NHỮNG CHUYỆN NHẶT TRÊN ĐƯỜNG

          Thực ra lâu nay tôi cũng hay lang thang về các vùng sâu và xa của tỉnh Gia Lai, chứng kiến nhiều cảnh rồi, nhưng lần này trong ba ngày tôi đi 3 huyện xuống các trường học, mới “nhặt” thêm nhiều chuyện.

          Kinh nghiệm xuống làng Tây Nguyên, làm gì làm, đi đâu đi, có 2 nơi nên ghé ban đêm để ngủ là trường học và nhà rông. Hồi đầu mới lên Tây Nguyên tôi cũng hay ngủ lại ở nhà bà con, thời ấy còn fulro, ngủ nhà dân là an toàn nhất. Đã từng ngủ ở chính nhà một ông... fulro, nhưng khi ổng biết mình làm văn hóa thì cả 2 phía cùng an tâm. Sau này thì thấy, nhà họ cũng như nhà mình, ngủ ở nhà họ sẽ xáo trộn sinh hoạt của họ, mà lại có cái nhà rông mát rượi thế kia, cái trường học  có các thầy các cô hiếu khách thế kia, vậy là ghé về đấy ngủ, có khi mua thêm ghè rượu con gà xì xụp suốt đêm...

           Cách đây vài tháng, khuya rồi, facebook của tôi có tin nhắn: “Thầy ơi, thầy hay làm từ thiện, trường em nắng quá, thầy xin cho trường em cái dù được không”. Tôi rất không thích cái từ “từ thiện”, nó vẫn là cái gì đấy ban ơn, còn đây là tôi làm “cái bang” đi xin rồi cho một số nơi khó khăn, như cái trại điên của vợ chồng Phước Hạt mà tôi từng viết trên báo này, rồi cái mái ấm hàng trăm trẻ mồ côi ở huyện Chư Sê, dăm bảy trường học ở vùng sâu vùng xa, thì hoàn toàn không phải là từ thiện. Thì nghĩ thế chứ tôi nhắn lại, em là ai, sao lại gọi tôi là thầy, trường em ở đâu?

          Thì ra cô này là giáo viên dạy nhạc ở một ngôi trường cách thành phố Pleiku nơi tôi ở khoảng 50 cây số, từng học tôi thật dù tôi chả nhớ cô ấy là ai. Có thời gian gần hai chục năm tôi là giáo viên thỉnh giảng cho một trường trung cấp Văn hóa Nghệ thuật. Trường này từ đào tạo diễn viên, rồi tiến lên đào tạo sư phạm Mỹ thuật, Âm nhạc, rồi cán bộ văn hóa xã... học sinh thì đông, thời gian thì lâu, làm sao nhớ...

          Thế rồi tôi cũng đi xin cho trường cô được cái dù lớn trị giá 25 triệu, một ít sách, đồ dùng học tập, quần áo... một anh bạn nghe lời tôi, huy động được gần trăm triệu nữa cho trường sắm bàn ghế mới, sửa phòng học... Cô này đi dạy cách trường 27 cây số, một ngày đi về vừa đủ 54 kilomet.

          Rồi từ cô này kéo theo một cô khác, cũng là giáo viên nhưng... hiệu phó.

          Cô hiệu phó này, tên Hương, nhà cũng đang ở thị trấn Ia Kha, huyện Ia Grai với cô Hoa, cô giáo mà tôi kể trên, nhưng dạy xa hơn cô Hương gần chục cây nữa về phía biên giới. Từ nhà vào trường Cù Chính Lan của cô, ở xã Ia Chía là 33 km, cả đi và về gần 70 cây số một ngày. Cả hai cô này đặc điểm chung là yêu nghề và yêu học trò. Chả yêu mà ngoài ngày nào cũng đèo đẽo xe máy gần trăm cây số đi dạy như thế, lại còn lùng sục tìm kiếm, quan hệ và thông qua các mối quan hệ xin đồ cho học trò, từ sách vở tới đồ dùng học tập, từ bảng tới bàn ghế, từ quần áo tới xe đạp... cho học trò và cho trường. Hỏi có nguyện vọng chuyển về trường gần nhà không, đều bảo thế thì còn gì bằng, nhưng biết làm sao được nếu ai cũng muốn chuyển. Thực ra thì, tôi biết, cái vụ chuyển trường trong ngành giáo dục này nó cũng có nhiều chuyện... khó nói lắm.

