy nhau, dù họ toàn là trai tài gái sắc. Chắc cũng có không ít bi kịch, vì với tình yêu ấy mà, có ai dám nói trước điều gì? Nhưng luật lệ là luật lệ, phàm đã là liền anh liền chị thì đều phải có ý thức giữ mình, phải nghiến răng mà giữ. Gái Kinh Bắc, da trắng ngần, mặt trái xoan, mũi dọc dừa, mắt sắc như dao lại được cái khăn mỏ quạ, cái mớ ba mớ bảy thanh thoát nâng lên, cái lúng liếng mời gọi, cái nền nã đằm thắm duyên lặn càng giấu càng hiển lộ, trông không thể cầm lòng, thế mà cứ dửng dưng như không trước các giọng ca ngọt lùi như mía, cũng mặt hoa da phấn lắm, cũng đĩnh đạc đàn ông lắm... của liền anh, thì chả phải tưởng tượng giỏi cũng thấy bi kịch phất phơ trước mắt. Nhưng họ đã vượt qua một cách cao cả để giữ gìn Quan họ, để tôn vinh quan họ... đủ thấy họ sống chết vì quan họ đến như thế nào.


          Quan họ có một từ nguyên bản rất hay là "nhà chứa". Đấy là nhà của các gia đình mê quan họ, có điều kiện, thường mời các làng quan họ về nghỉ lại và hát với nhau, một tuần chục ngày là chuyện thường, để thấy các cụ ta chơi cũng đổ quán xiêu đình lắm. Bây giờ ở làng Diềm chỉ còn một nhà, và ở Đặng Xá nghe đâu cũng chỉ còn một, là nhà chị Quýnh mà chúng tôi đang tụ tập ấy. Chao ơi nghĩ mà xem, còn cái thú chơi nào tiêu dao hơn và hy sinh hơn nhường ấy. Bây giờ nhà cửa khang trang, tiền của dư dật, bà con ở quê lên chơi vài hôm đã khiếp, thế mà các cụ xưa chứa nhau cả tháng trong nhà, nam nữ xuân thì mà cấm ỏ ê điều tiếng.




          Canh quan họ cuối năm, toàn lời cổ, lần đầu tiên với tôi, và chắc gì đã có lần thứ 2, cứ mang mang như mới hôm qua đây, tình rằng tôi đi lấy đạo bùa, tình bằng trăm em xin đợi nghìn em xin chờ ơi là anh hai ơi, ơi anh ba ơi, cứ lúng liếng thế trong veo thế làm sao mà đậu lòng người ơi...
                                                                             V.C.H

15 nhận xét:

My iP nói...

Hay quá . Rét khác lạnh ...Có thể rét đến và đi theo từng cơn gió Bắc về,còn lạnh thì theo mùa , lạnh thì lạnh từ trong lạnh ra còn rét thì từ ngoài rét vào .
Canh quan họ này của anh tha thướt ,lúng liếng và ngon lành quá.
Chắc các báo Tết lên khuôn hết rồi, giờ là lúc tụi mình được đọc các bài báo Tết của anh Hùng đây .
Chúc anh Năm Mới an khang ,tài lộc như nguyện !

Văn Công Hùng nói...

@ My iP:
--------------
Được một bạn đọc tinh tường như My iP khen và đón đọc thì còn gì bằng, cám ơn bạn rất nhiều.

NGUYỄN QUANG VINH nói...

Trưởng thôn chúc vợ chồng nhà thơ, nhà báo, nhà trồng hoa cây cảnh VĂn Công Hùng một năm mới mần chi được đó, viết bài chi in bài đó, in bào chi trả ngay tiền bài đó, trả bài chi là từ 1 triệu trở lên bài đó, sưc skhỏe cả nhà hừng hực, khí thế cả nhà rạo rực, hạnh phúc và bình an
Cho trưởng thôn gửi lời chúc các đồng chí Lãnh đạo tỉnh, lãnh đạo thành phố, lãnh đạo phường, lãnh đạo khu phố an khang thịnh vượng.
Nếu có, cho trưởng thôn gửi lời tới chúng nó coi chừng Văn Công Hùng và trưởng thôn.
Chúc quán cà phê gần nhà Văn Công Hùng phát đạt.
Thân yêu

Văn Công Hùng nói...

@ cu Vinh:
----------
chúc trưởng thôn mạnh giỏi, tiếp tục ăn khoai lang mang làng lên phố nhé.
Và cám ơn nữa, tất nhiên.
Chúc tất cả nữa, như trưởng thôn.

Hồng Tươi nói...

Tôi có được nghe một cụ ông liền anh quan họ kể lại ,ngày xưa khi các cụ bị cấm không được trao duyên với các liền chị trong các bọn ( hội) quan họ kết nghĩa , các cụ hát càng hay ,càng say hơn ,bởi vì tất cả tình nghĩa dồn vào câu hát.Nhiều cụ có tình ý với nhau cũng chỉ dám đợi tháng Giêng để trao nhau câu hát,và rồi "quan họ ở chúng em ra về" ,hẹn năm sau.
Có lẽ đây là một lý do để câu hát quan họ luôn da diết nhớ thương chăng ?

Văn Công Hùng nói...