          Tôi bỏ ra một ngày lên cái trường ấy.

Lâu lắm mới lội lại những con đường ba zan đất đỏ thứ thiệt, bởi nói gì thì nói, giờ đường bê tông, đường nhựa đã tới tận làng. Vả nữa, lâu nay tôi thường đi vào mùa khô, giờ đang giữa mùa mưa. Tất cả các phòng học, phòng làm việc của trường đều phải... để dép giày ở ngoài hè, thậm chí dưới sân, dù trước đấy tôi rất ghét cái thói người Việt phải bỏ giày dép ở ngoài khi bước vào nhà riêng, huống gì lại là công sở, trường học. Nhưng tới đây mới thấy mình là kẻ lạc hậu. Không thế, đất đỏ nó ngập tới... cửa sổ.

Có dãy nhà lưu trú cho giáo viên nhưng đa phần chiều là về nhà. Nếu về Pleiku là 100 cây số, về thị trấn là hơn 70 cây. Thì vẫn đi thôi, có chi mô nơ. Trưa tất nhiên là ở lại. Xã biên giới chả có quán xá gì, ai có gì ăn nấy. Xã này là xã khó khăn nhưng lại vừa “được” tụt từ vùng 3 xuống vùng 1, cái chuyện đánh giá xã vùng 1 vùng 3 này nghe nói cũng nhiều chuyện vui lắm. Dân nghèo, à rất nghèo, giáo viên thì vất vả, tới khẩu trang cũng phải bỏ tiền mua trang bị cho học sinh để chúng tới lớp. Các thứ khác nếu cần thì cũng toàn giáo viên đóng tiền hoặc đi xin. Như cô Hoa mới khoe: em xin được 3 thùng sơn quét lại lớp rồi.

Có rất nhiều khu vực thư viện ngoài thư viện chính của trường, như cầu thang thư viện, thư viện lớp, nhưng toàn... trống không, không có sách, kể cả cái phòng thư viện chính. Nếu muốn có thì giáo viên phải bỏ tiền mua. Chuyện thu của phụ huynh thì... quên nhanh đi vì dân có muốn đóng cũng chả có tiền. Lại nhớ ở cái trường của cô Hoa, tôi từng chụp cái ảnh bảng thông báo treo ở cửa phòng thư viện danh sách ủng hộ tiền mua sách cho thư viện, đa phần là giáo viên, ai ít năm chục, ai nhiều hai trăm.

Ở đây có phòng tin học, máy tính mới nhất là đời... 1992. Thầy hiệu trưởng bảo, nếu biết các anh lên em cho bật máy từ... hôm qua, may ra giờ nó khởi động xong. Trường đang muốn dạy tiếng Anh cho học sinh nhưng chưa biết như thế nào?

Đi quanh trường 1 vòng thì thấy... muốn khóc. Cứ thế này rồi thì sao mà dạy mà học? Nghe nói trường sắp được xây một khu đa năng, mấy thầy cô giáo bảo: thôi khỏi cần khu ấy, cho chúng em thêm lớp, thêm bàn ghế. Giờ chi đoàn trường đi xin bàn ghế cũ về kỳ cạch sửa lại cho các em học. Còn không thì cho các cháu học tiếng Anh... Mà nói thật, nhìn bàn ghế chuẩn cho các em cũng buồn cười lắm, nó có vẻ như không vừa khổ vừa dáng các cháu.

Các thầy cô cố giữ lại... ăn trưa, hết sức nhiệt tình. Nhưng tôi cương quyết: Nếu có quán, ra đấy, tôi mời. Còn giờ tự nấu thì... tha cho tôi nhé, tôi về. Nguyên tắc của tôi là, đi tặng quà, dẫu một cuốn sách hay cả xe tải quần áo giày dép... thì cũng không bao giờ lên sân khấu có phông trang trí chào mừng, tay trao quà nhưng mắt nhìn ống kính, rồi ăn uống các loại.

À lại nói thêm. Giờ từ thị trấn Ia Kha lên biên giới đã có đường nhựa khá ngon, chứ ngày xưa, cũng mới tầm hơn chục năm trước, lên đấy là cả cực hình. Đường đèo dốc hết sức nguy hiểm, mùa khô bụi ngập bánh xe, mùa mưa nhão nhoẹt cũng... lút bánh. Tôi lên đấy lần đầu tiên là tìm ông Puih San về viết bài khẳng định ông ấy chính là A Sanh để rồi sau đấy trung úy Puih San được phong anh hùng. Đi một lần nhớ mãi, mà các thầy cô giáo ở đây, người cũ thì hơn hai chục năm, mới cũng hơn chục năm.

Tôi cũng quen một ông hiệu trưởng (ông này cương quyết không cho nhắc tên), vài năm nữa thì về hưu, bám trụ ở mấy xã biên giới từ ngày ra trường. Và vì thế mà nhà cũng không ở thành phố, không ở thị trấn mà ở một xã cũng khá xa và sâu, cách trường vài chục cây số, cũng đi về hàng ngày. Có thể nói cả đời dạy học ông này chỉ dịch chuyển loanh quanh mấy xã vùng sâu vùng xa của tỉnh Gia Lai, nên nếu có danh hiệu hay huy hiệu gì đấy của của tỉnh (nghe nói tỉnh Gia Lai có làm huy hiệu trao cho những người có công với Gia Lai) thì theo tôi, nên trao cho những thầy như thầy này, và những cô Hương, cô Hoa và nhiều thầy cô lặng lẽ khác nữa trước...

Mà huyện Ia Grai những trường như tôi vừa kể không phải là... cá biệt.

Sẵn đà, hôm sau tôi đi tuyến Chư Sê, Phú Thiện là về phía đông nam của tỉnh Gia Lai.

Cái trường tiểu học Nguyễn Công Trứ đóng trên xã H’Bông huyện Chư Sê giờ phóng ô tô hoặc xe máy một thôi là tới, nó cách thị trấn huyện tầm 20 cây số. Đa phần giáo viên trường này có nhà ở tại thị trấn, hàng ngày phóng xe đi dạy, đều hồ hởi, giờ được thế là quá tốt rồi ạ, xưa đi khổ lắm. Cô hiệu phó từ một trường khác chuyển về, bảo giờ về đây như về... thiên đường, bởi cái trường cũ, mỗi lần đi về là một cực hình. Hè là dịp để đại tu xe, nhưng chỉ vài tháng là lại xộc xệ, nặng nhất là xích và lốp. Đường cực xấu và gập ghềnh. Nhưng cái xã H’bông này lại rất thiếu nước bởi nó nguyên là một mỏ đá, chỉ đào xuống khoảng 2 gang tay là gặp đá nên đa phần là trồng cây ngắn hạn chứ không có cây lớn. Xưa từng có rừng khộp nhưng giờ đã... hết, dẫu rừng khộp như ai cũng biết là rừng nghèo, một ít cây dầu loe ngoe còn lại là cỏ tranh. Học sinh rất nghèo, nên vừa rồi triển khai học online thì các thầy cô lại phải đi... giao bài. Tức là in cái bài online ấy ra giấy, phóng xe tới từng nhà học sinh, giảng cho các em, xong rồi hẹn ngày thu bài, quay lại thu bài này giao bài mới. Hỏi học thế có chất lượng không, cười cười bảo thì để các cháu nó khỏi quên chữ.