Quá đúng, cám ơn bạn Hồng Tươi. Yêu nhau, thèm nhau mà không đến đc với nhau thì một là... chết, hai là hát quan họ để... người khác quyến rũ nhau.

mẹ mướp nói...

Yêu nhau, thèm nhau mà không đến đc với nhau thì một là... chết, hai là hát quan họ để... người khác quyến rũ nhau.
Kiểu này bác Hùng phải hát quan họ suốt ngày đêm rùi hehe...

Nặc danh nói...

Cảm ơn chủ blog đã đăng một bài vừa hay vừa đúng lúc. Không khí xuân phải có thêm quan họ hay ca trù mới đầy đủ, theo gu của một người xứ Bắc hoài cổ. Tôi đặc biệt thích lời bàn rất tinh tế về "rét" và "lạnh" của bác VCH. Và cũng xin đóng góp một cách nhìn khác với My iP: Theo cách cảm nhận của tôi, "lạnh" là trạng thái thời tiết, từ ngoài vào (ví dụ, ta hỏi nhau "Tết năm nay ở quê có lạnh không?", "lạnh thế này đào chắc nở không đều". v.v...), còn "rét" là cảm nhận của từng cá nhân, từ trong ra (ví dụ, "mặc ít áo thế có rét không?"). Cho nên, có thể cùng một độ lạnh, mà người bị rét người không thấy rét, người rét nhiều, người rét ít.

Vài dòng góp chuyện, mong được chỉ giáo. Chúc mọi người ăn Tết vui vẻ, sang năm mới vạn sự như ý. Kính.

My iP nói...

Bạn nói toàn là đúng , vì theo mình đây chính là chỗ khác nhau của văn thơ - là môn nhân văn , với các môn khoa học thực nghiệm.
Lạnh hay rét ,trong KHTN đều chỉ trạng thái thân nhiệt của ta cao hơn với môi trường.
Trong văn chương mình hay gặp nhưng câu văn sến sến như : tâm hồn em lạnh giá, mặt anh ta lạnh như băng...( không lẽ thay bằng từ rét ?),có lẽ lạnh trong thơ văn thường chỉ về trạng thái tâm lý , hơn là vật lý. Mà " tâm " , nghĩa là ... bên trong.
Chưa kể , hình như lạnh là tính từ,còn rét là động từ (?)
Đôi lời thụ giáo.
Xin gửi lời chúc mừng Năm Mới tới tất cả các bạn.

Nặc danh nói...

Cảm ơn anh Hùng vì bài viết rất hay sau chuyến đi ngắn đến Bắc Ninh. Em đọc nó trong đêm mùng một Tết Thái Nguyên rét ngọt và đang nghĩ xem người Bắc Ninh khi đọc bài viết này liệu có bao nhiêu người phải đến cơ sở y tế vì nổ mũi tự hào. Chúc anh một năm mới sống vui, viết khỏe và hạnh phúc bên gia đình. Khi nào ra Hà Nội thì báo cho em nhé! Em rất vui nếu được cùng anh nhậu tới bến! Minh Cường-Bắc Ninh.

Rượu Vân nói...

Đồng chí Minh Cường lần sau phải đưa bác VCH du xuân Kinh Bắc chừng mươi hôm , và phải là sau 6 tháng Giêng,chứ trước Tết thì đã có gì mà viết.VCH viết thì hay thật,nhưng còn thiếu nhiều , chẳng hạn cái lò rượu Vân của tôi đây mà không hề nhắc đến.Chưa kể làng Ngang còn mấy lò rượu cũng khá lắm.
Này bác Hùng là khách, và Minh Cường là rể Bắc Ninh,hãy cạn với tôi chén rượu Vân ,nhắm với thịt gà Đông cảo , còn kia là quả nem tiến làng Hồ...Khà....,quá đã . Làm chén nữa đi các bạn , rượu Vân càng uống càng mềm...Khà , chén này là chén Cung Chúc Tân Xuân , cạn đi , các bạn .

Văn Công Hùng nói...

@ Minh Cường:
-------
Được chú vào đọc là vinh dự tự hào cho anh rồi. Mùng 8 tết này anh lại ra HN đấy, có cái cuộc liên hoan thơ Châu Á Thái Bình Dương ấy mà. Lần này ở lâu, ít nhất là sau ngày 15 âm mới về, hì hì...

Văn Công Hùng nói...

@ Rượu Vân:
--------
Xin bạn, tôi đang ứ nỗi thèm ra đây. Tôi vẫn nhớ một cái bút ký rất hay từ thời văn học đổi mới về rượu Vân. Thế mà còn những là gà Đông Tảo, nem Tiến làng Hồ...
Là thèm những sản vật ký ức bạn ạ.

Unknown nói...

Bác tả hay, lối nói cũng rất quan họ, cảm nhận được cái trong sáng, cái lung inh của quan họ. đọc bài này của bác nhớ lại ngày ở cùng quan họ cách đây 32 năm khi em đi thực tế ở Trang hạ- Từ sơn- Hà bắc

Unknown nói...

Bác tả hay, lối nói cũng rất quan họ, cảm nhận được cái trong sáng, cái lung inh của quan họ. đọc bài này của bác nhớ lại ngày ở cùng quan họ cách đây 32 năm khi em đi thực tế ở Trang hạ- Từ sơn- Hà bắc