Xuống huyện Ia Pa vào trường dân tộc nội trú ở ngay thị trấn. Đây là huyện mới tách ra từ huyện Ayun Pa. Huyện Ayun Pa xưa là huyện lớn, trước 75 nó còn là một tỉnh nữa. Sau tách ra thành 2 huyện để Ayun Pa lên thị xã. Nên gọi là thị trấn huyện chứ vẫn rất lơ thơ người và nhà. Cô hiệu trưởng nhà ở thành phố Pleiku nhưng giờ thành dân Ia Pa vì đã kịp lấy chồng ở đây. Thôi yên tâm phục vụ huyện nhé, tôi động viên. Cô có nhã ý mời tôi đi... uống nước, hỏi uống ở đâu, bảo cách đây... 5 cây số. Tức là xưa có một xã tương đối phát triển, người Kinh vùng Hà Nam Ninh cũ vào kinh tế mới, có quán xá, đông dân, là trung tâm của vùng này, nhưng khi tách huyện người ta chọn một nơi lạc hậu nhất để làm thị trấn, chắc để kéo vùng ấy lên, vì thế khách đến huyện công tác, nếu cần ăn hoặc ở lại đa phần là chạy ra thị xã Ayun Pa hoặc tới cái xã phát triển kia. Là hỏi cho biết chứ tôi có nguyên tắc, và cũng nói với cô ấy như thế: nếu gần thì ra, anh mời, chứ các em khổ bỏ xừ đi, thương không hết, cho không hết, san sẻ không hết, ai lại ăn uống của các em? Thì lần nay cũng xuống tặng trường một thùng sách, tôi xin của 2 bạn tôi từ Sài Gòn và Hà Nội, của tôi một ít nữa, mua cho các cháu mấy quả bóng nữa, cho các cháu đá giờ ra chơi.

Đi mới thấy thương, mới thấy những gì mình đã trải qua ở cuộc đời này chả nghĩa lý gì? Phía sau cuộc sống đang ầm ào chảy kia, là một cuộc sống nữa, âm thầm lặng lẽ. Và cuộc đời của những thầy cô ấy, hàng chục ngàn, cũng sôi động với tất cả những hỉ nộ ái ố, với cả những thăng trầm nổi nênh. Nhưng trên hết, họ vẫn hết sức yêu nghề, bám nghề, dù khi nói chuyện, có những điều khiến tôi quặn lại, lúc rưng rưng, khi phẫn nộ, và không thể đưa lên mặt báo. Là các thầy cô ấy dặn thế, để họ yên ổn dạy học, và để môi trường giáo dục nó vẫn mãi cứ cao sang...

In trên báo Người Lao Động, số chủ nhật, hôm nay, vì khuôn khổ phải cắt 300 chữ và BTV đổi tít he he

                           Vào lớp phải bỏ dép (vòng tròn đỏ) và lớp này học sinh đang học

                                    Thư viện nhưng không có sách.                          

 

                                          Thư viện trống không

                                      Gặp học trò cũ giờ là hiệu phó trường biên giới

Cổng trường tiểu học Nguyễn Công Trứ, H'bông, Chư Sê- lâu không mở cổng chính nên các cô giáo còng lưng đẩy cho xe vào

                                Với hiệu trưởng trường DTNT huyện Ia Pa

                              Chữ cô giáo tiểu học biên giới

                                        Con chiến mã chung thủy- cổng trường dân tộc nội trú Ia Pa, phía sau đang trưng dụng làn khu cách ly. Cô hiểu trưởng ý tứ ra đón cách 5km để khỏi phải vào trường, nhưng nhà cháu bảo các cô vẫn làm việc được thì rôi vào được, có chi mô nơ?